Năm 2022 lẽ ra phải là thời điểm Ireland nghiêm túc thực hiện kế hoạch bảo vệ các khu đầm lầy than bùn của mình, nhưng những hy vọng về kế hoạch này đang dần tan thành mây khói trong bối cảnh cuộc khủng hoảng năng lượng gây áp lực lên các chính phủ và người tiêu dùng châu Âu, và Ireland không phải là ngoại lệ.

Giá khí đốt và xăng tăng vọt đã khiến nhiều người dân Ireland tìm đến nguồn nhiên liệu truyền thống của cha ông là đốt than bùn - loại nhiên liệu không tốt cho môi trường nhưng lại "bảo vệ" túi tiền của các hộ gia đình, khi họ có thể tiết kiệm lên đến hàng ngàn euro trong mùa đông lạnh giá.

Đầu năm nay, chính phủ Ireland đã ban bố các lệnh hạn chế khai thác đất than bùn để bảo vệ các đầm lầy của nước này - vốn là những bể chứa carbon quan trọng và cũng để bảo vệ sự đa dạng sinh học.

Than bùn là lớp trầm tích từ xác thực vật được ủ vi sinh lâu ngày trên bề mặt của đất. Mặc dù diện tích che phủ chỉ chiếm 3%, nhưng đất than bùn trữ khoảng 20-35% lượng carbon của trái đất - do đó đất than bùn có tầm quan trọng toàn cầu với nhiệm vụ là "bể chứa carbon".

Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng năng lượng tại châu Âu đã khiến người dân Ireland đành phải tìm đến nguồn nhiên liệu được cho là "lỗi thời" này. Ước tính chi phí sưởi ấm bằng các nguồn năng lượng thân thiện với môi trường dành cho các hộ gia đình Ireland có thể lên đến vài ngàn euro/năm, trong khi sưởi ấm bằng đất than bùn chỉ tốn khoảng 500 euro/năm.

Ông Michael Fitzmaurice, một nghị sĩ độc lập, cho biết: "Mọi người rất vui khi có đất than bùn. Nó giống như thể sau nhà bạn có giếng dầu vậy."

Ông Fitzmaurice cho biết thêm, nếu chỉ sử dụng than bùn để sưởi ấm, một hộ gia đình tiêu thụ trung bình khoảng 10 đến 12 tấn nhiên liệu này mỗi năm.

Ông Niall Ó Brolcháin, một nhà nghiên cứu tại Trung tâm Phân tích Dữ liệu Insight tại Đại học Quốc gia Ireland, nhận định rằng người tiêu dùng đang phải đối mặt với một giai đoạn khó khăn. "Yếu tố tài chính trở thành động lực mạnh mẽ hơn nhiều so với việc cứu lấy hành tinh. Họ đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng diễn ra ngay trước mắt."

Ông Ó Brolcháin ước tính lượng đất than bùn được khai thác trong năm nay đã tăng từ 30-200% so với năm 2021.

Ông Marc Ó Cathasaigh, một nghị sĩ của đảng Xanh thuộc liên minh cầm quyền, nói rằng việc người dân gia tăng khai thác và sử dụng đất than bùn là "một bước lùi": "Các đầm lầy của chúng tôi rất quan trọng trong vai trò là bể chứa carbon, quản lý nước và đa dạng sinh học."

Ông Ó Cathasaigh cho hay, mặc dù chính quyền đã hỗ trợ các hộ gia đình bằng khoản trợ cấp năng lượng, nhưng một số hộ gia đình vẫn sử dụng than bùn, than đá và gỗ, xả thải khói vào môi trường. "Chất lượng không khí sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe", ông nói.

Tại Ireland, theo truyền thống, người dân ở các vùng nông thôn Ireland thường cắt các tấm than bùn vào mùa xuân và đốt chúng vào mùa đông. Than bùn cũng từng được khai thác trên quy mô công nghiệp.

Vào thập niên 1990, quan điểm của Ireland đối với việc khai thác than bùn đã bắt đầu thay đổi. Dublin đã ban lệnh cấm đốt các loại nhiên liệu có khói, và hoạt động khai thác than bùn trên quy mô công nghiệp đã dừng vào năm 2018. Chính phủ đã cấm các cửa hàng và trang bán hàng trực tuyến kinh doanh bán đất than bùn, loại than đốt tạo khói và gỗ ướt vào tháng 10 năm nay.

Nhưng do lo sợ phản ứng dữ dội ở các vùng nông thôn, chính phủ vẫn tiếp tục cho phép cá nhân tự khai thác và sử dụng đất than bùn. Theo nghiên cứu của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Ireland, có gần 14% hộ gia đình Ireland làm điều này, trong đó có 4% coi đất than bùn là nguồn nhiên liệu sưởi ấm chính.

Ủy ban châu Âu đã đe dọa sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Ireland nếu nước này không hạn chế việc khai thác than bùn ở các khu vực bảo tồn đặc biệt.

Ông Fitzmaurice hy vọng các hộ gia đình có thể tiếp tục khai thác và sử dụng đất than bùn vì điều đó giúp củng cố an ninh năng lượng của Ireland: "Nếu đất nước của bạn đã có sẵn thứ gì đó, thì bạn nên sử dụng nó thay vì nhập khẩu từ nước ngoài như Ả Rập Saudi hoặc Canada."

Trong khi đó, người dân ở các quốc gia châu Âu khác đang chuyển sang các loại "nhiên liệu dạng rắn" như củi đốt. Tại Đức, trong khi người dân thu thập gỗ để làm củi đốt, thì nạn trộm gỗ cũng đang gia tăng.

Theo Hiệp hội các Chủ rừng của Đức, những tên trộm chuyên nghiệp lái xe hạng nặng vào rừng vào ban đêm và ăn trộm những thân cây đã bị đốn hạ đang chờ thu gom. Trong một vụ ở gần Königs Wusterhausen, những tên tội phạm đã chặt và lấy trộm 100 thân cây gỗ.

Trước tình trạng này, một số chủ rừng đã đặt thiết bị định vị GPS trên thân cây.

Tuy nhiên, tình trạng khủng hoảng năng lượng cũng đem lại "cơ hội" cho một số người: Tại Đức, khi các hộ gia đình lắp đặt và cải tạo lò sưởi, nhu cầu về dịch vụ quét ống khói cũng tăng mạnh - ở một số khu vực thậm chí tăng gấp 4 lần.