Khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến thăm Riyadh vào tháng 12 năm ngoái, các quan chức Saudi Arabia đã trải thảm tím thay vì thảm đỏ. Chuyên cơ của Chủ tịch Trung Quốc được hộ tống bởi các máy bay phản lực của Saudi Arabphun khói xanh và trắng tượng trưng cho màu sắc trên lá cờ của quốc gia vùng Vịnh. Đại bác ăn mừng đã được bắn. Một cận vệ hoàng gia cưỡi ngựa hộ tống Chủ tịch Trung Quốc tới Cung điện Hoàng gia.
Sự tiếp đón nồng nhiệt trong chuyến thăm là biểu tượng cho mối quan hệ ngày càng sâu sắc giữa Trung Quốc và SaudiArabia - một trong những đồng minh thân cận nhất của Mỹ ở Trung Đông. Trước một Bắc Kinh luôn mong muốn tạo thêm sự khăng khít trong mối quan hệ với Saudi Arabia, nhà lãnh đạo Mohammed bin Salman cũng sẵn lòng bày tỏ thiện chí và sự cởi mở.
Trong hành trình để thách thức sự thống trị toàn cầu của đồng USD, Trung Quốc đã tiến hành một chiến lược, bắt đầu giao dịch dầu khí bằng đồng nhân dân tệ.
Saudi Arabia, nhà xuất khẩu dầu thô lớn nhất thế giới, giao dịch dầu hoàn toàn bằng USD kể từ năm 1974. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán thoả thuận năng lượng với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của Saudi Arabia, bằng đồng nhân dân tệ đã tăng tốc gần đây. Vào tháng 11, Trung Quốc đã có bước đột phá.
Trung Quốc và Saudi Arabia đã ký thỏa thuận thiết lập đường dây hoán đổi tiền tệ là 50 tỷ nhân dân tệ (khoảng 6,98 tỷ USD). Thỏa thuận mang tính bước ngoặt này có nghĩa là Saudi Arabia có quyền tự do tiếp cận nguồn cung tiền Trung Quốc theo tỷ giá hối đoái ấn định và ngược lại đối với Bắc Kinh và đồng riyal.
Bản thân đường dây hoán đổi tiền tệ này không gây tranh cãi. Thoả thuận có quy mô nhỏ, chỉ có giá trị bằng một phần tổng giá trị thương mại của Saudi Arabia với Trung Quốc. Nhưng nó lại đánh dấu một bước ngoặt quan trọng.
Nếu giao dịch dầu khí của Trung Quốc thực hiện bằng đồng nhân dân tệ, các hoạt động sẽ nằm ngoài hệ thống tài chính phương Tây và thực sự không thể bị trừng phạt. Việc thiết lập khuôn khổ cho một thỏa thuận hoán đổi tiền tệ cũng cho phép thoả thuận được mở rộng tương đối dễ dàng. Mặc dù 50 tỷ nhân dân tệ là nhỏ nhưng tổng quy mô có thể sẽ tăng lên.
Alicia García-Herrero, nhà kinh tế trưởng khu vực châu Á Thái Bình Dương tại ngân hàng đầu tư Natixis của Pháp kiêm thành viên cấp cao tại tổ chức nghiên cứu châu Âu Bruegel, nhận định: “Đó gần như là tín hiệu cho thấy Saudi Arabia sẵn sàng sử dụng đồng nhân dân tệ”.
Ý tưởng về việc Trung Quốc thách thức sự thống trị của đồng USD đã bị nhiều nhà kinh tế bác bỏ vì cho rằng điều đó là không thể. Đồng USD vẫn ở một đẳng cấp khác trên toàn cầu vì phần lớn nợ công và nợ tư nhân trên toàn thế giới đềuđược định bằng đồng USD.
Theo dữ liệu của hệ thống tài chính toàn cầu Swift, đồng tiền USD được sử dụng trong gần một nửa tổng số thanh toán trên toàn thế giới, trong khi đồng nhân dân tệ được sử dụng dưới 4%. Tuy nhiên, số lượng giao dịch liên quan đến đồng nhân dân tệ đang tăng với tốc độ chóng mặt. Trong 3 năm qua, việc sử dụng đồng tiền Trung Quốc trong tài chính thương mại trên toàn cầu đã tăng gấp ba lần. Vào tháng 9, nó đã vượt qua đồng euro để trở thành đồng tiền được sử dụng nhiều thứ hai trong thương mại toàn cầu. Dữ liệu từ Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc cho thấy, trên toàn cầu, việc sử dụng đường dây hoán đổi Trung Quốc của các ngân hàng trung ương đã tăng gần gấp 4 lần kể từ năm 2020.
Phyllis Papadavid, cố vấn nghiên cứu cấp cao tại Asia House, cho biết: “Nhân dân tệ đang đạt được mức tăng theo cấp số nhân trong thị phần tài chính thương mại. Nó cũng đang thu được lợi nhuận khi sử dụng nó như một loại tiền tệ dự trữ. Xét về tỷ lệ chung vẫn còn khá thấp, nhưng quỹ đạo tăng rất nhanh”.
Julia Gurol-Haller, giảng viên tại Chủ tịch Quan hệ Quốc tế tại Đại học Freiburg, đánh giá trong vài thập kỷ tới, việc đồng nhân dân tệ có thể thách thức đồng USD là khả thi.
Trước mắt, với thoả thuận đạt được với Saudi Arabia, Trung Quốc có thể bảo vệ an ninh năng lượng của mình khi căng thẳng với Mỹ ngày càng gia tăng.
Christopher Vassallo, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Phân tích Trung Quốc của Viện Chính sách Xã hội châu Á, cho hay: “Nếu Trung Quốc muốn thanh toán cho Saudi Arabia một lượng dầu nhập khẩu nhất định, họ có thể sử dụng đồng tiền của mình”.
Việc trở thành mục tiêu bị trừng phạt của Mỹ đã trở thành mối lo ngại ngày càng tăng đối với Bắc Kinh kể từ khi xung đột ở Ukraine nổ ra. Ông Vassallo chỉ ra: “Bắc Kinh đã chứng kiến Washington áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với dự trữ đồng USD của Nga”.
Theo nhà phân tích Gurol-Haller, khi xung đột ở Ukraine nổ ra, Saudi Arab ngay lập tức thay đổi chiến lược trong việc thúc đẩy mối quan hệ với các nước lớn khác ngoài Mỹ. Trước xung đột, Saudi Arabia đã thực hiện chiến lược phòng ngừa rủi ro để giữ cân bằng cho cả Mỹ và Trung Quốc. “Kể từ tháng 2/2022, chúng tôi đã chứng kiến một sự thay đổi khá quan trọng đối với Trung Quốc với tư cách là một đối tác kinh tế”, ông Haller nhận xét.
Trung Quốc là điểm đến số một của hàng xuất khẩu của Saudi Arabia tính theo giá trị và vương quốc này là nhà cung cấp dầu lớn thứ hai cho Trung Quốc, sau Nga. Ngoài dầu mỏ, hai quốc gia còn tăng cường mối quan hệ trong lĩnh vực công nghệ và khoa học, an ninh.
Vào tháng 3, Trung Quốc đã làm trung gian cho một thỏa thuận hòa giải giữa Saudi Arabia và Iran, đẩy Mỹ phải đứng ngoài cuộc.
Ông Gurol-Haller nói: “Điều đó cho thấy Trung Quốc không còn được các nước trong khu vực coi là đối tác kinh tế mà còn là một lực lượng chính trị hoặc an ninh đang lên. Đó là một sự thay đổi trong mô hình”.
Cùng tháng đó, Saudi Arabia đồng ý gia nhập Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, một liên minh an ninh bao gồm Trung Quốc và Ấn Độ. Mùa hè năm nay, Saudi Arabia được mời tham gia liên minh BRICS gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi. Các thành viên BRICS đã thảo luận về cách tạo ra một loại tiền tệ chung có thể được sử dụng ở các thị trường mới nổi.
Bước tiếp theo của Trung Quốc và Saudi Arabia có thể là quan hệ đối tác trao đổi chứng khoán tiềm năng. Vào tháng 2, giám đốc điều hành HongKong John Lee đã tới Saudi Arab trong nỗ lực khuyến khích gã khổng lồ dầu mỏ quốc gia, Saudi Aramco, theo đuổi việc niêm yết thứ cấp tại đây.
“Động lực chung của việc xây dựng một khối chống phương Tây sẽ tạo ra những tác động địa chính trị đối với Mỹ. Ở Trung Đông, chúng ta đã thấy vai trò của Mỹ đang giảm dần. Đó chính xác là hiện tượng mà các thoả thuận hoán đổi tiềntệ sẽ thúc đẩy mạnh mẽ hơn”, ông Gurol-Haller kết luận.