Chưa đầy 20 năm kể từ những phát súng cuối cùng của cuộc Chiến tranh giành độc lập và 12 năm kể từ khi Hiến pháp được thông qua, nước cộng hòa non trẻ của Mỹ ở giữa một cuộc khủng hoảng chính trị có nguy cơ dẫn đến nổi loạn vũ trang và mất đoàn kết.

Một loạt các sự kiện bất thường xảy ra khi đó đã buộc các nhà lãnh đạo được bầu của quốc gia phải lựa chọn giữa việc theo đuổi các mục tiêu đảng phái của họ và củng cố nền tảng hiến pháp.

Hệ thống bầu cử sơ khai

Đó là giai đoạn nước Mỹ định hình hệ thống đảng phải tồn tại đến tận ngày nay. Khi các nhà sáng lập nước Mỹ soạn Hiến pháp, họ đã thiết kế hình thức Cử tri đoàn.

Mỗi bang chọn đại cử tri đại diện cho bang đó đi bầu tổng thống . Hình thức bầu đại cử tri có thể thông qua bỏ phiếu phổ thông hoặc các chính trị gia ở bang đó chỉ định đại cử tri.

Các đại cử tri của mỗi bang sau đó sẽ tập hợp để bỏ phiếu cho một trong hai người phù hợp nhất để làm tổng thống Mỹ. Người chiếm đa số phiếu đại cử tri làm tổng thống, người có ít phiếu hơn làm phó tổng thống.

Cuộc bầu cử năm 1800 không giống bất cứ một cuộc bầu cử nào khác trong lịch sử nước Mỹ. Đây là lần đầu tiên các đảng phái tổ chức các chiến dịch tranh cử tổng thống, vì sự phát triển trong và ngoài nước đã chia người Mỹ thành hai phe đảng phái riêng biệt.

Theo quy định bầu cử năm 1800, mỗi chính đảng được đề cử 2 người ra tranh cử. Đương kim tổng thống Mỹ John Adams đại diện đảng Liên bang ra tranh cử lần hai cùng Charles C. Pinckney. Đảng Dân chủ Cộng hòa, tiền thân của đảng Dân chủ ngày nay, chọn ứng viên Thomas Jefferson ra tranh cử cùng Aaron Burr.

Cục diện bầu cử tổng thống Mỹ năm 1800.

Mỗi đại cử tri được bỏ 2 phiếu, không phân biệt bỏ phiếu bầu tổng thống hay phó tổng thống. Người nhiều phiếu nhất sẽ là tổng thống, người có ít phiếu hơn là phó tổng thống.

Các chiến dịch tranh cử tổng thống lần đầu tiên xuất hiện trong lịch sử Mỹ và được phát triển ở khắp nơi. Ở các bang mà các nhà lập pháp đã chọn đại cử tri, các chiến dịch này tập trung vào việc việc bầu chọn các nhà lập pháp.

Ở các bang cử tri chọn đại cử tri trực tiếp, các cuộc vận động tranh cử nhằm lôi kéo những đại cử tri cam kết bầu trung thành với một đảng và bầu cho các ứng viên của đảng đó. Mặc dù cử tri không bỏ phiếu trực tiếp chọn tổng thống, nhưng lần đầu tiên tổng thống là mục tiêu rõ ràng khi các cử tri bỏ phiếu để chọn đại cử tri.

Mặc dù Hiến pháp Mỹ quy định các đại cử tri bỏ phiếu trong cùng một ngày, nhưng các cuộc bầu cử cấp tiểu bang để xác định đại cử tri được trải dài trong một năm.

Không ai biết ai sẽ là tân tổng thống Mỹ cho đến khi tiểu bang cuối cùng, bang South Carolina, chọn đại cử tri vào trước ngày họp Cử tri đoàn. Do sự chậm trễ trong liên lạc ở thời bấy giờ, kết quả của cuộc bầu cử vẫn là ẩn số cho đến cuối cùng.

Hạ viện bỏ phiếu 36 lần mới bầu được tổng thống

Các đại cử tri từ 16 bang ở Mỹ khi đó cùng bỏ phiếu vào ngày 3.12.1800. Quốc hội Mỹ sẽ chỉ nhóm họp và đếm phiếu bầu vào ngày 11.2.1801.

Nhưng sau khi bỏ phiếu xong, các đại cử tri được quyền công khai nói tên người mình đã bầu. Đến tuần thứ ba của tháng 12, cục diện bầu cử đã khá rõ ràng.

Ứng viên Thomas Jefferson của đảng Dân chủ Cộng hòa nhiều khả năng sẽ giành 73 phiếu, nhiều hơn 8 phiếu so với ứng viên đảng Liên bang, John Adams.

Vấn đề là Jefferson lại cùng giành được 73 phiếu so với ứng viên thứ hai trong đảng là Aaron Burr.

Ảnh minh họa George Washington, Tổng thống đầu tiên của nước Mỹ tuyên thệ nhậm chức.

Khi biết tin các đại cử tri đã thống nhất để Jefferson và Burr cùng giành đa số phiếu, loại bỏ các ứng viên của đảng Liên bang, Jefferson đã bày tỏ sự thất vọng. “Tôi chưa bao giờ yêu cầu một sự sắp xếp để giành đa số phiếu bầu”, Jefferson nói.

Đến ngày 19.12, Jefferson biết được kết quả kiểm phiếu sơ bộ. “Sẽ có một kết quả ngang bằng tuyệt đối giữa hai ứng cử viên của đảng Dân chủ Cộng hòa”, Jefferson viết.

Phe Liên bang không có ứng viên vào được chọn làm tổng thống hay phó tổng thống nên đã tìm cách đóng cửa Hạ viện cho đến ngày 3.3, thời điểm nhiệm kỳ tổng thống Mỹ hiện tại kết thúc. Nếu sau ngày này mà nước Mỹ chưa bầu được tổng thống, người kế nhiệm có thể là Ngoại trưởng John Marshall, đảng viên Liên bang hoặc John Jay, Chánh án Tòa án Tối cao, cũng là đảng viên Liên bang.

Phe Liên bang cũng cân nhắc đến khả năng yêu cầu bỏ phiếu lại. Đảng Dân chủ Cộng hòa đã phản đối dữ đội các sáng kiến này, dọa rằng nếu sau ngày 3.3 mà nước Mỹ không có tổng thống đắc cử, đồng nghĩa rằng “Hiến pháp Mỹ sẽ chấm dứt”, đánh dấu sự chia rẽ của nước Mỹ.

Lời đe dọa này nhắm đến chủ trương hoạt động của đảng Liên bang, đó là bảo vệ Hiến pháp Mỹ. Cuối cùng, đảng Liên bang buộc phải đồng ý để Hạ viện lựa chọn tổng thống.

Trong cuộc bỏ phiếu bầu tổng thống tại Hạ viện, mỗi nhóm nghị sĩ của một bang chỉ có một phiếu duy nhất. Nhưng khi các nhà lập pháp bỏ phiếu vào tháng 2.1801, cả Jefferson và Burr đều không giành được đa số phiếu trong 16 bang của nước Mỹ khi đó.

Hạ viện Mỹ đã bỏ phiếu 35 lần trong một tuần, nhưng Jefferson luôn chỉ giành được 8 phiếu chứ không quá bán. Thế cân bằng chỉ chấm dứt khi Alexander Hamilton – thành viên trong nhóm lập quốc của Mỹ dưới thời George Washington, yêu cầu phe Liên bang chọn Jefferson.

“Nếu chọn ra người trên thế giới này tôi căm ghét nhất thì đó là Jefferson”, Hamilton nói. “Nhưng lợi ích của đất nước phải đặt lên trên lợi ích cá nhân”.

Hamilton đã soạn lá thư gửi đến Quốc hội Mỹ, chỉ trích “Burr là kẻ mưu mô xảo quyệt, sẵn sàng làm bất cứ điều gì để đạt được quyền lực chính trị và vơ vét tài sản cá nhân”.

“Burr không yêu gì ngoài bản thân, sẽ chỉ muốn nắm lấy quyền lực cho riêng mình”, Hamilton viết.

Với sự can thiệp của một trong những công thần khai quốc của nước Mỹ, ở lần bỏ phiếu thứ 36, Jefferson giành được 10 phiếu và trở thành tổng thống. Burr, trở thành phó tổng thống, theo quy định thời đó.

Đăng Nguyễn