Xuyên qua vùng đất phía Bắc của Trung Quốc là "dòng sông nhân tạo" có một không hai, dài 1.432 km (tuyến trung tâm), dẫn dòng nước trong vắt, ngọt lành cho thủ đô Bắc Kinh.
Cuộc hành trình của nước bắt đầu ở một vùng đồi núi xa xôi ở miền trung Trung Quốc tại hồ chứa Đan Giang Khẩu. Nước chảy về phía Bắc theo kênh và đường ống, băng qua sông Hoàng Hà rồi đến các nhà máy xử lý nước của Bắc Kinh 15 ngày sau.
Hai phần ba lượng nước máy của thành phố thủ đô và một phần ba tổng nguồn cung hiện nay đều đến từ Đan Giang Khẩu.
Mùa Đông và mùa Xuân năm 2018, hồ chứa là "huyết mạch" của Bắc Kinh. Dù trải qua đợt hạn hán dài nhất được ghi nhận cho đến nay, thành phố không bị gián đoạn nguồn cung cấp nước. Đó là nhờ Dự án dẫn nước Nam-Bắc (SNWDP) của quốc gia này.
Siêu dự án đắt đỏ của Trung Quốc: Từ 1950s đến 2050
Dự án dẫn nước Nam-Bắc (SNWDP) - Dự án kỹ thuật đầy tham vọng nhằm chuyển nước dư thừa của sông Trường Giang sang lưu vực sông Hoàng Hà khô cằn ở phía Bắc - được đánh giá là dự án dẫn nước lớn nhất, đắt đỏ và thử thách nhất từng được thực hiện trên thế giới.
Dự án dẫn nước Nam-Bắc khổng lồ bắt đầu hình thành từ những năm 1950 và khi hoàn thành tổng thể vào năm 2050, nó sẽ chuyển hàng chục tỷ mét khối nước hàng năm đến các trung tâm dân cư ở phía Bắc.
Dự án dự kiến tiêu tốn hàng chục tỷ USD, thậm chí có thể nhiều hơn gấp đôi so với siêu Đập Tam Hiệp lớn nhất thế giới của nước này. Đập này xây dựng trong 12 năm (1994-2006) và tiêu tốn 28,6 tỷ USD, CNN thông tin.
Bên cạnh việc cung cấp nước cho người dân và phát triển vận tải biển, dự án dẫn nước SNWDP còn được sử dụng để tưới tiêu nông nghiệp và giúp cải thiện môi trường sinh thái.
Reuters bình luận trong một bài viết đăng hồi tháng 6/2023, khi hạn hán xuất hiện, Trung Quốc đang lên kế hoạch cho các dự án cơ sở hạ tầng nước mới đầy tham vọng với hy vọng rằng việc di chuyển nhiều chất lỏng quý giá trên khắp đất nước sẽ giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.
Dẫn chứng cho điều này, Reuters cho hay, vào cuối tháng 5/2023, các quan chức Trung Quốc đã công bố kế hoạch xây dựng một "mạng lưới nước" quốc gia gồm các kênh, hồ chứa và kho chứa mới mà họ cho rằng sẽ tăng cường tưới tiêu và giảm nguy cơ lũ lụt và hạn hán.
Li Guoying, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên Nước của Trung Quốc cho biết kế hoạch này sẽ "thông tắc các huyết mạch chính" của hệ thống sông vào năm 2035, thúc đẩy khả năng phân phối cấp nước đồng đều của nhà nước.
Các nhà phân tích cho biết tổng vốn đầu tư vào tài sản nước cố định đã vượt 1,1 nghìn tỷ Nhân dân tệ (154 tỷ USD) vào năm 2022, tăng 44% so với năm 2021. Vốn đầu tư tiếp tục tăng 15,6% lên 407 tỷ Nhân dân tệ trong Quý I của năm 2023. Các quan chức cho biết thậm chí sẽ có nhiều nguồn tài trợ hơn nữa.
Một phần của kế hoạch mới liên quan đến việc tiếp tục triển khai Dự án dẫn nước Nam-Bắc (SNWDP) - hoàn thành xây dựng tuyến phía Tây.
Miền Bắc Trung Quốc từ lâu đã là trung tâm dân số, công nghiệp và nông nghiệp. Với tốc độ phát triển của nó, nguồn tài nguyên nước hạn chế của khu vực chắc chắn sẽ tiếp tục giảm.
Trong lịch sử, điều này đã dẫn đến việc khai thác quá mức nước ngầm – thường cung cấp cho phát triển đô thị và công nghiệp nhưng gây thiệt hại cho nông nghiệp – dẫn đến tình trạng thiếu nước nghiêm trọng ở khu vực nông thôn. Ngoài ra, tình trạng sụt lún đất và bão cát thường xuyên trong khu vực cũng có liên quan đến việc sử dụng quá mức nước ngầm.
Cố Chủ tịch Mao Trạch Đông lần đầu tiên đề xuất ý tưởng về dự án chuyển dòng vào năm 1952. Vào ngày 23/8/2002 - 50 năm sau - sau khi nghiên cứu, lập kế hoạch và thảo luận sâu rộng, Dự án dẫn nước Nam-Bắc đã được Hội đồng Nhà nước phê duyệt và công việc bắt đầu ở tuyến phía Đông của dự án vào tháng 12 cùng năm. Việc xây dựng tuyến trung tâm cũng bắt đầu 1 năm sau đó.
"Huyết mạch" của Dự án Dẫn nước Nam-Bắc
Dự án Dẫn nước Nam-Bắc bao gồm 3 tuyến chuyển nước chính có tên: Tuyến trung tâm, tuyến phía Đông và tuyến phía Tây.
Là tuyến nổi bật nhất trong ba tuyến do có vai trò đưa nước về thủ đô Bắc Kinh, giai đoạn đầu của tuyến trung tâm bắt đầu cung cấp nước cho khu vực vào tháng 12/2014.
Giai đoạn đầu tiên của tuyến phía Đông, phục vụ các tỉnh Giang Tô và Sơn Đông, bắt đầu hoạt động vào tháng 11/2013.
Tân Hoa Xã trích thông báo từ Công ty TNHH Dẫn nước Nam-Bắc Trung Quốc hồi tháng 5/2023 cho biết, các tuyến phía Đông và trung tâm của Dự án Chuyển nước Nam-Bắc đã mang lại lợi ích cho hơn 150 triệu người. Dự án đã chuyển 62 tỷ mét khối nước tới miền Bắc thường xuyên bị hạn hán thông qua các tuyến phía Đông và trung tâm.
Tuyến phía Tây vẫn đang trong giai đoạn quy hoạch và chưa được xây dựng. Theo Ủy ban Bảo tồn sông Hoàng Hà, cuộc khảo sát đầu tiên về tuyến này được triển khai vào năm 1952.
Theo Cơ quan Hợp tác Chuyển nước từ Nam ra Bắc của Trung Quốc, tuyến phía Tây là một phần quan trọng của mạng lưới nước quốc gia và cũng là biện pháp chiến lược quan trọng nhằm thúc đẩy bảo vệ môi trường và phát triển chất lượng cao ở lưu vực sông Hoàng Hà.
Đây cũng là giải pháp cơ bản để giải quyết tình trạng thiếu nước ở trung và thượng lưu sông Hoàng Hà, đồng thời có ý nghĩa to lớn đối với an ninh nước, kinh tế, năng lượng, lương thực và sinh thái.
Tuyến phía Đông
Tuyến phía Đông chuyển hướng từ một nhánh chính của sông Dương Tử, gần thành phố Dương Châu, nước sẽ chảy dọc theo các dòng sông hiện có đến dãy núi Uy Sơn của Sơn Đông, trước khi băng qua sông Hoàng Hà qua một đường hầm và chảy đến Thiên Tân.
Quá trình chuyển dòng hoàn thành sẽ dài hơn 1.155 km một chút và bao gồm việc xây dựng 23 trạm bơm với công suất lắp đặt là 453,7MW chỉ trong giai đoạn đầu để bổ sung cho 7 trạm hiện có, các trạm này sẽ được cải tạo và nâng cấp.
Tuyến trung tâm
Việc xây dựng tuyến trung tâm bắt đầu vào tháng 12/2003. Tuyến này có tổng chiều dài khoảng 1.432 km.
Tuyến trung tâm chuyển nước từ hồ chứa Đan Giang Khẩu trên sông Hàn qua các kênh mới gần rìa phía tây của đồng bằng Hải Hà để chảy qua các tỉnh Hà Nam và Hà Bắc đến Bắc Kinh.
Tuyến trung tâm giúp cung cấp nước cho 24 thành phố lớn và hơn 200 quận, huyện; mang lại lợi ích trực tiếp cho 85 triệu cư dân dọc theo tuyến, CGTN thông tin hồi tháng 7/2023.
Tuyến phía Tây
Việc xây dựng tuyến đường phía Tây – liên quan đến việc xây dựng trên cao nguyên Thanh Hải-Tây Tạng – ở độ cao từ 3.000m đến 5.000m so với mực nước biển – bắt đầu vào năm 2010. Để hoàn thành tuyến phía Tây, các kỹ sư Trung Quốc phải vượt qua những thách thức lớn về kỹ thuật và khí hậu.
Sau khi hoàn thành vào năm 2050, dự án sẽ đưa 4 tỷ mét khối nước từ ba nhánh của sông Dương Tử đi gần 500 km qua Dãy núi Bayankala rồi đến phía tây bắc Trung Quốc.
Giống như dự án lớn khác của Trung Quốc – như siêu Đập Tam Hiệp – kế hoạch chuyển dòng thuộc Dự án Chuyển nước Nam-Bắc đã gây ra nhiều lo ngại về môi trường, chủ yếu liên quan đến việc mất đồ cổ, di dời người dân và tàn phá đất đồng cỏ.
Chưa kể, các kế hoạch công nghiệp hóa dọc theo các tuyến của dự án có nguy cơ gây ô nhiễm nghiêm trọng đối với nguồn nước được chuyển hướng.
Để giúp chống lại mối đe dọa này, Chính phủ Trung Quốc đã dành riêng hơn 80 triệu USD cho Giang Đô, Hoài An, Tô Thiên và Từ Châu, ở phía đông tỉnh Giang Tô để xây dựng các cơ sở xử lý – mặc dù ước tính cho thấy chi phí thực tế cao hơn gấp đôi con số này.
Nhìn chung, khoảng 260 dự án đã được triển khai nhằm giảm ô nhiễm và giúp đảm bảo rằng nước trong các khu vực của Dự án Chuyển nước Nam-Bắc sẽ đáp ứng các tiêu chuẩn uống tối thiểu.
Nguồn: Reuters, CGTN, CNN, Water-technology, Tân Hoa xã