Tuy nhiên, cho đến nay chúng ta vẫn chưa có chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới, trong đó quy định về xử lý hàng nhập lậu.

Hiện nay, các tranh luận về khung pháp lý cho thuốc thế hệ mới, bao gồm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử vẫn chưa có hồi kết. Cơ quan này đề nghị cấm, cơ quan khác đề xuất thí điểm nhập khẩu kinh doanh trong 12 tháng; có luồng ý kiến khác muốn ghép chung thuốc lá làm nóng (dòng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới) vào với quy định quản lý thuốc lá điếu hiện hành.

Để phân tích vấn đề dưới góc độ pháp lý và chính sách, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với Luật sư (LS) Bùi Quang Nghiêm, Giám đốc Công ty Luật Nghiêm và Chính, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP.HCM.

Luật sư Bùi Quang Nghiêm

- PV: Giữa các quan điểm khác nhau về cách ứng xử với thuốc lá thế hệ mới, theo ông Việt Nam nên chọn cách tiếp cận nào là phù hợp?

* LS Bùi Quang Nghiêm: Luật Đầu tư 2020 thông qua ngày 17-6-2020 quy định 8 ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh, trong đó không có mặt hàng thuốc lá. Cho nên, đề nghị cấm là không phù hợp với luật hiện hành, do đó tôi sẽ không bàn đến.

Gần đây, UBND TP.HCM đồng ý chủ trương thí điểm mô hình xe đạp công cộng Mobike tại một số khu vực trung tâm thành phố. Mặc dù khá đơn giản nhưng trước một mô hình mới, chưa có kinh nghiệm thực tế, TP.HCM vẫn lựa chọn thí điểm, điều đó cho thấy sự thận trọng và kỹ lưỡng trong công tác làm chính sách.

Quan điểm chung của tôi là: thuốc lá thế hệ mới không phải là sản phẩm thiết yếu, mặt hàng còn khá lạ lẫm nên chúng ta cứ chọn quan điểm “chậm mà chắc”. Trước các dịch vụ “lạ” như Grab, Uber…, chúng ta cũng từng cho thí điểm rồi mới soạn thảo và ban hành chính sách. Song song đó, chính sách cũng phải liên tục thay đổi vì thực tế phát sinh những yêu cầu quản lý mới. Đơn cử như chính sách cập nhật gần đây nhất là bắt buộc xe kinh doanh phải gắn biển số màu vàng.

Đặc biệt, trong bối cảnh “trong nước chưa tỏ”, doanh nghiệp và cả cơ quan chức năng vẫn còn bỡ ngỡ, còn quốc tế cũng đang tranh luận đa chiều, việc luật hóa hay thiết kế một chính sách cho cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử cần được Việt Nam tiếp cận một cách thận trọng, toàn diện và phù hợp nhất có thể với Chiến lược quốc gia về giảm thiểu tác hại của thuốc lá.

- Nhưng rõ ràng Việt Nam đang cần gấp một khung pháp lý để xử lý thuốc lá thế hệ mới đang nhập lậu ngày càng nhiều, nhất là vào mùa lễ hội cuối năm?

* Tôi nghĩ trước mắt để kịp thời xử lý thuốc lá thế hệ mới bất hợp pháp, Chính phủ có thể xem xét cho áp dụng chung các quy định xử phạt như thuốc lá điếu truyền thống nhập lậu trong khi chờ ban hành chính sách quản lý riêng cho cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử.

Song song đó, chúng ta có thể dành hẳn ra ít nhất một năm để soạn thảo tiêu chí kỹ thuật đối với sản phẩm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử, cũng như các loại hình thuốc lá thế hệ mới khác đã xuất hiện trên thế giới và nay mai cũng sẽ sớm du nhập vào Việt Nam… Khoảng thời gian “gap year” này rất quan trọng và cần thiết để nghiên cứu, đánh giá tác động kinh tế, xã hội trước khi chính thức mở cửa thị trường với tất cả các dòng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

- Có ý kiến cho rằng một số dòng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có những đặc tính chung có thể xem như thuốc lá điếu truyền thống, từ đó nên ghép chung vào Nghị định 67/2013/NĐ-CP?

* Nghị định 67 bản chất được xây dựng cho công tác quản lý thuốc lá điếu truyền thống, đến nay cũng đã qua 7 năm. Nếu bây giờ chúng ta áp dụng chung công thức quản lý cho cả thuốc lá điều truyền thống và các sản phẩm thuốc lá công nghệ thì hơi khiên cưỡng. Đặc tính sản phẩm khác, cách thức sử dụng khác, mức độ rủi ro của thuốc lá thế hệ mới còn chưa đánh giá được…, do đó không nên vội vàng xem xét việc ghép chung.

Ngoài ra, như tôi đã phân tích, đối với thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử, quan điểm trên thế giới vẫn còn nhiều khác biệt, các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp đều chưa có sự thấu hiểu, cho nên Chính phủ cần nghiên cứu kỹ lưỡng, phải có báo cáo đánh giá tác động đầy đủ mới nên nghĩ đến việc cho phép đưa sản phẩm vào thị trường.

- Quan điểm “gap year” của ông rất gần với ý muốn hiện nay của các doanh nghiệp trong nước, họ đang bày tỏ sự lo lắng khi chưa chuẩn bị gì cho cuộc cạnh tranh này?

* Trong ngành thuốc lá, rõ ràng Việt Nam có một số doanh nghiệp trong nước rất mạnh và đóng góp ngân sách rất lớn. Khoảng thời gian 12 tháng rất quý giá và quan trọng đối với họ vì hiện tại, ngành công nghiệp thuốc lá trong nước chưa có bất kỳ sự chuẩn bị nào về công nghệ, thiết bị máy móc cũng như chuyên môn, con người để đón đầu dòng sản phẩm mới và tham gia thị trường.

Nếu không có thời gian “vàng” này để các doanh nghiệp trong nước nghiên cứu về sản phẩm, chuẩn bị về nguyên liệu, máy móc, công nghệ, kỹ thuật và con người thì chắc chắn sẽ có tác động tiêu cực đến việc làm của người lao động, các nhà cung cấp nguyên liệu cũng như nông dân trồng cây thuốc lá. Điều này càng cần được cân nhắc kỹ lưỡng hơn nữa trong bối cảnh các doanh nghiệp trong nước đang gặp rất nhiều khó khăn vì đại dịch COVID-19. Các doanh nghiệp cần thêm thời gian để phục hồi thị trường truyền thống cũ, trước khi chuẩn bị các điều kiện để sản xuất và cung cấp ra thị trường dòng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Tuy nhiên, “gap year” rõ ràng không phải là để bảo hộ sản xuất trong nước, mà là một bước đi thận trọng với sự cân nhắc hài hòa quyền lợi của tất cả các chủ thể liên quan gồm nhà nước, doanh nghiệp, người tiêu dùng và nông dân trồng thuốc lá. 

- Xin cảm ơn ông.