Thu thuế cổ tức bằng cổ phiếu sẽ gây khó cho công ty chứng khoán!

Linh Trang

(TBKTSG) - Những quy định mới về thu thuế cổ tức đang gây khó cho cả đối tượng chịu thuế lẫn các tổ chức liên quan chịu trách nhiệm thi hành. Đồng thời, nó cũng cho thấy giữa việc định hướng phát triển thị trường chứng khoán và việc thiết kế các chính sách cụ thể, trên thực tế vẫn còn những độ “vênh” nhất định!

Ý kiến trái chiều về việc thu thuế

Về hành lang pháp lý, hiện có ba văn bản quy định về việc đóng thuế cổ tức do Bộ Tài chính ban hành. Đó là Thông tư 111/2013/TT-BTC hướng dẫn thực hiện Luật Thuế thu nhập cá nhân, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân; Thông tư 156/2013/TT-BTC hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Quản lý thuế; Thông tư 92/2015/TT-BTC hướng dẫn thực hiện thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân đối với cá nhân cư trú có hoạt động kinh doanh.

Theo quy định, nhà đầu tư chứng khoán khi nhận cổ tức sẽ bị đánh thuế thu nhập cá nhân 5%.

Trên thực tế, việc thu thuế cổ tức tính trên khoản cổ tức tiền mặt hay cổ phiếu phát hành thêm vốn đã là chuyện gây nhiều tranh cãi vì tính thiếu thuyết phục của chính sách.

Khi doanh nghiệp chia cổ tức bằng cổ phiếu, bản thân các chỉ số tài chính của doanh nghiệp như quy mô vốn, tài sản không thay đổi, chỉ có số lượng cổ phiếu lưu hành tăng thêm nhưng giá trị cổ phiếu lại giảm đi. Trong điều kiện các yếu tố khách quan của thị trường không thay đổi thì nhà đầu tư không có lợi ích gia tăng để phải chịu thuế thu nhập.

Bên cạnh đó, chính sách này còn khuyến khích nhà đầu tư bán cổ phiếu trước khi nhận cổ tức, để khoản thuế đóng thấp hơn và nhận được nhiều lợi ích hơn.

Riêng trong chuyện nhận cổ tức bằng cổ phiếu, nhà đầu tư còn bị bất lợi hơn khi giá trị khoản nhận này cũng bị trừ luôn vào thị giá cổ phiếu trong ngày giao dịch không hưởng quyền, nhưng giá bán số cổ phiếu nhận thêm đó có thể sẽ còn thấp hơn nữa trong trường hợp thị trường chứng khoán (TTCK) đang trong xu hướng giảm. Với tình huống này, nhà đầu tư nhận cổ tức bằng cổ phiếu có thể sẽ phải chịu thiệt “kép”.

Sẽ khó cho công ty chứng khoán

Theo quy định tại Nghị định 126/2020/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Quản lý thuế, có hiệu lực thi hành từ ngày 5-12-2020, tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay cho: cá nhân nhận cổ tức bằng chứng khoán; cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán; cá nhân được ghi nhận phần vốn tăng thêm do lợi tức ghi tăng vốn; cá nhân góp vốn bằng bất động sản, phần vốn góp, chứng khoán. Thời điểm khai thuế thay và nộp thuế thay được thực hiện khi cá nhân phát sinh chuyển nhượng chứng khoán cùng loại, chuyển nhượng vốn, rút vốn.

Cụ thể, đối với chứng khoán thông qua hệ thống giao dịch trên sở giao dịch chứng khoán, tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại nơi cá nhân mở tài khoản lưu ký, công ty quản lý quỹ nơi cá nhân ủy thác danh mục đầu tư.

Đối với chứng khoán không thông qua hệ thống giao dịch trên sở giao dịch chứng khoán, tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay như sau: chứng khoán của công ty đại chúng đã đăng ký chứng khoán tập trung tại Trung tâm Lưu ký chứng khoán thì tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại nơi cá nhân mở tài khoản lưu ký chứng khoán; chứng khoán của công ty cổ phần chưa là công ty đại chúng nhưng tổ chức phát hành chứng khoán ủy quyền cho công ty chứng khoán quản lý danh sách cổ đông thì tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay là công ty chứng khoán được ủy quyền quản lý danh sách cổ đông; chứng khoán không thuộc trường hợp quy định nêu trên thì tổ chức khai thuế thay và nộp thuế thay là tổ chức phát hành chứng khoán.

Như vậy, để thực hiện các quy định mới nêu trên, công ty chứng khoán (với vai trò là tổ chức kê khai và nộp thuế thay) sẽ phải điều chỉnh lại hệ thống quản lý tài khoản của nhà đầu tư, tách bạch ra đâu là cổ phiếu gốc, cổ phiếu thưởng, cổ phiếu trả cổ tức, để thực hiện khấu trừ thuế khi nhà đầu tư bán chứng khoán.

Điều này được đánh giá gần như là bất khả thi bởi mỗi công ty chứng khoán hiện có hàng chục ngàn, hàng trăm ngàn nhà đầu tư và không có công cụ nào phân biệt được danh mục cổ phiếu của nhà đầu tư đang sở hữu đó xem cổ phiếu nào là mua bằng tiền, cổ phiếu nào là dòng cổ tức.

Thực tế, khi các doanh nghiệp trả cổ tức bằng cổ phiếu, dòng cổ phiếu mới này được thông báo theo danh sách từng cổ đông, gửi đến các công ty chứng khoán. Tuy nhiên, để lưu giữ, cập nhật thông tin và tách ra theo từng hạng mục khi nhà đầu tư giao dịch để thu hộ thuế thì gần như chưa được các công ty chứng khoán thực hiện.

Ngoài ra, việc giao hẳn trách nhiệm cho công ty chứng khoán cũng khiến nhiều bất cập nảy sinh. Cụ thể, trong trường hợp nhà đầu tư chuyển chứng khoán từ công ty chứng khoán A sang công ty chứng khoán B, việc ghi nhận sẽ thông qua hệ thống lưu ký của Trung tâm Lưu ký chứng khoán. Hệ thống của trung tâm này hiện nay chỉ ghi nhận tổng số chứng khoán lưu chuyển chứ không tách từng tiểu phần. Do vậy, sẽ rất khó để công ty chứng khoán B nắm bắt được đâu là chứng khoán gốc, đâu là chứng khoán thưởng.

Trường hợp nhà đầu tư lưu ký chứng khoán mới cũng tương tự. Bản xác nhận sở hữu cổ phần của nhà đầu tư chỉ ghi số lượng cổ phiếu nhà đầu tư sở hữu, nếu nhà đầu tư khai đây là cổ phiếu gốc, công ty chứng khoán cũng khó có cách để tra soát được tính chính xác của thông tin này. Đó là chưa kể tình huống nhà đầu tư bán chứng khoán nhiều lần, tại nhiều mức giá khác nhau, nhiều thời điểm khác nhau. Khi họ đặt lệnh bán chứng khoán, công ty chứng khoán cũng gần như không thể xác định được nhà đầu tư lấy chứng khoán từ ngăn gốc, ngăn thưởng, hay ngăn cổ tức và họ bán bao nhiêu trong số đó.