Hãng tin CNN cho biết 20 nước giàu nhất thế giới đã nhận gần 90% lượng cung vaccine trên toàn cầu bất chấp những khu vực nghèo đói như Nam Phi mới chỉ tiêm chủng được chưa đến 7% và đang rất cần giúp đỡ.

Trong khi các công ty gây tranh cãi về lợi nhuận bán vaccine và những nước giàu thảo luận về mũi tiêm chủng thứ 3 tăng cường thì Omicron, biến chủng được cho là lây nhanh hơn cả Delta đã có cơ hội đột biến rồi xuất hiện tại Nam Phi.

Giờ đây khi cả thế giới lo sợ với biến chủng mới thì câu chuyện bất bình đẳng vaccine lại được nhắc đến. Mỗi ngày, các nước giàu cung ứng số mũi tiêm chủng nhiều gấp 6 lần so với các quốc gia nghèo. Số liệu của Tổ chức y tế thế giới (WHO) cho thấy chỉ có 7,5% dân số những nước thu nhập thấp nhận được ít nhất 1 mũi tiêm chủng, kém xa so với con số 63,9% tại các quốc gia giàu có.

Trong số 8 nước bị giới hạn nhập cảnh vì biến chủng Omicron, phần lớn những quốc gia này đều có tỷ lệ tiêm chủng không cao. Bởi vậy chẳng có gì ngạc nhiên khi những nước như Mỹ và Châu Âu với khoảng 70% dân số đã tiêm chủng ít nhất 1 mũi muốn hạn chế nhập cảnh từ các quốc gia nghèo. Thế nhưng nếu Omicron có thể kháng vaccine đúng như những gì cảnh báo thì câu chuyện lỗi tại ai ở đây đã quá rõ ràng.

Trò hề của người giàu

Ngay trước khi Omicron thu hút được sự chú ý của dư luận, Tổng thư ký Tedros Adhanom Ghebreyesus đã gọi sự mất cân bằng trong phân phối vaccine là một vụ "bê bối" và cần được chấm dứt ngay. Thế nhưng chẳng ai quan tâm cả cho đến khi virus có cơ hội đột biến ở những vùng chưa tiêm chủng, tạo nên những biến thể mới thì các nước mới sốt sắng vào cuộc.

Sau khi Omicron khiến nhiều nước lo sợ, Tổng thống Mỹ Joe Biden ngày 29/11 đã cam kết sẽ "đánh bại" biến chủng mới này nhưng là bằng cách kêu gọi người dân tiêm chủng mũi bổ sung thứ 3.

Cựu thủ tướng Anh Gordon Brown và là đại sứ của WHO từng mỉa mai rằng: "Thế giới đã thất bại trong việc đưa vaccine đến tay người nghèo và giờ đây chính chúng ta phải chịu hậu quả bắn ngược. Chúng ta đã được cảnh báo thế nhưng mọi chuyện vẫn đến mức này đây. Nếu không thể phủ sóng vaccine rộng khắp thì virus sẽ không chỉ lây nhiễm người chưa tiêm chủng mà còn có cơ hội đột biến. Giờ đây những biến chủng này đang tấn công lại chính những nước giàu có tỷ lệ tiêm chủng cao...Cho đến khi dứt điểm được dịch bệnh thì chúng vẫn sẽ quay tại tấn công chúng ta...Ví dụ điển hình là làn sóng biến thể Delta ở Ấn Độ".

Những lời mỉa mai của ông Gordon là có cơ sở khi tính đến tháng 10/2021, khoảng 144 nước nghèo trên thế giới chỉ nhận được 537 triệu liều vaccine, một con số quá nhỏ bé so với 7,9 tỷ liều đã được phân phối trên toàn cầu.

Phía WHO cho biết mục tiêu tiêm chủng cho 40% dân số toàn cầu vào cuối năm 2021 và 70% vào giữa năm 2022 đã hoàn toàn phá sản.

Tồi tệ hơn, động thái hạn chế nhập cảnh với những nước nghèo như Nam Phi sau khi họ cảnh báo sớm về biến thể Omicron đã làm chạnh lòng nhiều người. Bác sĩ Richard Lessells tại Nam Phi cho biết động thái này quá ích kỷ khi thay vì tăng cường viện trợ vaccine, những nước giàu lại đóng cửa biên giới trước dù biến thể mới có thể lây lan dễ dàng.

"Chẳng có lời cam kết hỗ trợ nào từ những nước giàu với Nam Phi cả, ngay cả những lời kêu cứu về vaccine cũng vẫn bị phớt lờ", bác sĩ Lessells ngán ngẩm.

Cho đến hiện tại, ít nhất 1 trường hợp tại những nước phát triển đã nhiễm Omicron dù chưa từng đến Nam Phi, qua đó cho thấy khả năng biến chủng này đã lây lan ra cộng đồng và việc đóng cửa biên giới chẳng còn mấy ý nghĩa. Thậm chí nhiều chuyên gia cho rằng động thái này mang tính trấn an người dân hơn là có tác dụng thực tế.

Vaccine thôi là chưa đủ

Tờ The New York Times, hãng Johnson&Johnson (J&J) có nhà máy sản xuất vaccine tại Nam Phi nhưng phần lớn chúng được chuyển trở lại Châu Âu để bán, bất chấp tỷ lệ tiêm chủng tại đây mới đạt 7% và còn 31 triệu liều vaccine chờ mãi chưa thấy đến.

Theo một số ước tính, các hãng dược đã thu về ít nhất 18 tỷ USD tiền từ ngân sách nhà nước nhờ bán vaccine và thị trường này được dự đoán có tổng giá trị khoảng 100 tỷ USD. Những nước giàu như Mỹ là các khách hàng lớn nhất với trữ lượng lớn bất chấp việc 15 triệu liều vaccine của họ đã bị hết hạn và đổ bỏ trong 6 tháng qua.

Các báo cáo cho thấy nếu mỗi người Mỹ tiêm chủng tăng cường mũi thứ 3 thì nước này vẫn thừa khoảng 500 triệu liều.

Trên thực tế, Ấn Độ và Nam Phi đã đã từng đề nghị dỡ bỏ tạm thời bản quyền vaccine để các nước tự sản xuất đáp ứng nhu cầu. Thế nhưng các nước giàu và những công ty dược không chịu với vô số lý do chẳng hợp lý chút nào.

Có lẽ những nước giàu và các hãng dược đã quá quen với việc mặc kệ Châu Phi. Gần 40 tập đoàn dược trên thế giới đã từng cố kiện Nam Phi vào thập niên 1990 cho bản quyền thuốc điều trị bệnh AIDS bất chấp căn bệnh này đang lây lan rộng ở lục địa đen. Giờ đây, lịch sử lại lặp lại với Covid-19 khi biến chủng Delta tàn phá thế giới và Omicron thì đang xếp hàng chờ sẵn.

Rõ ràng, cách chiến thắng đại dịch hiệu quả nhất không phải chỉ tiêm vaccine mà còn cần sự đoàn kết và lòng trắc ẩn. Phải chăng đã đến lúc các nước giàu và những đại gia ngành dược nên học hỏi lại về đạo đức trước khi đắm mình trong lợi nhuận?

Băng Tâm