Chiều 29-12, Phó tổng TTCP Trần Ngọc Liêm ký thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý Nhà nước về giáo dục, đào tạo. Thời kỳ thanh tra từ ngày 1-1-2014 đến ngày 31-12-2018.
Trong kết luận thanh tra, ngoài chỉ ra hàng loạt sai phạm, TTCP đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho chuyển thông tin hai nội dung sang Bộ Công an xem xét, xử lý theo quy định.
Thứ nhất, TTCP xác định nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) là cơ quan quản lý Nhà nước với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.
Thứ hai, cơ quan thanh tra cho rằng nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Công ty TNHH MTV NXB giáo dục Việt Nam có nhiều dấu hiệu bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.
"Lãng phí tạm tính" hơn 2.374 tỷ đồng
Theo kết luận, khi biên soạn sách giáo khoa, đã thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào (73/193 cuốn). Bộ GD-ĐT mới ban hành được 3 văn bản trong đó có nội dung hướng dẫn các cơ sở giáo dục phổ thông và giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng SGK, nhắc nhở học sinh có ý thức giữ gìn, không được viết, vẽ vào sách nhưng chưa ban hành được cơ chế, chính sách quy định về sử dụng lại SGK, việc sử dụng lại SGK mới đạt khoảng 35%.
Từ 2014 đến hết tháng 8-2019, đã phát hành và bán được hơn 300 triệu bản sách giáo khoa có các trang học sinh có thể viết vào. "Trường hợp tính 65% sách giáo khoa có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng lại được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội thì giá trị lãng phí tạm tính là 2.374.205,8 triệu đồng", kết luận nêu.
Lạm dụng vị trí thống lĩnh, độc quyền SGK
Theo kết luận thanh tra, giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in sách giáo khoa (SGK), hạch toán của NXB có sai sót dẫn đến gia đình học sinh (là khách hàng) phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011 (được ấn định trên bìa SGK) cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền khoảng 85 tỷ đồng.
Việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh SGK còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá SGK đã được NXB đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý;
NXB chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của SGK cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành SGK, chưa thực hiện tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp...
Trong khi NXB là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp độc quyền biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in, phát hành, kinh doanh SGK đối với SGK được biên soạn theo Nghị quyết số 40/2000/QH10, gia đình học sinh phải mua SGK theo giá ấn định trên bìa sách.
“Như vậy, NXB có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định (giá SGK được NXB đăng kỷ giá từ năm 2011), có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá SGK”, kết luận nêu.
Do thời kỳ thanh tra từ 2014-2018, trong khi đó SGK được NXB thực hiện đăng ký giá từ năm 2011 nên chưa xác định được cụ thể, chính xác số tiền gia đình học sinh đã mua SGK cao hơn giá SGK mà NXB phải đăng ký đúng giá từ năm 2011 đến nay.
Tổng TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ GD&ĐT yêu cầu Hội đồng quốc gia thẩm định SGK khi thẩm định SGK thực hiện nghiêm túc nội dung “không tạo cơ hội cho học sinh viết, vẽ vào SGK” và để “SGK được sử dụng lâu dài” nhằm khắc phục, hạn chế tối đa việc học sinh viết, vẽ vào SGK.
Trước khi phê duyệt thông qua nội dung SGK, yêu cầu các tố chức, cá nhân biên soạn SGK phải thực hiện triệt đế các ý kiến góp ý của Hội đồng quốc gia thẩm định SGK mới đồng ý cho phát hành.
Nghiên cứu, ban hành ngay cơ chế, chính sách quy định về sử dụng lại SGK đế hạn chế tối đa lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội…
Gây nhầm lẫn, khiến phụ huynh phải mua sách bài tập kèm SGK
Theo TTCP, ngày 11-4-2013, Bộ GD&ĐT ra văn bản về việc sử dụng sách, tài liệu tham khảo trong trường phổ thông, trong đó có nội dung hướng dẫn sách bài tập do NXB Giáo dục Việt Nam (NXB) tổ chức biên soạn dựa theo sách giáo khoa (SGK), được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành.
Thực tế, việc này thuộc chức năng, nhiệm vụ của NXB (là đơn vị thống lĩnh thị trường, độc quyền tố chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in và phát hành sách bài tập). TTCP xác định việc nêu sách bài tập được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành tại văn bản trên là trái chức năng, nhiệm vụ của Bộ.
Quá trình ban hành Thông tư số 21/2014 ngày 7-7-2014 quy định về quản lý và sử dụng xuất bản phẩm tham khảo trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên, Bộ đã gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh và xã hội hiểu rằng SBT được NXB xuất bản cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm SGK.
Từ đó, hầu hết gia đình học sinh khi mua SGK đều mua SBT kèm theo do NXB phát hành. TTCP cho rằng nội dung này có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD&ĐT là cơ quan quản lý Nhà nước với NXB trong việc in ấn, phát hành SBT.
Ngoài ra, cơ quan thanh tra kết luận quá trình điều chỉnh tăng giá sách lần 3, Bộ GD&ĐT chưa kiểm soát chặt chẽ để yêu cầu NXB phải thực hiện đầy đủ chỉ đạo của Bộ. Sau đó, NXB đã điều chỉnh tăng giá bán SGK 16,9%.
