Trong lĩnh vực kiểm soát tác hại của thuốc lá, Việt Nam đã thể hiện vai trò của mình cùng những thành tựu đáng được ghi nhận. Thành công này chính là sự tham gia đóng góp của nhiều bộ ngành liên quan trong những năm qua và cần được tiếp tục phát huy.
Hội nghị các Bên: Công cụ giúp Việt Nam nâng cao vai trò kiểm soát thuốc lá
Công ước Khung FCTC là hiệp ước y tế toàn cầu về kiểm soát thuốc lá có sự tham gia của 193 quốc gia thành viên, trong đó Việt Nam là thành viên từ năm 2005. Công ước này bao gồm các giải pháp kiểm soát thuốc lá toàn diện thuộc các bộ ngành khác nhau như là vấn đề, bao bì, dán nhãn, kiểm soát buôn lậu, thương mại, phân phối, quảng cáo,… được xây dựng nhằm kiểm soát tác hại thuốc lá. Qua đó, nhằm mang lại quyền được hưởng sức khỏe tốt nhất của mọi người dân và tạo ra khung pháp lý mới cho hợp tác hành động trong lĩnh vực kiểm soát thuốc lá.
Do COVID-19 bùng phát trên toàn cầu nên Hội nghị định kỳ lần 9 của các Bên (quốc gia) tham gia FCTC (gọi tắt là COP9) bị hoãn đến nửa năm và chỉ có thể thực hiện theo hình thức trực tuyến. Hiện COP9 vẫn kiên trì với chiến lược kiểm soát thuốc lá trên toàn cầu, chống thuốc lá lậu nhằm đẩy lùi tác hại của thuốc lá.
Phiên bế mạc của kỳ họp COP9 (Ảnh: WHO FCTC)
Việt Nam tham gia COP9 với 16 đại biểu, trưởng đoàn là đại diện Bộ Y tế cùng với đại diện của nhiều bộ ngành liên quan, như: Bộ Công thương, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch, Bộ Giáo dục & Đào tạo, Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn…
Nhiều năm qua, Việt Nam dành sự quan tâm rất lớn đối với việc kiểm soát tác hại thuốc lá. Phiên họp COP9 là một trong những cơ sở tham chiếu cho các cơ quan ban ngành liên quan về quản lý kiểm soát thuốc lá tham khảo. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là những ý kiến độc lập của các bộ ngành dựa trên tình hình thực tiễn của quốc gia. Không như các kỳ họp từ COP8 trở về trước, do tình hình dịch COVID-19, COP9 là phiên bản ngắn gọn tạm thời và chưa phải là phiên bản đầy đủ đối với các vấn đề liên quan đến thuốc lá thế hệ mới được đánh giá từ chính phủ các nước, các chuyên gia tổ chức độc lập, các nhà khoa học trên toàn cầu.
Sự phối hợp giữa các bộ ngành đóng vai trò then chốt
Trên thực tế, các chuyên gia y tế đều nhìn nhận rằng, việc cai bỏ hoàn toàn thuốc lá là điều khó khăn đối với người hút và khói của thuốc lá điếu đốt cháy chính là nguyên nhân gây hại đến sức khỏe của người hút và cộng đồng. Cũng theo WHO, hiện nay, thế giới có hơn một tỷ người hút thuốc lá và con số này sẽ “đi ngang” trong nhiều năm tới. Do việc kiểm soát thuốc lá là một trong những thách thức trong nước cũng như quốc tế, cần có sự phối hợp ý kiến đóng góp của các bộ ban ngành liên quan dựa trên tình hình thực tiễn của quốc gia để tận dụng đầy đủ và trọn vẹn những hướng dẫn mà Công ước quốc tế FCTC đã đề ra.
Song song đó, trong năm 2021, trên toàn cầu đã có 100 chuyên gia về giảm thiểu tác hại đã gửi Thư ngỏ kêu gọi và nhấn mạnh các quốc gia nên có lập trường cởi mở hơn và dựa trên sở cứ về giảm tác hại thuốc lá.
Cai bỏ thuốc lá luôn là mục tiêu trước nhất. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, giảm tác hại bằng cách thay thế thuốc lá điếu bằng những sản phẩm có hàm lượng các chất gây hại ít hơn phải là một giải pháp song song dành cho những người có nhu cầu tiếp tục hút thuốc. Hiện trên thế giới đã có một số sản phẩm thay thế được khoa học chứng minh là có hàm lượng các chất gây hại ít hơn so với thuốc lá điếu, như thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử, thuốc lá ngậm..., hay còn gọi là thuốc lá không khói, thuốc lá thế hệ mới.
Tại Việt Nam, thị trường “chợ đen” hiện đang ghi nhận sự xuất hiện của các loại thuốc lá thế hệ mới nêu trên, nhưng không rõ nguồn gốc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, hàng giả hàng nhái… với mức gia tăng rất lớn, gây ra nhiều ảnh hưởng về mặt sức khỏe lên cộng đồng, dù chưa được phép thương mại hóa. Do vậy, để kiểm soát toàn diện những sản phẩm này, các bộ ngành liên quan cũng đã nhiều lần điều chỉnh đề xuất khung quản lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới để phù hợp với tình hình thực tiễn, dựa trên ý kiến đóng góp các bên và trình Chính phủ chờ ý kiến chỉ đạo.
Bộ Công thương - cơ quan được Chính phủ trực tiếp yêu cầu phối hợp với các cơ quan bộ ngành đề xuất chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới, cho biết đã trình đề xuất thí điểm có thời hạn đối với thuốc lá làm nóng dựa trên cơ sở đánh giá đầy đủ tác động của sản phẩm đối với sức khỏe cộng đồng và các chủ thể liên quan. Theo nhận định của các chuyên gia, thí điểm cũng là thời gian để đánh giá thực tiễn những tác động của sản phẩm để từ đó hoàn thiện khung pháp lý chính thức. Khung pháp lý sẽ không chỉ đáp ứng nhu cầu quản lý những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới hiện nay, như thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng mà còn là những sản phẩm dự kiến sẽ có mặt trong tương lai.