Gần đây, trên truyền thông chính thức cũng như phi chính thức, đã có nhiều tranh luận trái chiều về chuyện mua bán sản phẩm học thuật, cụ thể là trường hợp PGS.TS Đinh Công Hướng "bán" 21 trong 69 công trình công bố quốc tế trên các tạp chí ISI/Scopus của PGS cho hai trường đại học.

Trong 21 bài báo này, PGS Hướng vẫn là tác giả, nhưng tên đại học thì ghi là hai trường đại học này thay vì Trường đại học Quy Nhơn - cơ quan chủ quản của PGS Hướng cho đến tháng 3-2023.

Tranh luận trái chiều

Những người ngoài cộng đồng học thuật thì cho rằng vụ việc không có vấn đề gì, vì PGS Hướng đã hoàn thành nghĩa vụ giảng dạy và nghiên cứu với Trường đại học Quy Nhơn.

21 bài được bán cho hai trường đại học có thể được xem là công việc làm thêm, không sử dụng cơ sở của trường chủ quản, để tăng thu nhập và để lo cho gia đình trong bối cảnh thu nhập khiêm tốn của các giảng viên ở các đại học công lập.

Hơn nữa, Trường đại học Quy Nhơn cũng như các đại học công lập không cấm hay không thể cấm việc làm thêm của cán bộ của mình, như việc dạy thêm hay cộng tác nghiên cứu ở các đại học hay cơ sở nghiên cứu khác.

Trong cộng đồng học thuật, đại đa số ý kiến cũng cho là ông Hướng không vi phạm liêm chính học thuật khi Trường đại học Quy Nhơn không cấm giảng viên làm thêm, cộng tác nghiên cứu tại nơi khác, và ông Hướng cũng không sử dụng cơ sở của trường chủ quản để nghiên cứu, viết 21 bài ghi tên hai đại học khác thay vì Trường đại học Quy Nhơn.

Một vài người thậm chí còn phản biện một số ý kiến không thuận chiều cho PGS Hướng, rằng những ý kiến này "đang áp đặt chuẩn mực của phương Tây hay nước ngoài vào môi trường học thuật Việt Nam".

Quan điểm của tôi là có những quy tắc đạo đức phổ quát trong cộng đồng học thuật mà thành viên phải tuân thủ, ngay cả khi đây là quy tắc bất thành văn.

Cụ thể hơn, hai đại học mua bài báo khoa học quốc tế của PGS Hướng, cũng như của nhiều người khác, có mục đích rất rõ: đấy là để thổi phồng khả năng nghiên cứu của đội ngũ cán bộ, để tăng hạng trong các bảng xếp hạng đại học, để tạo cho công chúng một ảo giác về sức mạnh nghiên cứu của mình và để thuận lợi hơn trong công việc tuyển sinh.

Như thế có vi phạm liêm chính học thuật hay không? Rõ ràng là có!

Vi phạm

Tại những đại học ở Bắc Mỹ, một trưởng khoa hay một hiệu trưởng mua một hay vài bài như thế, đứng tên khoa hay trường mình, hay làm những việc không trung thực tương tự dù không phải để tư lợi cá nhân cũng sẽ mất chức ngay, không cần biết đại học có văn bản cấm những việc như thế hay không.

Nếu hai trường đại học có ký hợp đồng để PGS.TS Đinh Công Hướng làm việc một phần thời gian tại đại học của mình và ông Hướng có thực sự đóng góp cho cộng đồng nghiên cứu ở hai trường đại học này, đồng thời ông cũng báo cáo đầy đủ với trường chủ quản, thì đây đúng là việc làm thêm, minh bạch và công khai, không vi phạm hợp đồng với trường chủ quản và không vi phạm liêm chính học thuật.

Nhưng theo như những thông tin hiện nay, không có hợp đồng như thế và không có việc thực hiện hợp đồng như thế.

Nếu chỉ là mua danh thuần túy của hai đại học và người bán bài không thực sự tham gia cộng đồng học thuật tại hai đại học mua bài và không có mặt tại hai đại học này một số ngày trong năm, trừ bối cảnh đại dịch COVID-19, thì trường đại học mua bài vi phạm liêm chính học thuật.

Còn người bán bài biết như thế mà vẫn bán là tiếp tay cho sự vi phạm này.

Tóm lại, thủ phạm chính là lãnh đạo hai trường đại học mua bài. Tuy nhiên, người bán bài biết rõ như thế mà vẫn bán thì không phải là vô can. Quỹ Nafosted và lãnh đạo cộng đồng học thuật cần có những thông điệp rõ ràng để xác định những nguyên tắc về liêm chính khoa học cho cộng đồng học thuật Việt Nam.