Ngày 13/11, Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên hợp quốc COP-26 với sự tham gia của 197 nước và các tổ chức quốc tế đã kết thúc tại Glasgow, Scotland. Trước đó, nhiều người đã hy vọng hội nghị sẽ có những thỏa thuận mang tính đột phá nhằm giảm tác động của hiện tượng biến đổi khí hậu đối với sự phát triển kinh tế toàn cầu.

Tuy nhiên, sau hơn hai tuần đàm phán hết sức khó khăn, phải kéo dài thêm một ngày và thỏa hiệp vào phút chót, hội nghị mới thông qua được "Hiến chương Glasgow" nhằm đẩy nhanh tốc độ chống lại sự ấm lên trên toàn cầu.

Nhiều chính trị gia cho rằng, thỏa thuận đã được thông qua là một bước tích cực, nhưng không đáp ứng được mong đợi của nhiều nước. Nguyên nhân chính là lợi ích quốc gia thường đi ngược lại với mong muốn chung của thế giới trong việc giảm lượng khí thải carbon và ngăn chặn sự nóng lên quá nhanh của trái đất.

Bối cảnh triệu tập hội nghị

Sự gia tăng khí thải nhà kính trong những thập kỷ qua đã dẫn đến hiện tượng ấm lên toàn cầu, kéo theo các đợt thời tiết thay đổi, hạn hán nghiêm trọng, bão lụt và các thiên tai khác, đe dọa tương lai của nhân loại.

Trong những thập kỷ gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp và hoạt động của con người đã góp phần làm thay đổi nhanh chóng thành phần của khí quyển và từ đó tác động lên khí hậu.

Theo báo cáo do Ủy ban quốc tế về biến đổi khí hậu ngày 8/8/2021, hoạt động của con người đã làm khí hậu nóng lên với tốc độ chưa từng có trong ít nhất hai nghìn năm trở lại đây. Hiện tượng này diễn ra nhanh hơn nhiều so với cách đây 10 năm. Khí hậu đang thay đổi, lũ lụt xảy ra ở nhiều nơi, mùa đông đã đến, giữa tháng 11, nhưng thời tiết vẫn chưa lạnh.

Báo cáo cho biết, lượng khí thải nhà kính là nguyên nhân gây ra hiện tượng nóng lên và dự báo trong 20 năm tới, nhiệt độ toàn cầu sẽ đạt hoặc vượt quá 1,5 độ C. Các nhà khoa học cảnh báo, một thảm họa quy mô lớn có thể xảy ra, các thế hệ tương lai sẽ bị đe dọa nếu các nhà lãnh đạo thế giới không hành động quyết liệt để có giải pháp cho cuộc khủng hoảng này.

Người ta ước tính trong bốn năm qua, khoảng 166 triệu người ở Châu Phi và Trung Mỹ cần được cứu trợ do thiếu lương thực liên quan đến biến đổi khí hậu và đến năm 2050 sẽ có khoảng 80 triệu người nữa có nguy cơ chết đói.

Trong 30 năm qua, do lượng khí thải tăng cao, sản lượng nông nghiệp đã giảm 4-10% trên toàn cầu, sản lượng đánh bắt cá ở các vùng nhiệt đới giảm trung bình 40-70%. Các nhà nghiên cứu khí hậu cảnh báo rằng, nhiệt độ tăng hơn 4 độ C có thể dẫn đến mực nước biển dâng cao, các thành phố như Alexandria, Thượng Hải, Miami và nhiều thành phố khác sẽ bị nhấn chìm.

Trong bối cảnh đó, ngày 31/10/2021, hội nghị thượng đỉnh về khí hậu được gọi là COP-26 của các bên tham gia Công ước khung về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc đã được khai mạc tại Glasgow sau khi bị hoãn lại một năm do đại dịch COVID-19. Mục tiêu chính của hội nghị là tìm kiếm một thỏa thuận để duy trì mức tăng nhiệt độ lên 1,5 độ C so với mức tiền công nghiệp.

Kết quả của hội nghị

Ngày 13/11/2021, các đại biểu của 197 quốc gia tham gia hội nghị thượng đỉnh COP-26 đã nhất trí thông qua một thỏa thuận toàn cầu gọi là "Hiến chương Glasgow".

Theo thỏa thuận này, các nước cam kết tăng cường nỗ lực để giảm tiêu thụ than và loại bỏ các khoản trợ cấp nhiên liệu hóa thạch không hiệu quả, hạn chế lượng khí thải độc hại vào bầu khí quyển vào năm 2030, cũng như hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C so với mức tiền công nghiệp.

Biểu tình chống biến đổi khí hậu

Đồng thời các nước giàu cam kết tăng hỗ trợ tài chính cho các nước nghèo nhất dễ bị tổn thương và các nước đang phát triển.

Cắt giảm dần việc sử dụng than đá: Hiến chương Glasgow đã được thông qua chậm một ngày với những lời lẽ nhẹ nhàng hơn so với dự thảo ​​ban đầu đòi loại bỏ hoàn toàn than đá trong thời gian sớm nhất.

Đặc biệt, thuật ngữ "loại bỏ dần" năng lượng thu được từ than đá và các loại nhiên liệu hóa thạch khác trong thỏa thuận đã được thay thế bằng "cắt giảm dần". Sự thay đổi này đạt được vào phút chót trước áp lực của các quốc gia tiêu thụ và sản xuất than lớn, đặc biệt là Ấn Độ với tỷ trọng than chiếm 70% trong cán cân năng lượng và 57% của Trung Quốc.

Tuy vậy, đây là một thay đổi quan trọng. Lần đầu tiên nhiên liệu hóa thạch được đề cập trong tuyên bố của các hội nghị về khí hậu của Liên hợp quốc và tất cả những người tham gia hội nghị đều thừa nhận sự cần thiết phải giảm sử dụng than và các nhiên liệu hóa thạch khác để ngăn ngừa những tác động của thay đổi khí hậu.

Theo Bộ trưởng Môi trường Ấn Độ Bupender Yadawa, các nước đang phát triển không thể hứa từ bỏ nhiên liệu hóa thạch khi các nguồn nguyên liệu này đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế và xóa đói giảm nghèo của mình.

Sự sửa đổi này trong thỏa thuận cuối cùng không làm hài lòng các nước châu Âu. Chủ tịch COP-26, Bộ trưởng Năng lượng Vương quốc Anh Alok Sharma đã xin lỗi về việc phải chấp nhận những thay đổi này, bởi vì nếu tiếp tục giữ quan điểm cứng rắn, thỏa thuận cuối cùng đã không thể được thông qua.

Tuy nhiên, việc Ấn Độ, nước đứng thứ ba trên thế giới về ô nhiễm môi trường ký vào thỏa thuận có ý nghĩa cực kỳ quan trọng.

Ngoài ra, hơn 40 quốc gia, bao gồm Vương quốc Anh, Ba Lan, Hàn Quốc và Việt Nam, đã cam kết loại bỏ dần nhiệt điện than vào những năm 2030. Các nền kinh tế lớn đưa ra mục tiêu này vào những năm 2040. Các chính phủ sẽ ngừng cấp vốn cho các nhà máy nhiệt điện than mới.

Thỏa thuận đạt được ở Glasgow được thông qua với những lời lẽ nhẹ nhàng hơn nhiều so với dự thảo ban đầu. Nhiều nước cho rằng, các thỏa thuận này là quá yếu, nhưng các đoàn đại biểu đã phải đồng ý vì không có cách nào khác để đạt được một văn bản "mạnh mẽ" hơn.

Bảo vệ rừng là một chủ đề nóng cũng được đưa ra thảo luận. Theo Liên hợp quốc, trong 30 năm qua, 420 triệu ha rừng đã biến mất trên hành tinh, trung bình 1,6 triệu ha/năm.

Các nhà lãnh đạo hơn 100 quốc gia gồm Nga, Brazil, Mỹ, Indonesia và các quốc gia khác, đã thỏa thuận ngừng phá rừng vào năm 2030. Đối với các chương trình bảo tồn và phục hồi các khu vực rừng, 20 tỷ đô la sẽ được phân bổ từ các quỹ công và tư.

Các nước đang phát triển bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi hiện tượng biến đổi khí hậu. Các nước phát triển ở các khu vực thời tiết khắc nghiệt cũng bị ảnh hưởng lớn, nhưng họ có khả năng tài chính và cơ sở hạ tầng tiên tiến nên có thể đối phó với hiện tượng này dễ dàng hơn.

Để thực hiện được các mục tiêu giảm lượng khí thải carbon và nhiệt độ trên toàn cầu, các nước công nghiệp phát triển cần tăng tài trợ cho các dự án sạch ở các nước đang phát triển để đổi lấy việc tiếp tục các dự án công nghiệp phát thải nhà kính.

Các nước đang phát triển đề nghị các nước công nghiệp phát triển bồi thường tài chính cho những tổn thất và thiệt hại do ảnh hưởng của bão lụt, hạn hán, động đất và nước biển dâng mà họ đang phải gánh chịu. Họ cho rằng, phát thải carbon từ các dự án công nghiệp ở các nước giàu là nguyên nhân chính dẫn đến những thảm họa này.

Tuy nhiên, các nước phát triển, đứng đầu là Mỹ và Liên minh Châu Âu (EU), hứa giúp đỡ các nước nghèo và các nước đang phát triển, nhưng tuyên bố không chịu trách nhiệm về những tổn thất và thiệt hại này, đồng thời phản đối việc thành lập "Cơ chế Glasgow hỗ trợ tổn thất và thiệt hại" để hỗ trợ các nước nghèo.

Phản ứng về kết quả của Hội nghị

Thủ tướng Anh Boris Johnson nói: "Văn kiện cuối cùng của Hội nghị COP-26 về biến đổi khí hậu tại Glasgow là một bước tiến lớn, nhưng vẫn còn rất nhiều việc phải làm trong những năm tới. Điều quan trọng là đã đạt được thỏa thuận quốc tế đầu tiên về giảm tiêu thụ năng lượng từ than đá và nhất trí giữ cho sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C".

Ông cũng cho biết, COP-26 là cơ sở cho các hành động tiếp theo nhằm giảm thiểu biến đổi khí hậu và cam kết sẽ tiếp tục làm việc không mệt mỏi với các quốc gia khác để đạt được các mục tiêu đề ra.

Chủ tịch COP-26, Bộ trưởng trong chính phủ Anh, Alok Sharma thừa nhận rằng ông thất vọng với kết quả của hội nghị, nhưng vẫn coi đây là một thỏa thuận lịch sử và là một "thắng lợi mong manh" vì lần đầu tiên tất cả các nước tham gia đều nhất trí cần thiết phải cắt giảm sử dụng các năng lượng hóa thạch để ngăn chặn sự ấm lên trên toàn cầu.

Lãnh đạo một số nước châu Âu và Mỹ đánh giá tích cực kết quả của thượng đỉnh Glasgow. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết đã có một số thành công tại COP-26.

Bà nói: "COP-26 là một tín hiệu rõ ràng rằng thời gian trợ cấp nhiên liệu hóa thạch và khai thác than không giới hạn đã qua. Ở EU, chúng tôi sẽ giảm lượng khí thải ít nhất 55% vào năm 2030 và trung hòa carbon vào năm 2050, đồng thời sẽ tiếp tục hỗ trợ các đối tác của mình để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi khí hậu".

Đặc phái viên của Mỹ, cựu Ngoại trưởng John Kerry đã đánh giá cao kết quả của hội nghị: "Tôi tin rằng, kết quả của những tuyên bố đã đạt được trong hai tuần qua đang đưa chúng ta tiến gần hơn bao giờ hết đến việc tránh hỗn loạn về khí hậu và cung cấp không khí sạch và nước sạch cho một hành tinh trong lành hơn".

Trong khi đó, một số chính khách lại đánh giá thấp kết quả của hội nghị. Tổng thư ký LHQ António Guterres cho rằng các thỏa thuận đạt được là chưa đủ và ý chí chính trị chung không đủ để vượt qua những mâu thuẫn sâu sắc. Ông cảnh báo, "thảm họa khí hậu vẫn đang rình rập", bất chấp một thỏa thuận đã đạt được tại Glasgow.

Bộ trưởng Môi trường Thụy Sĩ Simonetta Sommaruga gọi kết quả của hội nghị là một vụ bê bối:

"Việc lặp đi lặp lại cụm từ 1,5 độ C sẽ không có ý nghĩa gì nếu thỏa thuận không nêu rõ phương cách để đạt được mục tiêu này. COP-26 sẽ được nhắc đến như một sự phản bội đối với các nước đang phát triển vì ngôn từ của thỏa thuận này rất mơ hồ và các quy trình được đề xuất không rõ ràng".

Bộ trưởng Hợp tác Kinh tế và Phát triển Liên bang Đức Gerd Müller cũng bày tỏ sự thất vọng với kết quả của hội nghị COP-26. Ông nói: "Đối với các nước đang phát triển, kết quả của hội nghị hoàn toàn không đủ, quá nhỏ và quá chậm. Chúng ta cần phải tăng tốc độ".

Ông Jennifer Morgan, Giám đốc Điều hành của Greenpeace International cho rằng không có đột phá nào tại hội nghị. Ông nói: "Thoả thuận là yếu, nhưng đây là một tín hiệu kết thúc của than. Vì vậy, điều này là tốt, nhưng nó trái ngược với thời đại ngày nay. Mục tiêu 1,5 độ vẫn còn, nhưng không dễ gì đạt được".

Nhiều chuyên gia môi trường đã chỉ trích Mỹ không đưa ra được một chương trình hành động rõ ràng tại hội nghị do Thượng viện Mỹ đến nay vẫn chưa nhất trí ủng hộ các vấn đề khí hậu.

Một số điểm nổi bật của hội nghị

Hội nghị thượng đỉnh lần này vắng mặt các nhà lãnh đạo của các quốc gia có tỷ lệ phát thải khí nhà kính lớn, đặc biệt là Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, nước phát ra nguồn khí thải nhà kính lớn nhất trên thế giới và vẫn tiếp tục sử dụng than đá rộng rãi trong sản xuất điện.

Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng không tới hội nghị, mặc dù Nga là nước đứng thứ 5 trong số các quốc gia gây ô nhiễm môi trường nhiều nhất. Tổng thống Recep Tayyip Erdogan của Thổ Nhĩ Kỳ, thành viên nhóm G-20 cũng vắng mặt.

Hội nghị đã đạt được một số thỏa thuận quan trọng nhằm thực hiện mục tiêu của Liên hợp quốc đưa mức khí thải nhà kính về không hay còn gọi là trung hòa carbon vào năm 2050. Nga đặt mục tiêu đạt được mức không còn khí thải vào năm 2060, Ấn Độ năm 2070, Việt Nam năm 2050, Thái Lan năm 2065.

Hầu hết các quốc gia đã đặt mục tiêu cắt giảm lượng khí thải carbon vào năm 2030, nhưng đó mới chỉ là các thỏa thuận trên giấy, không có bất kỳ đảm bảo nào hoặc lộ trình cụ thể nào cho việc thực hiện các mục tiêu này.

Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres tuyên bố: "Nhân loại đang bị đẩy đến bờ vực thẳm do nghiện nhiên liệu hóa thạch. Bằng việc đốt các nguồn năng lượng hóa thạch, chúng ta đang tự đào mồ chôn mình. Các thỏa thuận đạt được tại hội nghị là chưa đủ".

Ông tái khẳng định sự cần thiết phải chấm dứt trợ cấp nhiên liệu hóa thạch, cần phải loại bỏ dần than và giúp đỡ các cộng đồng dễ bị tổn thương trước các tác động hiện nay của biến đổi khí hậu.

Ông kêu gọi thực hiện cam kết 100 tỷ USD hỗ trợ các nước đang phát triển trong cuộc chiến chống khủng hoảng khí hậu. Ông thừa nhận hội nghị đã không đạt được những mục tiêu này.

Khó khăn để thực hiện mục tiêu

Hơn 40 quốc gia đã đồng ý cắt giảm việc sử dụng than đá, nguồn nhiên liệu bẩn nhất. Đặc biệt, Canada, Ba Lan, Hàn Quốc, Indonesia, Việt Nam và Ukraine là những quốc gia chủ yếu sử dụng than đã ký thỏa thuận dần dần từ bỏ than.

Các nền kinh tế lớn hơn sẽ thực hiện điều này vào những năm 2030 và các nền kinh tế nhỏ hơn vào những năm 2040. Các chuyên gia cho rằng, để hạn chế sự gia tăng nhiệt độ của trái đất xuống mức 1,5 độ C, các nước phát triển phải loại bỏ dần than vào năm 2030 chứ không phải trong những năm 2030.

Nhiều nhà phê bình lưu ý rằng, các điều khoản của thỏa thuận quá mơ hồ. Jamie Peters thuộc nhóm môi trường Friends of the Earth nói: "Thông điệp chính của thỏa thuận không mấy ấn tượng này là mọi người vẫn được phép tiếp tục sử dụng than trong nhiều năm tới".

Loại bỏ dần than đá - Thách thức lớn tại COP-26

Tại COP-26 các quốc gia đều nhất trí về sự cần thiết đạt được trung hòa carbon, nhưng các mục tiêu đặt ra khác nhau về thời điểm và tính khả thi của việc thực hiện.

Ông Tập Cận Bình tuyên bố, Trung Quốc sẽ phấn đấu đạt được mức độ trung hòa carbon vào năm 2060. Thủ tướng Ấn Độ lần đầu tiên cam kết cắt giảm lượng khí thải xuống 0 vào năm 2070. Tổng thống Nga Vladimir Putin, phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh thông qua liên kết video, nói rằng tính trung lập carbon ở Nga chỉ có thể đạt được vào năm 2060.

Những cam kết này được đưa ra trong tình hình hiện nay, nhưng điều gì có thể xảy ra sau 5 năm cũng chưa thể tiên đoán được chứ chưa nói đến năm 2060!

Một kết quả quan trọng khác của hội nghị là thỏa thuận toàn cầu về giảm phát thải khí metan, chiếm 17% lượng phát thải khí nhà kính từ các hoạt động của con người trên thế giới.

Thỏa thuận đã được ký kết bởi hơn 100 quốc gia, trong đó có Mỹ, Brazil và các nước EU, cam kết giảm ít nhất 30% lượng khí thải metan vào năm 2030 so với mức năm 2020. Tuy nhiên, Nga, Trung Quốc và Ấn Độ là ba quốc gia phát thải nhiều nhất loại khí này nhất đã không ký thỏa thuận.

12 năm trước tại COP-15 ở Copenhagen, các nước giàu đã cam kết hỗ trợ các nước nghèo chịu ảnh hưởng nhiều hơn từ tác động của hiện tượng nóng lên toàn cầu 100 tỷ USD/năm để chống lại biến đổi khí hậu đến năm 2020, nhưng đến nay vẫn không thực hiện nghĩa vụ này. Năm nay họ vẫn tiếp tục đưa ra các cam kết mới. Các nhà bảo vệ môi trường nói rằng ngay cả 100 tỷ USD cũng không đủ để chống lại sự nóng lên toàn cầu.

Rất khó để đạt được thỏa thuận về một vấn đề nào đó mang tính toàn cầu, đặc biệt là trong tình hình trình độ phát triển khác nhau giữa các quốc gia. Ở các nước tiên tiến phát triển việc xây dựng nền kinh tế "xanh", năng lượng sạch dễ dàng hơn các nước đang phát triển ở châu Á và châu Phi.

Hội nghị COP-26 Glasgow kết thúc, nhưng các vấn đề biến đổi khí hậu vẫn còn nguyên. Để biến các thỏa thuận thành hiện thực, các nước phát triển giàu có cần tăng cường giúp đỡ những nước nghèo, kém phát triển hơn hướng tới các mục tiêu khí hậu, đồng thời phát triển kinh tế của họ, chứ không chỉ ngừng tiêu thụ năng lượng hóa thạch.

Đại sứ Nguyễn Quang Khai