Mới đây tại cuộc gặp với Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại Nhật Bản, Chủ tịch Tập đoàn AEON Motoya Okada cho biết dự định niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam và thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa Việt Nam như thủy sản, hàng may mặc… sang Nhật Bản.

Thông tin Tập đoàn bán lẻ Nhật Bản AEON dự kiến niêm yết trên thị trường chứng khoán đã ít nhiều thu hút sự quan tâm của giới đầu tư. Trước dự định của AEON, thực tế các doanh nghiệp FDI niêm yết trên sàn chứng khoán Việt ra sao? 

Các doanh nghiệp FDI có mặt trên sàn chứng khoán Việt đang làm ăn ra sao?

Từ ngày 15/04/2003, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 38/2003/NĐ-CP cho phép một số doanh nghiệp FDI chuyển đổi hình thức hoạt động từ công ty trách nhiệm hữu hạn sang công ty cổ phần đồng thời cho phép các công ty cổ phần này được niêm yết trên TTCK Việt Nam.

Dù vậy, kể từ năm 2003 tới nay, thống kê của Ủy ban chứng khoán Nhà nước cho biết, Việt Nam chỉ mới ghi nhận tổng cộng 11 doanh nghiệp FDI đã chuyển đổi từ hình thức Công ty trách nhiệm hữu hạn sang công ty cổ phần và được niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán. 

Cụ thể: Giai đoạn 2003 - 2008 đã có 10 doanh nghiệp FDI (CTCP Dây và Cáp điện Taya Việt Nam (2005), CTCP Gạch men Chang Yih (2006), CTCP Thực phẩm Quốc tế (2006), CTCP Full Power (2006), CTCP Công nghiệp Tung Kuang (2006), CTCP Công nghiệp Gốm sứ Taicera (2006), CTCP Quốc tế Hoàng Gia (2007), CTCP Mirae (2008), CTCP Mía đường Thành Thành Công Tây Ninh (2008), CTCP Everpia (2010)) được chấp thuận chuyển đổi từ hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn sang công ty cổ phần và được niêm yết TTCK. Sau giai đoạn này có thêm 1 doanh nghiệp FDI niêm yết là CTCP Siam Brothers Việt Nam (2017) được thành lập và hoạt động theo Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư năm 2014. 

Tuy nhiên, đến nay chỉ còn 8 doanh nghiệp FDI đang niêm yết, 03 doanh nghiệp FDI hủy niêm yết do hoạt động kinh doanh thua lỗ (trong đó có 02 công ty đang đăng ký giao dịch trên sàn Upcom).

Kết quả kinh doanh của 10 doanh nghiệp FDI hiện đang niêm yết trên sàn HOSE, HNX và đăng ký giao dịch trên sàn Upcom.

TT	Mã CK	Sàn niêm yết/giao dịch	Năm 2016	Năm 2017	Năm 2018	Năm 2019	Năm 2020
1	EVE	HOSE	90	51	76	72	42
2	KMR	HOSE	-2	8	4	4	0,2
3	RIC	HOSE	-19	-133	17	-73	-82
4	TCR	HOSE	30	-73	-117	8	-31
5	TYA	HOSE	49	71	63	24	14
6	SBT	HOSE	294	339	545	225	104
7	SBV	HOSE	107	113	52	57	67
8	TKU	HNX	92	77	62	42	66
9	IFS	Upcom	43	116	180	223	155
10	CYC	Upcom	-9	-13	-52	-13	-14

Trong giai đoạn 2016-2019, 7/10 doanh nghiệp FDI niêm yết, đăng ký giao dịch thường xuyên có lãi qua các năm, 3/10 doanh nghiệp FDI có kết quả kinh doanh thua lỗ (CYC, RIC, TCR). 

Trong các doanh nghiệp kinh doanh có lãi, IFS là công ty có lợi nhuận sau thuế tăng trưởng bền vững qua các năm, tăng hơn 5 lần từ năm 2016 đến 2019. Dù vậy, số lãi của các doanh nghiệp FDI vẫn khá khiêm tốn, con số lãi cao nhất thuộc về SBT năm 2018 đạt hơn 500 triệu đồng, nhưng đã giảm còn hơn 100 triệu đồng vào năm 2020. Hầu hết doanh nghiệp khác có lãi khiêm tốn ở mức chỉ vài chục triệu đồng.

Năm 2020, đa số các doanh nghiệp FDI đang niêm yết, đăng ký giao dịch chịu ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, phần lớn các doanh nghiệp FDI có lợi nhuận sau thuế giảm hoặc có kết quả kinh doanh thua lỗ riêng chỉ có SBV và TKU có lợi nhuận sau thuế tăng tương ứng 18% và 56%.

Hiện nay, vốn hóa của doanh nghiệp FDI niêm yết, đăng ký giao dịch chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng vốn hóa thị trường (khoảng 0,3%). Như vậy, quy mô của doanh nghiệp FDI niêm yết, đăng ký giao dịch là nhỏ so với quy mô của thị trường chứng khoán.

Bên cạnh đó, vẫn chưa xuất hiện tình trạng thoái vốn của cổ đông sáng lập và nhà đầu tư nước ngoài tại các doanh nghiệp FDI đang niêm yết, đăng ký giao dịch. Tỷ lệ sở hữu nước ngoài tại 8/10 doanh nghiệp FDI đang niêm yết, đăng ký giao dịch có xu hướng tăng sau khi lên sàn và chỉ có 2/10 doanh nghiệp FDI có tỷ lệ sở hữu nước ngoài giảm.

Tại sao chưa nhiều doanh nghiệp FDI niêm yết trên sàn chứng khoán?

Một trong những lí do vì sao chưa có nhiều DN FDI niêm yết trên sàn chứng khoán, theo ông Nguyễn Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Đầu tư Tài chính Việt Nam (VAFI) chia sẻ trên Tạp chí Hải quan, là do đa phần các công ty mẹ của doanh nghiệp FDI đã niêm yết tại nước sở tại, là những thị trường tài chính phát triển, đặc biệt là đối với những doanh nghiệp, tập đoàn lớn. Cùng với đó, các doanh nghiệp FDI chưa đáp ứng đủ các điều kiện để niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Các doanh nghiệp FDI đang niêm yết trên sàn chứng khoán Vệt Nam hiện nay đa phần là các doanh nghiệp nhỏ, do các cá nhân định cư lâu dài ở Việt Nam lập nên. Để thúc đẩy nhiều hơn các doanh nghiệp FDI lớn lên sàn, Việt Nam cần tiếp tục cải tổ thị trường tài chính.

Trên thực tế, hầu hết doanh nghiệp FDI đang niêm yết là theo đề án thử nghiệm triển khai từ năm 2003, nhưng thực tế từ thời điểm đó đến nay có thêm rất ít DN đủ điều kiện niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam do vướng các quy định liên quan đến Luật Đầu tư, Luật Đầu tư nước ngoài với những vướng mắc liên quan đến cam kết thời hạn đầu tư, câu chuyện cổ đông...

Các hoạt động kinh doanh của AEON tại Việt Nam do nhiều công ty thành viên đảm nhiệm với các thương hiệu khác nhau trong đó 2 pháp nhân chủ chốt là Công ty Aeon Vietnam vận hành mảng bán lẻ và Công ty Aeonmall Việt Nam đầu tư các trung tâm thương mại. Bên cạnh đó còn có các công ty khác như Aeon Citimart, Ministop, Aeonmall Long Biên cùng với công ty ACS Trading Vietnam hoạt động trong lĩnh vực mua, bán hàng trả chậm/dịch vụ tài chính.

Theo số liệu của CafeF/Nhịp sống kinh tế, quy mô vốn chủ sở hữu của các pháp nhân chủ chốt đều khá lớn, như AEON Vietnam (vốn chủ cuối năm 2020 đạt hơn 5.500 tỷ) hay Aeonmall Vietnam (vốn chủ năm 2020 đạt hơn 11.000 tỷ đồng). 

Tổng doanh thu của nhóm các công ty AEON tại Việt Nam trong năm 2020 đạt gần 14.300 tỷ đồng, đóng góp chính là Aeon Vietnam với hơn 7.100 tỷ và ACS Trading với 3.800 tỷ đồng. Với việc có thêm các trung tâm thương mại mới đi vào hoạt động, quy mô doanh số của Aeon Vietnam đã tăng rất ổn định trong năm qua.

Tuy nhiên, do bị tác động của dịch Covid-19 nên kết quả kinh doanh của nhóm các công ty Aeon trong năm 2020 không được khả quan: Lợi nhuận của AEON Vietnam và AEONMall Long Biên giảm sâu trong khi các công ty ACS, Citimart và Ministop tiếp tục lỗ với mức lỗ đều trên 100 tỷ đồng. Theo tiêu chuẩn niêm yết trên HoSE hay HNX, vốn yêu cầu có ROE năm liền trước năm nộp hồ sơ đạt 5%. Để đáp ứng được quy định này, các công ty thuộc AEON cần phải cải thiện lợi nhuận thêm nhiều trong thời gian tới.

Là một trong những tay chơi hàng đầu trong cả 2 phân khúc vận hành trung tâm thương mại và bán lẻ, nếu Aeon Việt Nam đạt được các điều kiện đủ để niêm yết, đây chắc chắn sẽ là một thương vụ chào sàn "bom tấn" của Việt Nam.

Kiến Anh