Ngày 20/12, Toshiba bị rút niêm yết khỏi sàn chứng khoán Tokyo, theo Reuters. Việc này được cho là sẽ chấm dứt chuỗi biến động kéo dài cả thập kỷ với một trong những thương hiệu lớn và lâu đời nhất Nhật Bản.

Đại gia điện tử Nhật Bản sẽ được kiểm soát bởi nhóm nhà đầu tư do Japan Industrial Partners (JIP) dẫn đầu. Hồi tháng 9, Toshiba cho biết kế hoạch mua lại trị giá gần 14 tỷ USD của nhóm doanh nghiệp này đã thành công. Thương vụ với JIP sẽ đưa quyền kiểm soát Toshiba về tay nhà đầu tư trong nước, sau nhiều năm đấu tranh với các cổ đông nước ngoài.

Trong thông báo hôm nay, Toshiba cho biết họ "sẽ bước một bước lớn hướng tới tương lai mới, với cổ đông mới". Đại gia điện tử Nhật Bản cũng đánh giá cao sự thấu hiểu và ủng hộ của các bên liên quan trong thời gian qua.

Cổ phiếu Toshiba chốt phiên cuối cùng với mức giảm 0,1%. Cổ phiếu hãng này bắt đầu được giao dịch vào tháng 5/1949, khi Sở giao dịch chứng khoán Tokyo mở cửa trở lại sau Thế chiến II.

Tiền thân của Toshiba là hai công ty Shibaura Seisaku-sho (thành lập năm 1875) và Tokyo Denki (thành lập năm 1890). Năm 1939, cả hai hợp nhất và lấy tên là Tokyo Shibaura Electric K.K. Năm 1978, tập đoàn đổi tên thành Toshiba Corporation. Công ty hoạt động với bốn nhóm mặt hàng chính: Sản phẩm số, Thiết bị Điện tử, Đồ gia dụng và Cơ sở hạ tầng Xã hội.

Kinh tế Nhật Bản bùng nổ vào thập niên 50, giúp các ngành máy móc công nghiệp, điện tử và truyền thông phát triển. Doanh thu và lợi nhuận của Toshiba cũng tăng mạnh. Toshiba sau đó mở rộng việc sản xuất và chi nhánh bán hàng trên thế giới.

Trong suốt quá trình này, Toshiba đã chế tạo nhiều loại thiết bị đầu tiên của Nhật Bản. Đó là radar (1942), máy tính số TAC (1954), máy thu hình bán dẫn và lò vi sóng (1959), điện thoại hình màu (1971), máy xử lý chữ Nhật (1978), hệ thống MRI (1982), laptop (1986), bộ nhớ NAND EEPROM (1991), đĩa DVD (1995) và đĩa HD DVD (2005). Hãng còn tiên phong trong các sản phẩm máy đọc zip code tự động, hay điều hòa inverter dùng trong gia đình.

Tuy nhiên, những năm gần đây, Toshiba hoạt động không hiệu quả. Năm 2015, công ty thừa nhận đã gian lận kế toán. Theo kết luận của một ủy ban điều tra độc lập khi đó, Toshiba đã phóng đại lợi nhuận lên thêm 151,8 tỷ yen (1,2 tỷ USD) trong 6 năm. Công ty cũng bị phát hiện quản trị kém và thường hạn chế nhân viên đặt câu hỏi với cấp trên. Ngay sau đó, hàng loạt lãnh đạo cao cấp của Toshiba, trong đó có CEO và phó chủ tịch, phải từ chức.

Tháng 6/2016, Midea Group (Trung Quốc) mua 80% cổ phần Toshiba Lifestyle Products & Services Corporation - mảng sản xuất đồ điện tử gia dụng – với giá 473 triệu USD. Midea được quyền sử dụng thương hiệu Toshiba cho các thiết bị này trên toàn cầu trong vòng 40 năm.

Năm 2017, Toshiba tiếp tục gặp khó khi báo lỗ 700 tỷ yen (gần 5 tỷ USD) kinh doanh điện hạt nhân ở nhà máy Westinghouse (Mỹ). Để tránh phá sản, công ty đã bán mảng kinh doanh chip nhớ vào năm 2018, vốn được coi là viên ngọc quý trong danh mục đầu tư của hãng này.

Kể từ đó, Toshiba liên tục nhận được các lời đề nghị mua lại, nhưng họ từ chối. Toshiba còn công bố kế hoạch chia công ty thành ba doanh nghiệp riêng biệt. Tuy nhiên, các cổ đông đã không thông qua việc chia tách. Toshiba phải thành lập một ủy ban đặc biệt, nghiên cứu phương án rao bán.

Năm 2020, hãng tiếp tục bị phát hiện sai sót kế toán trong một công ty con. Năm 2021, nhà đầu tư cũng thông qua đề xuất của Effissimo Capital Management - cổ đông lớn nhất của Toshiba - để điều tra tính công bằng về biểu quyết trong đại hội cổ đông năm trước đó. Cùng năm, quỹ đầu tư CVC Capital Partners (Anh) ra giá 2.300 tỷ yen (21 tỷ USD) để thâu tóm công ty.

Tháng 6/2022, Toshiba nhận được 8 lời chào mua. Họ chọn ra 4 cái tên tiềm năng, trong đó có Bain Capital, CVC Capital Partners, Japan Industrial Partners (JIP) và Japan Investment Corp (JIC). Đến tháng 3, Hội đồng Quản trị Toshiba chấp thuận đề nghị của JIP với giá 15,3 tỷ USD.

Theo giới chuyên gia, mô hình hoạt động và số lượng ngành hàng đa dạng đến mức thiếu kiểm soát là nguyên nhân chính khiến Toshiba rơi vào kết cục như hôm nay. "Kết cục của Toshiba là hậu quả của việc quản trị doanh nghiệp không đầy đủ ở cấp cao nhất", Gerhard Fasol, CEO công ty tư vấn kinh doanh Eurotechnology Japan, nói với BBC.

Bên cạnh đó, việc Toshiba được chính phủ "ưu tiên" cũng khiến công ty đi xuống. "Toshiba, trong mắt nhiều người dân Nhật Bản và đặc biệt là chính phủ, là báu vật quốc gia. Đó là một phần của vấn đề", Fasol nhận xét.

Damian Thong, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu Nhật Bản của Macquarie Capital Securities thì cho rằng Toshiba khó khăn là do chiến lược tồi tệ và cả kém may mắn. "Tôi hy vọng thông qua việc thoái vốn, tài sản và nhân tài của Toshiba có thể tìm được những ngôi nhà mới, nơi họ có thể phát huy hết tiềm năng của mình", ông cho biết trên Reuters.

Hiện chưa rõ mô hình hoạt động mới của Toshiba thời gian tới sẽ thế nào. Theo Reuters, chính phủ Nhật Bản đang theo dõi chặt chẽ các động thái tiếp theo của Toshiba. Công ty hiện có khoảng 106.000 nhân viên. Nhiều lĩnh vực của công ty này vẫn được đánh giá là rất quan trọng đối với an ninh quốc gia.

Bảo Lâm