Bất chấp những cảnh báo rủi ro từ các chuyên gia tài chính, nhiều nhà đầu tư đã đổ rất nhiều tiền vào trái phiếu doanh nghiệp (TPDN), trong đó có nhóm doanh nghiệp bất động sản. 

Theo thống kê từ Bộ Tài chính, từ ngày 1/1/2021, việc phát hành TPDN được quy định đồng bộ tại Luật Chứng khoán năm 2019, Luật Doanh nghiệp năm 2020 và các Nghị định, Thông tư hướng dẫn. Sau 11 tháng triển khai các quy định mới, khối lượng phát hành TPDN đạt trên 495.000 tỷ đồng, trong đó khối lượng TPDN phát hành riêng lẻ chiếm 94,5%, còn lại là TPDN phát hành ra công chúng chiếm 5,5% tổng khối lượng phát hành. Các tổ chức tín dụng và doanh nghiệpbất động sản là các nhà phát hành lớn nhất trên thị trường chiếm lần lượt 34% và 27,7% tổng khối lượng phát hành.

Trong số các TPDN phát hành riêng lẻ các tháng đầu năm 2021, TPDN có tài sản đảm bảo chiếm 50,9%; trái phiếu không có tài sản đảm bảo chiếm 49,1%. Trong số 300 doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ trong các tháng đầu năm 2021, 207 doanh nghiệp phát hành trái phiếu có tài sản đảm bảo nhưng chủ yếu đảm bảo bằng bất động sản, chứng khoán, chương trình, dự án.

Mặc dù tỷ lệ trái phiếu có tài sản đảm bảo cao nhưng thực tế chất lượng tài sản đảm bảo chủ yếu là các dự án, tài sản hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp. Giá trị của các tài sản này thường không định giá được chính xác hoặc có biến động mạnh theo diễn biến thị trường; theo đó, trường hợp thị trường bất động sản hoặc thị trường chứng khoán có biến động, giá trị tài sản đảm bảo có thể không đủ để thanh toán gốc, lãi trái phiếu.

THỰC TRẠNG BÁO ĐỘNG

Trong bối cảnh nhu cầu vốn dài hạn rất lớn nhưng kênh tín dụng truyền thống là ngân hàng bị siết chặt, TPDN tiếp tục đóng vai trò là nguồn vốn trung và dài hạn cho nhiều doanh nghiệp bất động sản. So với việc đi vay vốn tại các ngân hàng, các doanh nghiệp phát hành trái phiếu không phải thế chấp tài sản, chủ động trong việc sử dụng số tiền huy động mà không bị giám sát.

Và để có thể nắm chắc phần thắng khi phát hành, các doanh nghiệp bất động sản thường đưa ra mức lãi suất hấp dẫn với mức trung bình là 13%/năm. Cá biệt có doanh nghiệp đã đưa ra mức lợi nhuận lên tới 14,5/năm (gấp khoảng 3 lần so với lãi suất huy động tiền gửi từ các ngân hàng). 

Về mặt tích cực, điều này đang cho thấy sự linh hoạt của các doanh nghiệp bất động sản khi dịch chuyển dần từ kênh huy động vốn truyền thống sang kênh phát hành trái phiếu, hướng tới mục tiêu phát triển thị trường vốn cân bằng, đáp ứng nhu cầu huy động vốn của mọi loại hình doanh nghiệp.

Tuy nhiên, theo mô hình xếp hạng tín nhiệm sơ bộ của  Fiin Rating thuộc Fiin Group, 40% số doanh nghiệp bất động sản niêm yết có điểm xếp hạng ở mức chất lượng tín dụng thấp và khoản đầu tư này được đưa vào nhóm “có yếu tố đầu cơ”.

Cũng theo Fiin Group, hầu hết giá trị TPDN của ngành bất động sản phát hành thuộc về các doanh nghiệp chưa niêm yết. Đáng chú ý, sức khỏe tài chính của các doanh nghiệp này có những dấu hiệu đáng lo ngại như vốn chủ sở hữu nhỏ, thua lỗ liên miên. 

Trong một thống kê của Bộ Tài chính đã chỉ rõ, trong số hơn 100 doanh nghiệp phát hành TPDN riêng lẻ trong 11 tháng năm 2021 có 26 doanh nghiệp ghi nhận lỗ tại kỳ bán niên; hệ số nợ vay/vốn chủ sở hữu bình quân của các doanh nghiệp bất động sản niêm yết là 2,5 lần, doanh nghiệp bất động sản chưa niêm yết là 8,1 lần (số liệu thống kê của Bộ Tài chính).

Trước những thực tế này, các cơ quan quản lý như Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng, giới chuyên gia… đều khuyến cáo nhà đầu tư cá nhân cần cân nhắc kỹ rủi ro khi quyết định đầu tư trái phiếu doanh nghiệp. Đặc biệt, cần hết sức thận trọng khi quyết định mua trái phiếu của doanh nghiệp có tình hình tài chính kém, kinh doanh thua lỗ hay những doanh nghiệp phát hành không có tài sản đảm bảo.

Ông Nguyễn Quang Thuân - Tổng giám đốc Fiin Group cho biết: “Dù chưa có doanh nghiệp phát hành trái phiếu nào của Việt Nam chậm trả gốc lãi nhưng rủi ro vỡ nợ là có, chỉ có điều chưa biết đến khi nào bởi thị trường mới ở giai đoạn đầu, phải 3-5 năm nữa mới tới thời gian đáo hạn. Nền kinh tế nước ta đã chứng kiến nhiều doanh nghiệp phá sản nhưng sau hàng chục năm vẫn chưa thể đòi được nợ, đây là vấn đề nhà đầu tư cần lưu tâm”, 

Đồng quan điểm với ông Thuân, TS. Nguyễn Minh Phong - chuyên gia kinh tế cho biết, ưu điểm của sản phẩm TPDN là giúp tăng điều kiện tiếp cận vốn của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp bất động sản, tạo ra cơ hội đầu tư mới cho người dân, nhưng do bùng nổ quá nhanh và chất lượng hàng hoá là “vàng thau lẫn lộn" nên có thể có nguy cơ tranh chấp, đặc biệt là tranh chấp về lãi, khả năng thanh toán của các trái chủ, các vấn đề về quyền lợi của nhà đầu tư.

“Nếu các TPDN phát hành không được đảm bảo chất lượng thì không khác gì hoạt động cho vay họ, khi gặp rủi ro và bị vỡ thì các chủ hụi sẽ đánh bài chuồn. Vỡ nợ trái phiếu gây ra hệ lụy khủng khiếp bởi không chỉ thiệt hại vốn của các nhà đầu tư mà còn ảnh hưởng đến sự an toàn của thị trường tài chính, uy tín của thị trường chứng khoán và có thể của cả Chính phủ", ông Phong cảnh báo.

DOANH NGHIỆP "LÁCH" QUA KHE CỬA HẸP, NHÀ ĐẦU TƯ "ÔM" RỦI RO

Nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn mà TPDN có thể mang lại cho nhà đầu tư, không dừng lại ở việc cảnh báo, cơ quan quản lý cũng ngày càng thắt chặt các quy định về việc phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp, thông qua hàng loạt văn bản luật, nghị định và thông tư như Luật Chứng khoán 2019, Nghị định 81/2020/NĐ-CP nâng cao các điều kiện, tiêu chí phát hành trái phiếu riêng lẻ; Nghị định 153/2020/NĐ-CP xác định chỉ có nhà đầu tư chuyên nghiệp mới được đầu tư vào TPDN phát hành riêng lẻ; Nghị định 155/2020/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Chứng khoán.

Thế nhưng “cái khó ló cái khôn”, nhiều doanh nghiệp vẫn tìm ra cách để “lách” những quy định ngặt nghèo này để phát hành thành công trên thị trường trái phiếu. Có thể kể đến trường hợp ứng phó với Nghị định 81 của CTCP Đầu tư Hạ tầng Kỹ thuật TP.HCM (CII, mã: CII). Cụ thể, sau đợt phát hành trái phiếu riêng lẻ trị giá 600 tỷ đồng, doanh nghiệp đã đăng ký chuyển đổi một đợt đăng ký phát hành riêng lẻ trị giá gần 2.000 tỷ đồng sang phát hành ra công chúng, vì Nghị định 81 không quy định rõ mỗi đợt phát hành trái phiếu riêng lẻ phải cách nhau 6 tháng là tính từ ngày 1/9 trở đi, hay tính từ đợt phát hành sau cùng.

Ngoài ra, quy định phát hành tại Nghị định 81 chỉ dành cho loại hình TPDN không chuyển đổi và TPDN không kèm quyền nên doanh nghiệp có thể được phép không thực hiện nếu chọn phát hành loại trái phiếu khác.

Trong khi đó, nhằm mang đến sự tin cậy cho nhà đầu tư, thông thường các doanh nghiệp sẽ thuê ngân hàng hoặc công ty chứng khoán đứng ra phát hành. Nhà đầu tư có thể chưa từng biết tên doanh nghiệp phát hành trái phiếu nhưng biết tới ngân hàng, công ty chứng khoán nên sẽ tin tưởng và chi rất nhiều tiền mua vào. Thậm chí nhà đầu tư còn được nhân viên tư vấn chỉ cách “lách” Nghị định 153 bằng cách mua trái phiếu qua hợp đồng đầu tư và “chỉ cần mất một chút phí sẽ có chứng chỉ nhà đầu tư chuyên nghiệp”.

Tuy nhiên, các ngân hàng hay công ty chứng khoán chỉ là đơn vị cung cấp dịch vụ, hưởng phí dịch vụ và hoa hồng, không chịu trách nhiệm về việc thẩm định, đánh giá sức khỏe tài chính và khả năng trả nợ của doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Như vậy, rủi rõ vẫn được đẩy hoàn toàn về phía các nhà đầu tư đã bỏ tiền “ôm” trái phiếu.

Theo TS. Võ Đình Trí - Giảng viên Đại học Kinh tế TP.HCM và IPAG Business School Paris: “Nhiều người dân được ngân hàng giới thiệu đầu tư TPDN nhưng với thông tin rất mơ hồ ngoại trừ lãi suất thì nhiều khi không biết trái phiếu được phát hành với mục đích gì, có đảm bảo gì không, xếp hạng tín dụng của doanh nghiệp phát hành ở mức nào”.

Từ những thực tế này cho thấy, dù tiềm ẩn rất nhiều rủi ro nhưng trong giai đoạn tới thị trường trái phiếu nhiều khả năng tiếp tục sôi động bởi đây vẫn là kênh xoay vốn lớn, dễ huy động. Nhà đầu tư lại có xu hướng theo phong chào và “mờ mắt” vì mức lãi suất lớn gấp vài lần giá trị gửi ở các ngân hàng, vì vậy có thể “quên” cảnh báo từ cơ quan chức năng và chuyên gia tài chính. 

TS. Nguyễn Minh Phong khuyến nghị, đầu tư TPDN, mà cụ thể là TPDN bất động sản hay không là quyền của mỗi nhà đầu tư, nhưng để đảm bảo an toàn nhà đầu tư cần nắm rõ những thông tin về trái phiếu định mua (của ai, ai phát hành, ai bảo lãnh, mức trả lãi cam kết như thế nào, có tài sản thế chấp hay không, kết quả kinh doanh của trái chủ).

“Tóm lại là nhà đầu tư phải hiểu về trái phiếu định mua, phải tham chiếu nhiều nguồn thông tin khác nhau, đặc biệt lưu ý đến quyền và trách nhiệm của người phát hành để tránh những trường hợp mập mờ, tránh theo đám đông, chạy theo những cam kết hấp dẫn nhưng chưa có kiểm chứng”, ông Phong nhấn mạnh.

Thế nhưng cần phải nhắc lại rằng, nguồn mua TPDN, nhất là TPDN bất động sản hiện nay đang đến khá nhiều từ ngân hàng và công ty chứng khoán.

Bài viết cùng tác giả Thùy Linh »