Trời cho, trò chơi hay luật chơi

Nguyễn Phán

(TBKTSG) - “Thế nên thông điệp của tôi là ở bất kỳ lĩnh vực nào, kể cả đi lên vũ trụ hay đi xuống đại dương, bạn phải cân bằng hai cực âm dương của sự thận trọng và sự liều lĩnh, ghét mạo hiểm và ưa mạo hiểm, nỗi sợ và quả cảm. Không có thành tựu nào - trong điện ảnh, thám hiểm đại dương, hay nhiệm vụ ngoài không gian - mà không có sự giao thoa của cả hai. May mắn không phải là một yếu tố. Hy vọng không phải chiến lược” - James Cameron.

The Princess Bride (tạm dịch: Cô dâu công chúa) là một bộ phim mang tính cổ tích chuyển thể từ tác phẩm cùng tên mà ở đó có tất cả những yếu tố tạo nên tác phẩm kinh điển. Từ hoàng tử cứu công chúa, sự phản bội của hoàng gia, cuộc trả thù ngọt ngào, đến các trận đấu kiếm, đấu sức, và đấu trí giữa nhân vật chính và đồng bọn của tên thương lái người. Đặc biệt, phân cảnh đấu trí gợi lên bài học về tâm lý đầu tư mà đến bây giờ các quỹ đầu tư mạo hiểm còn nhắc tới trong báo cáo của họ.

Bộ phim xoay quanh các nhân vật chính bao gồm tên thương lái người - Vizzini, người khổng lồ Fezzig, tay kiếm người Tây Ban Nha Monyota, người đẹp Buttercup, anh nông dân Westley, hoàng tử Humperdink và tên Hải tặc mặc đồ đen.

Westley và Buttercup yêu nhau khi cả hai làm chung trong một trang trại, nhưng vì nghèo nên Westley quyết định ra đi làm giàu và sẽ trở lại để cưới Buttercup trong vòng một năm. Khi tin đồn dấy lên là con tàu của Westley bị hải tặc Black Robert tấn công, Buttercup dần chấp nhận Westley đã chết. Năm năm sau, Buttercup bị ép cưới hoàng tử Humperdink nhưng lại bị băng nhóm Vizzini, Fezzig, và Montoya bắt cóc để đưa qua nước Guilder, là quốc gia đang trên đà căng thẳng chiến tranh với Florin. Trên đường đi Guilder, nhóm bắt cóc bị truy đuổi bởi một tên hải tặc mặc đồ đen.

Phim có một đoạn về cuộc đấu trí uống thuốc độc, trong đó tên hải tặc mặc đồ đen bỏ thuốc độc vào ly rồi cho Vizzini chọn ly để uống, sau đó cả hai sẽ cùng uống một lúc. Vizzini là người hống hách, tự phụ, luôn cho mình là thiên tài và luôn nhắc cho tất cả nhớ mình thông minh như thế nào mọi lúc mọi nơi. Thế nên, Vizzini đã hùng biện với tên hải tặc tại sao trò uống thuốc độc này là ngu xuẩn và hắn sẽ thắng. Kết cuộc là Vizzini uống trúng thuốc độc mà chết.

Nói đến đây, một người bạn của tôi đã thốt lên rằng tên hải tặc thật may mắn khi xác suất để trúng độc chỉ là 50% lúc cả hai cùng uống. Thế nhưng, nếu cả hai ly đều có độc và tên hải tặc có kháng thể chống độc thì xác suất mà Vizzini thua là 100%.

Trong đầu tư, mỗi khi một thương vụ bị lỗ, thì có khả năng luật chơi khác hoàn toàn so với những gì người chơi cho là công bằng cho đôi bên. May mắn không phải là yếu tố.

Trò Chơi

Chứng khoán Mỹ đã có một chuỗi tăng điểm chóng mặt. Hiện tượng này phần lớn là kết quả của việc Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) tuyên bố tung tiền mua tín dụng và một phần trái phiếu hạng thấp qua 

nhiều kênh khác nhau, trong đó có cả từ Công ty Tài chính Blackrock.

Thực tế cho thấy, năm 2020 là một năm tốt cho các doanh nghiệp phát hành trái phiếu và gây vốn bằng nợ khi lượng trái phiếu được phát hành đạt kỷ lục. Chủ tịch Fed Jay Powell luôn khẳng định Fed sẵn sàng làm tất cả để bọc lót nền kinh tế và giảm khoảng cách giàu nghèo, nhưng hành động của Fed lại phản tác dụng hơn bao giờ hết.

Hãy nhìn vào một ngành mang lại tính sống còn của cả nền kinh tế là ngân hàng. So sánh chỉ số giá cổ phiếu của ngành ngân hàng Mỹ (KBE) với chỉ số của sàn giao dịch công nghệ Nasdaq 100 (hình 1) sẽ thấy rõ sự bất thường.

Để giá trị trung bình được giữ nguyên thì các biến phải có sự thay đổi mang tính bù trừ, nghĩa là chỉ số KBE sẽ phải tăng vọt để bắt kịp, hoặc Nasdaq 100 phải giảm mạnh.

Vế thứ nhất có lẽ sẽ khó xảy ra hơn bởi một lý do đơn giản là các ngân hàng không hề muốn tăng cường cho vay trong thời điểm hiện tại. Hình 2 cho thấy cung tiền M2 giảm xuống mức thấp nhất trong vòng 10 năm trở lại đây. Đây là điều khó hiểu khi Fed liên tục thông báo việc mua lại trái phiếu để đẩy tiền vào nền kinh tế, nhưng tốc độ cung tiền thì không tăng.

Có hai cách giải thích hiện tượng này. Thứ nhất, Fed mua trái phiếu vào và mở một tài khoản dự trữ (reserve account) mang tên ngân hàng bán trái phiếu ở Fed. Tài khoản này được các ngân hàng thông báo trong báo cáo mức độ an toàn vốn của mình, nhưng lại không được dùng vào bất cứ giao dịch nào khác. Điều này có nghĩa là Fed càng mua trái phiếu thì vốn của ngân hàng có khả năng đưa ra nền kinh tế sẽ càng giảm đi chứ không tăng lên, vì ngân hàng sẽ mất đi khả năng bán trái phiếu gây vốn cũng như cổ tức mà trái phiếu mang lại. Điều này cũng giải thích lý do tại sao các khoản cho vay qua đêm bỗng nhiên tăng giá vọt vào tháng 3 khi nguồn vốn huy động của các ngân hàng bị thắt chặt quá nhanh do các nhà đầu tư rút vốn.

Thứ hai, chính vì ngân hàng bị Fed rút mất vốn mà hiện tại ngân hàng buộc thắt chặt điều lệ cho vay. Bằng chứng là qua các cuộc khảo sát gần nhất, các ngân hàng Mỹ có vẻ kén cho vay dưới bất cứ hình thức nào (hình 3 và 4).

Cách giải thích đơn giản nhất cho việc ngân hàng không muốn cho vay đó là họ sợ người đi vay không có khả năng trả nợ 

và/hoặc tình hình kinh tế không có chuyển biến tốt. Điều này hoàn toàn dễ hiểu khi tổng số trái phiếu bị vỡ nợ (hình 5) cộng với số doanh nghiệp kê khai phá sản tăng vọt.

Trong bối cảnh như vậy, chỉ những chủ thể có chỉ số tín dụng cao và có dòng tiền mặt lớn mới có khả năng vay nợ. Thế nên, chỉ có các công ty công nghệ lớn như Microsoft, Facebook, Apple, Amazon, và Alphabet (Google) với khả năng tích trữ tiền mặt khổng lồ và chỉ số tín dụng cao mới có khả năng đi vay.

Hệ lụy của việc này là nhiều doanh nghiệp sẽ càng khó vay được vốn hơn, nên cơ hội để thoát khỏi phá sản càng thêm mong manh.

Nếu các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán được Fed giúp trong lúc khó khăn, thì các doanh nghiệp địa phương vừa và nhỏ đang bị đặt trong tình trạng khẩn cấp mà chỉ có chính phủ mới có thể cứu họ. Đặc biệt hơn, những tiệm ăn hay cửa hàng địa phương lại là những nơi tạo ra nhiều việc làm cho người dân Mỹ.

Theo báo cáo tháng 9-2020 của Yelp Economic Average Report thì số doanh nghiệp đóng cửa vĩnh viễn không có dấu hiệu giảm. Thống kê của Yelp còn cho thấy các doanh nghiệp đóng cửa thường tập trung ở các ngành kinh doanh dịch vụ như nhà hàng, trung tâm mua sắm và bán lẻ, dịch vụ làm đẹp, quán bar... và ở các bang có mức thu nhập cao cùng với giá cả mặt bằng đắt đỏ.

Khi các ngành dịch vụ không thể tạo ra việc làm, thì các công ty công nghệ lớn ở Mỹ đang ở một vị thế quá lớn và không thể thay thế. Chính phủ Mỹ đã tự tạo nên nỗi sợ của chính mình khi quyền lực mềm tập trung vào một số tập đoàn công nghệ. Thế nhưng, các nhà hoạch định chính sách của Mỹ lại đang hy vọng những “nỗi sợ” của họ sẽ là đầu tàu kéo cả nền kinh tế đi lên theo. Đó cũng là khẩu hiệu của Tổng thống Donald Trump mỗi khi ông Tweet về chỉ số chứng khoán, kèm với hai chữ “việc làm”. Nhưng hy vọng không phải là chiến lược! Thậm chí, nó còn là chiến lược sai lầm, khi các ngân hàng - thước đo trực tiếp nhịp đập kinh tế, đang ra hiệu nền kinh tế 

không được khỏe như “hy vọng”.

Luật Chơi

Nếu tất cả những hiện tượng nêu trên xấu tới mức gợi ta nhớ tới một ly thuốc độc, thì hãy nhớ tất cả các ly đều có thuốc độc. Đây có lẽ là môi trường lý tưởng cho những nhà đầu tư như Warren Buffett khi tất cả các khoản đầu tư ngoài lĩnh vực công nghệ đang chịu sức ép không đáng có. Nhưng tất nhiên tên hải tặc mặc đồ đen phải uống đúng thuốc thì mới thắng.

Vậy thuốc giải là gì? Đó chính là sự suy yếu của đô la Mỹ (hình 6).

Với chính sách tài khóa nới lỏng cùng chính sách tiền tệ/lãi suất cũng nới lỏng như hiện tại, chúng ta đang nhìn vào một giai đoạn với những đặc điểm giống như những năm 1989-1992 hay 2001-2004 khi chính quyền Mỹ tung tiền vào nền kinh tế cùng với lãi suất thấp kéo theo đồng đô la xuống chạm đáy, cùng với đó là quãng thời gian các nền kinh tế thế giới phát triển mạnh mẽ.

Tác dụng của thuốc giải đang bắt đầu phát huy, bao gồm chỉ số PMI toàn cầu (hình 7) đang trên đà hồi phục. Đây là kết quả của các chính sách hỗ trợ trái phiếu và tín dụng của ba nền kinh tế lớn: Đức, Trung Quốc và Mỹ. Trong đó nền kinh tế xuất khẩu lớn như Đức đang nhìn thấy chỉ số công nghiệp (IFO) bật mạnh trở lại. Điều này phần lớn nhờ vào sức nhập khẩu của Trung Quốc (hình 8) đang tăng mạnh trở lại cùng với chỉ số công nghiệp của Mỹ (ISM) đang hồi phục mạnh (hình 9).

Thế nhưng những chỉ số này lại đang bị lu mờ bởi dịch Covid-19 và quá trình tìm vaccin. Vậy thực tế là gì? Theo thống kê của châu Âu thì số ca nhiễm tăng, nhưng báo chí ít khi nhắc đến tốc độ tăng của số bệnh nhân phải nhập viện và số người chết. Trên mặt báo chỉ có tổng số người mắc và tổng số người chết.

Thực chất hai số liệu này hoàn toàn đánh lạc hướng dư luận trong nhận xét về tổng quan tình hình dịch.

Ở Pháp, Tây Ban Nha và Mỹ, tốc độ tăng của số người chết thấp hơn rất nhiều so với tốc độ tăng của số ca nhiễm. Đây cũng là hiện tượng Thụy Điển khi tất cả những người có thể nhiễm đã nhiễm và người không may mắn sẽ chết đi, chừa lại một cộng đồng miễn nhiễm (hình 10).

Đại học UCLA cũng có một biểu đồ dự đoán dịch với thống kê tương tự và họ cũng đăng tải trực tiếp số liệu lẫn công cụ tính toán. Đại diện khoa toán sinh của UCLA, Christina Ramirez, cho biết thực tế Mỹ đã làm rất tốt trong việc kiểm soát dịch với tốc độ người vào cấp cứu và số ca chết giảm nhanh theo thời gian. Bà cũng chỉ ra rằng, dù việc có vaccin cũng chỉ là vấn đề thời gian, y học cũng đã tự phát triển các cách để đối phó với bệnh nhân nhiễm Covid-19 nặng. Trường hợp Tổng thống Donald Trump xuất viện chỉ sau vài ngày khi ông bắt đầu có triệu chứng nhiễm có lẽ là ví dụ cực đoan, nhưng nó cũng là minh chứng cho việc y học cũng đã có phương pháp đối phó.

Trời Cho

Trò chơi là thách uống thuốc độc. Luật chơi là ai có thuốc giải. Cơ hội trời cho vẫn còn ở đó cho người biết đầu tư vào đúng chỗ.

Vừa qua, Phó chủ tịch Fed, Richard Clarida, và Chủ tịch Fed nhánh San Francisco, Mary Daly, đồng loạt đánh tiếng sẽ để lạm phát tăng mạnh qua các tài sản đầu tư (chủ yếu là cổ phiếu) để gia tăng việc làm và thúc đẩy kinh tế. Động thái quá rõ ràng này tiếp tục củng cố cho việc đô la Mỹ sẽ phải giảm trong thời gian tới, đáp ứng chính sách lãi suất thấp tới năm 2023 và lạm phát trung bình mà Chủ tịch Fed Jerome Powell đã khẳng định từ Jackson Hole năm nay. Đây là môi trường lý tưởng cho cổ phiếu Mỹ, vàng, và các công ty đào vàng.

Nếu chỉ số PMI của Mỹ đang tăng mạnh, thì chỉ số các quỹ đầu tư ETF của nhóm ngành công nghiệp (XLI) đang phản ứng chậm hơn. Còn vàng thì đang vào ngưỡng của một thị trường bò tót (thị trường trong xu hướng đi lên) kéo dài khi Chính phủ Mỹ, dù cho ai thắng trong cuộc bầu cử tổng thống tháng 11 này, cũng phải tung tiền vào chính sách tài khóa và ép Fed làm yếu đồng đô la. Hình 11 cho thấy tỷ số giữa S&P500 so với vàng trong 50 năm qua. Tỷ số tăng khi S&P500 (tử số) tăng và vàng (mẫu số) giảm và ngược lại.

Hiện tại, thị trường bò tót của vàng mới chỉ bắt đầu khi các tổ chức đầu tư lớn (Goldman, Blackrock...) và các quỹ hưu trí (Utah, Calper...) bắt đầu đổ tiền vào mua vàng.

Khi nhìn lại, thị trường như thế này có khuynh hướng kéo dài 10 năm (1970-1980 và 2000-2010). Nhà đầu tư nên nhớ: bò tót luôn cố gắng vùng vẫy cho người cưỡi phải té, cho nên thị trường bò tót rất kén nhà đầu tư. Thời gian và sự kiên nhẫn mới chính là những người bạn tốt

Cho những ai muốn mạo hiểm: hãy nhìn vào người anh em của vàng là bạc. Giá bạc thay đổi nhanh hơn và khó lường hơn, nhưng phần trăm lời thì nhiều hơn gấp nhiều lần. Như con bò mộng bị tiêm thuốc kích thích, nên ai muốn cưỡi thì tay phải vững hơn bình thường. Và cuối cùng, thị trường hàng hóa (hình 12) và thị trường của nền kinh tế mới nổi (hình 13) cũng là hai thị trường đáng quan tâm lúc này.

Trước khi đầu tư, mong mọi người hãy tự tìm hiểu trước đi đưa ra quyết định. Những ý kiến trên là chủ quan của tác giả và không có ý định đưa ra lời khuyên đầu tư. Tất cả các thông tin được tích hợp từ các nguồn mà tác giả tin là đáng tin cậy, nhưng không thể bảo đảm tính toàn diện và chính xác.