Số lượng doanh nghiệp lớn chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ 0,075% trong tổng số các doanh nghiệp đang hoạt động, nhưng các doanh nghiệp này đóng vai trò trọng yếu trong công tác quản lý thu ngân sách nhà nước.

 Việc quản lý các doanh nghiệp lớn, các tập đoàn tập trung tại một đầu mối chuyên sâu được một số chuyên gia cho là sẽ hỗ trợ tốt hơn, từ đó tạo động lực cho cải cách, hiện đại hóa công tác quản lý thuế.

Hiện cả nước có 561 doanh nghiệp lớn, chiếm 0,075% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động. Số thu nộp ngân sách nhà nước năm 2019 đạt 180,4 nghìn tỷ đồng, tương đương 22,65% tổng thu ngân sách nhà nước nội địa. Nếu tính bao gồm cả các công ty con trực thuộc 561 doanh nghiệp này, gồm 2.500 doanh nghiệp, bằng 0,33% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động, thì số thu ngân sách nhà nước năm 2019 đạt 443,6 nghìn tỷ đồng, 45,8% tổng thu ngân sách nhà nước năm 2019, không bao gồm thu từ quyền sử dụng đất, thu cổ tức được chia và lợi nhuận còn lại cho phần vốn nhà nước, thu từ xổ số kiến thiết. 

Lũy kế 9 tháng năm 2020, tổng số thu ngân sách nhà nước từ 561 doanh nghiệp lớn do Tổng cục Thuế giao Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn tổ chức quản lý đạt 195,62 nghìn tỷ đồng, bằng 97% so với cùng kỳ và bằng 65% so với cả năm 2019.

ĐÓNG GÓP 45,8% NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

Theo quy định pháp luật về ngân sách nhà nước, ngân sách nhà nước là thống nhất bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Mọi nguồn thu từ thuế, phí và các khoản thu khác của ngân sách nhà nước đều được phản ánh trong ngân sách, trên cơ sở đó, có sự phân chia theo tỷ lệ điều tiết giữa ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương. Mọi nguồn thu do Tổng cục Thuế quản lý hay các cục thuế, chi cục thuế quản lý đều phải tập trung vào ngân sách nhà nước. Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn của Tổng cục Thuế đã ra đời từ năm 2010. 

Ông Trần Xuân Hà, Thứ trưởng Bộ Tài chính cho biết sau 10 năm đi vào hoạt động, Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn đã giúp cho Tổng cục Thuế quản lý tốt việc quản lý thu thuế đối với các doanh nghiệp lớn. Tuy nhiên, "do phạm vi quản lý ngày càng mở rộng, số thu của các doanh nghiệp lớn ngày càng lớn, do đó việc đổi mới cơ cấu bộ máy tổ chức của Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực công tác quản lý thuế đối với doanh nghiệp lớn là điều hết sức cần thiết", ông Hà nhấn mạnh.

Nói về việc tinh gọn bộ máy của ngành thuế thời gian qua, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Đặng Ngọc Minh cho biết, Tổng cục đã tập trung chỉ đạo, quán triệt và tổ chức thực hiện đồng bộ nhiều nhiệm vụ, giải pháp, xây dựng và ban hành kế hoạch cụ thể về việc sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế đối với các đơn vị trong hệ thống thuế.

"Sau gần 2 năm thực hiện đổi mới đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin thực hiện thuế điện tử, sắp xếp tổ chức bộ máy, đến nay, Tổng cục Thuế đã hoàn thành việc hợp nhất các chi cục thuế từ 711 chi cục xuống còn 415, đồng thời, cắt giảm được 2.485 đầu mối hành chính. Bộ máy mới của cơ quan thuế các cấp phát huy hiệu quả trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị về thu ngân sách. Các chức năng, nhiệm vụ được quy định cụ thể, rõ ràng, giảm bớt sự chồng chéo, có sự phân công, phân cấp phù hợp", ông Minh chỉ rõ.

Tuy nhiên, lãnh đạo Tổng cục Thuế cũng cho biết, để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế trong tình hình mới, nhất là đối với doanh nghiệp lớn, cần tiếp tục thực hiện rà soát, sắp xếp kiện toàn tổ chức, nâng cao năng lực bộ máy quản lý thuế, đặc biệt là bộ máy cơ quan thuế ở Trung ương phù hợp với yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng.

Bảo đảm vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương, tỷ trọng thu ngân sách Trung ương đạt 60 - 65% trong tổng thu ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, theo báo cáo của Tổng cục thuế, thực tế thu ngân sách nhà nước đến năm 2019 cho thấy, tỷ trọng thu ngân sách trung ương mới đạt 54% tổng thu ngân sách nhà nước. Nếu tính riêng thu nội địa do Tổng cục Thuế quản lý, tỷ trọng ngân sách Trung ương mới đạt 45% tổng thu nội địa.

Mặc dù vị trí của các doanh nghiệp lớn đã và đang mang lại nhiều lợi ích to lớn cho nền kinh tế đất nước trong bối cảnh hội nhập hiện nay, tuy nhiên, ông Nguyễn Văn Phụng, Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn cũng cho rằng "Việt Nam chưa có một cơ chế, chính sách ưu tiên dành riêng cho nhóm doanh nghiệp này". Các chính sách ưu đãi về tài chính, tín dụng, lao động hay giải quyết các vấn đề về thiên tai, dịch bệnh... thường ưu tiên các đối tượng là các doanh nghiệp nhỏ và vừa theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa số 04/2017/QH14".

Cơ quan thuế đang hướng đến coi người nộp thuế là đối tượng để phục vụ. Tuy nhiên, đối tượng này là những khách hàng đặc biệt quan trọng, nhưng Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn cho rằng chưa có cơ chế ưu tiên hay ưu đãi khác biệt so với phần còn lại. Công tác kê khai, nộp thuế, hoàn thuế, thanh tra, kiểm tra thuế hay giải quyết vướng mắc, xử lý khiếu nại về thuế hiện nay tại cơ quan thuế cũng không phân biệt theo quy mô hay nhóm người nộp thuế lớn.

Đại diện đến từ Công ty TNHH Deloitte cho rằng các doanh nghiệp lớn hoạt động theo mô hình tập đoàn ở nhiều địa bàn khác nhau nên việc hướng dẫn, tổ chức triển khai các chương trình, chính sách không đồng bộ, thiếu thống nhất. Điều này làm giảm tính hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý thu ngân sách nhà nước. Ngoài ra, phần lớn doanh nghiệp lớn đều có hoạt động xuyên biên giới nên cần thiết phải có cơ chế, cách thức quản lý riêng, giúp doanh nghiệp tuân thủ nghĩa vụ thuế tốt hơn. 

Để nâng cao hiệu quả, hiệu lực trong quản lý thuế, nhất thiết phải thực hiện quản lý toàn diện, tập trung doanh nghiệp lớn tại cấp Trung ương, phải có chính sách hỗ trợ riêng biệt, ưu tiên hỗ trợ để doanh nghiệp lớn tuân thủ pháp luật thuế tốt hơn, góp phần đảm bảo nguồn thu.

TẬP TRUNG QUẢN LÝ CHUYÊN SÂU

Thời gian tới, kinh tế số và nhiều mô hình kinh doanh mới sẽ phát triển rất nhanh. Số tập đoàn đầu tư kinh doanh tại Việt Nam sẽ ngày càng tăng, gồm cả tập đoàn tư nhân Việt Nam. Do đó, ngành thuế phải đối mặt và xử lý nhiều vấn đề có tính toàn cầu. 

TS. Nguyễn Đình Cung, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ, nguyên Viện trưởng, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương đánh giá: "Các tổ chức kinh tế lớn ở Việt Nam chiếm khoảng 0,3% số tổ chức kinh tế, nhưng đóng góp hơn 45% thu ngân sách và có thể gia tăng. Các doanh nghiệp này kinh doanh đa ngành, đa lĩnh vực gần như không giới hạn không gian. Nguồn doanh thu và thu nhập rất đa dạng. Cơ cấu tài chính phức tạp. Cơ cấu tổ chức và mối quan hệ nội bộ phức tạp, tinh vi, nhiều tầng nấc, có thể thay đổi liên tục. Loại hình này ít trốn thuế nhưng nhiều rủi ro tránh né thuế, chuyển giá". Vì vậy, xét về thu ngân sách, thì đây là nhóm đối tượng có rủi ro lớn cho ngân sách.

Ông Cung đề xuất "trong thời gian tới ngành thuế cần có bộ phận chuyên trách, đủ thẩm quyền và năng lực quản lý thuế đối với các tổ chức kinh tế lớn. Đồng thời, nâng cao vai trò, chức năng và nhiệm vụ của Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn, chuyển thành Cục Quản lý các tổ chức kinh tế lớn. Đây là cách làm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế, phù hợp thông lệ quốc tế tốt", ông Cung gợi ý.

Đồng tình quan điểm trên, ông Nguyễn Việt Anh, chuyên gia cao cấp về thuế, Ngân hàng Thế giới cũng cho rằng "Việt Nam cần thiết thành lập một đơn vị quản lý thuế đối với các doanh nghiệp lớn với đầy đủ các chức năng. Đại đa số các cơ quan thuế trên thế giới đã xây dựng các đơn vị quản lý thuế có đầy đủ chức năng tại trụ sở chính để trực tiếp quản lý thuế đối với các doanh nghiệp lớn". 

Chẳng hạn, đối với các quốc gia có trình độ phát triển thấp hơn Việt Nam, như Campuchia, Lào và Myanmar đều có đơn vị quản lý doanh nghiệp lớn. Tại Campuchia tập trung quản lý 2.000 doanh nghiệp  lớn nhất chiếm khoảng 70% tổng thu nội địa; Lào quản lý 350 doanh nghiệp lớn với khoảng 55% số thu. Tại Myanmar, một nền kinh tế mới bắt đầu mở cửa vài năm nay và có hệ thống thuế rất là sơ khởi, nhưng cũng đã có đơn vị quản lý doanh nghiệp lớn chuyên biệt, quản lý 955 doanh nghiệp lớn chiếm khoảng 60% tổng số thu từ thuế. "Đây đều là các đơn vị quản lý thuế có đầy đủ chức năng, từ đăng ký, kê khai, tới nộp thuế, thanh kiểm tra", ông Việt Anh cho biết thêm.