Tháo ách tắc cơ chế

Trong khoảng 10 năm tới (tới 2030), TP.HCM đặt mục tiêu xây dựng 454 km các tuyến cao tốc, vành đai, quốc lộ, các tuyến giao thông trục chính… Số vốn cần có lên tới khoảng 1 triệu tỉ đồng (khoảng hơn 45 tỉ USD). Riêng giai đoạn 2021 - 2025, cần khoảng 266.000 tỉ đồng. Tuy nhiên, TP.HCM chỉ bố trí được 52.744 tỉ đồng, khoảng 19,8%. Ông Trần Quang Lâm, Giám đốc Sở GTVT TP.HCM, cho biết do thiếu vốn, TP.HCM chỉ tập trung hoàn thiện các dự án dở dang, chuyển tiếp. Trong khi đó, phạm vi và đối tượng triển khai dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) của lĩnh giao thông rất hạn chế. Cụ thể, luật PPP không còn hình thức BT (xây dựng - chuyển giao), không cho áp dụng BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao) đối với dự án cải tạo mở rộng tuyến đường hiện hữu. Trường hợp dự án áp dụng được hình thức đầu tư BOT thì nhà nước cũng phải cần ngân sách đối ứng (không quá 50% tổng mức đầu tư dự án, thường là chi phí giải phóng mặt bằng) để đảm bảo tính khả thi phương án tài chính. Điều ông Lâm mong mỏi là TP.HCM có nhiều vốn hơn để đầu tư cho hạ tầng giao thông, đáp ứng nhu cầu của một đại đô thị 13 triệu dân - đầu tàu kinh tế cả nước.

TP.HCM có hơn 20.000 nhà ở trên và ven kênh rạch cần phải di dời nhưng giai đoạn 2016 - 2021 chỉ thực hiện được 12,4% NGỌC DƯƠNG

Nhưng khó khăn của TP.HCM không chỉ có nguồn vốn. Trong suốt 5 năm giai đoạn 2016 - 2020, TP.HCM chỉ hoàn thành 19/64 dự án nhà ở xã hội với khoảng 15.000 căn hộ (đạt khoảng hơn 69% mục tiêu), không thấm vào đâu với cả triệu lao động, công nhân, công chức, viên chức sinh sống và làm việc trên địa bàn. Ngoài nguyên nhân lợi nhuận thấp, thời gian làm thủ tục cho các dự án nhà ở xã hội còn lâu hơn các dự án nhà ở thương mại. Theo tính toán, thời gian để hoàn thành các dự án nhà ở xã hội phải mất hơn 500 ngày khiến không còn nhà đầu tư nào hứng thú với các dự án này.

TP.HCM rất cần có cơ chế thông thoáng vượt trội về giải phóng mặt bằng để hoàn thành những dự án đặc biệt quan trọng như đường Vành đai 3 LÊ BÌNH

Những tréo ngoe cũng không chỉ ở quy trình, thủ tục. Là đô thị với trên 13 triệu dân, tốc độ tăng bình quân 200.000 người/năm, hơn 70% số phường của TP.HCM có dân số trên 30.000 dân, 3 phường có số dân trên 100.000 dân. Nhiều huyện như Bình Chánh có dân số tới hơn 850.000 người, tương đương nhiều tỉnh. Trong đó, cá biệt xã Vĩnh Lộc A và Vĩnh Lộc B (H.Bình Chánh) đã đạt khoảng 160.000 dân/xã, bằng một huyện của các tỉnh nông thôn. Dân số đông, khối lượng công việc, hồ sơ hành chính phải giải quyết là “khổng lồ”, song mỗi phường của TP.HCM vẫn chỉ được phân bổ tối đa 23 cán bộ, công chức dẫn đến quá tải và bất cập. Thực trạng trên kéo dài nhiều năm song không cách nào giải quyết hiệu quả…

Chính vì vậy, nhiều ý kiến đã ví von rằng, “bức tranh cơ chế của TP.HCM như con tàu đã khởi động động cơ, nhưng cứ mãi vùng vẫy mà không thể rời đi vì những dây neo cơ chế chằng chịt níu giữ”.

Để giải tháo điểm nghẽn tồn tại từ lâu, năm 2017, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 54 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù cho TP.HCM. Tuy nhiên, trong 5 năm thực hiện thí điểm thì 2 năm TP.HCM phải tập trung cho việc phòng chống dịch khiến những chính sách thí điểm không thực sự phát huy được hiệu quả toàn diện như kỳ vọng.

Thực tế đáng lo ngại là đà tăng trưởng của TP.HCM chậm lại, nhiều động lực giảm sút, tốc độ tăng trưởng giảm mạnh, chất lượng tăng trưởng không đạt. Sự vượt trội của TP.HCM so với cả nước ở một số mặt đã chậm lại, hệ thống giao thông, hạ tầng chưa đột phá, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của TP.HCM và phục vụ đời sống người dân…

Bối cảnh trên là cơ sở để TP.HCM đề xuất thí điểm chính sách mới nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn về cơ chế; phân cấp, phân quyền, tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho TP.HCM để tạo điều kiện tối đa giúp TP.HCM “giải phóng nguồn lực” phát triển, hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, dịch vụ tầm cỡ quốc tế như mục tiêu đặt ra.

Cần chính sách vượt trội

Trao đổi với Thanh Niên, TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế VN, nêu quan điểm cơ chế để phát triển TP.HCM không chỉ là “đặc thù” - khác các địa phương khác, mà phải là “vượt trội”.

“Năng lực phát triển của TP.HCM rất dồi dào. Do đó, cần phải có một cơ chế thực sự vượt trội, nghĩa là cao hơn thì mới có thể phát huy được những năng lực đó, đảm đương được vai trò dẫn dắt, đầu tàu. Nếu như vẫn là những cơ chế thông thường như các địa phương khác hoặc chỉ đặc thù khác một chút, thì thật sự không có nhiều ý nghĩa”, ông Thiên phân tích.

Cơ chế “vượt trội” đầu tiên, theo ông Thiên, là cần phải cho TP.HCM nhiều sự chủ động, sáng tạo hơn. “Trong đường lối phát triển chung của cả nước thì nhiều vấn đề TP.HCM phải được chủ động. Có chủ động thì mới sáng tạo được”, ông Thiên nói, và nhấn mạnh TP.HCM cần được chủ động hơn về ngân sách, tổ chức bộ máy… trong khung khổ chung là kinh tế thị trường định hướng XHCN của VN.

Nhấn mạnh cơ chế về nguồn nhân lực, lao động, ông Thiên cho rằng, thiết kế một hệ thống như TP.HCM hiện nay là rất dễ tắc nghẽn, và làm chậm sự phát triển của TP.HCM. Ông Thiên phân tích bộ máy của TP.HCM không thể là bộ máy của một địa phương cấp tỉnh được mà phải là một bộ máy siêu đô thị. “Điều này rất quan trọng”, ông Thiên nhấn mạnh. Về nguồn lực, ông Thiên cho rằng cần phải cho TP.HCM quyền chủ động nhiều hơn. “Nguồn lực phải tương xứng. Nếu như vẫn chia đều theo kiểu cào bằng, theo tỷ lệ đầu người thì TP.HCM không thể phát triển được”, ông Thiên nêu.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông - IPS, cho rằng ngoài vị trí của TP.HCM thì hiện nay nhiều quy định pháp luật, mô hình tổ chức các cơ quan hành chính đã lạc hậu và việc chờ để sửa đổi các quy định riêng như vậy sẽ mất rất nhiều thời gian. Do đó, việc cho phép những địa phương đặc biệt như TP.HCM thí điểm một số các cơ chế, chính sách mang tính “đi trước” là hoàn toàn phù hợp.

“Mô hình chính quyền đô thị của ta đã rất lạc hậu so với thế giới. Do đó, nếu để một đô thị đặc biệt như TP.HCM bị ràng buộc bởi mô hình tổ chức như tất cả những đô thị khác thì không thể tạo ra sự phát triển được”, ông Đồng phân tích và dẫn chứng những lợi thế “số một” của TP.HCM như hệ thống dữ liệu lớn về hạ tầng giao thông và y tế không thể khai thác được do vướng mắc trong các quy định pháp luật.