Căng thẳng gần đây giữa Nga và Ukraine đã làm sống lại những ký ức về cuộc xung đột giữa hai quốc gia cách đây 8 năm, khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine vào lãnh thổ Nga. Cũng từ lúc đó, xung đột đổ máu tại hai tỉnh Donetsk và Luhansk ở phía đông Ukraine đã bắt đầu và vẫn tiếp diễn cho đến hôm nay.

Việc Nga chiếm Crimea bắt nguồn từ lịch sử lâu dài giữa Nga và Ukraine, nhưng sự kiện chính quyền thân Nga tại Ukraine lung lay và các cuộc biểu tình trên đường phố Kiev vào đầu năm 2014 đã khiến Tổng thống Nga Vladimir Putin phải ra tay.

Từ chối đề nghị từ châu Âu

Tháng 11/2013, ông Viktor Yanukovych, Tổng thống thân Nga của Ukraine khi đó, đã khước từ Liên minh châu Âu (EU) bằng cách từ chối ký một thỏa thuận liên kết trước thềm hội nghị thượng đỉnh ở Vilnius, Lithuania.

Truyền thông nhận định Tổng thống Yanukovych đảo chiều thái độ là do bị Nga gây áp lực. Moscow từng ra điều kiện sẽ hỗ trợ 15 tỷ USD để Ukraine vực dậy nền kinh tế đang trên đà suy giảm.

Tuy nhiên, công chúng cũng cho rằng nguyên nhân khiến chính quyền ông Yanukovich thay đổi ý định liên quan đến việc EU và IMF (Quỹ Tiền tệ Quốc tế) quá chậm chạp và thiếu linh hoạt trong quá trình "giải cứu" nền kinh tế Ukraine.

Quyết định từ chối hợp tác với châu Âu của ông Yanukovych đã khiến người dân giận dữ đổ ra đường ở Kiev. Tình trạng bất ổn leo thang trong vài tháng và lực lượng an ninh đã cố gắng kiềm chế các cuộc biểu tình. Hàng chục người đã chết tại Quảng trường Độc lập của Kiev vào ngày 20/2/2014, ngày đẫm máu nhất của cuộc bạo động.

Đến cuối tháng 2/2014, Tổng thống Yanukovych bỏ trốn và thủ đô Kiev đã rơi vào tay nhiều đảng đối lập thân châu Âu. Mọi sự chú ý giờ đây chuyển sang Crimea, một bán đảo ở phía nam Ukraine, nơi đa phần dân số là người gốc Nga, đồng thời là nơi đặt trung tâm chỉ huy Hạm đội Biển Đen của Nga, theo CNBC.

Ông Putin đã điều động quân đội tới biên giới Ukraine để tham gia một cuộc tập trận quân sự bất ngờ, và các máy bay chiến đấu dọc biên giới phía tây của Nga được đặt trong tình trạng báo động cao.

Sau đó, vào thứ năm, ngày 27/2, các tay súng bí ẩn đã chiếm giữ các tòa nhà chính phủ ở Crimea, và giành quyền kiểm soát hai sân bay của Crimea một ngày sau.

Thị trường chứng khoán chao đảo

Đà đi lên của phố Wall vào chiều thứ sáu (ngày 28/2) phai nhạt dần khi có tin đồn về hành động quân sự của Nga. Tuần đó cũng chứng kiến đồng rúp giảm xuống mức thấp kỷ lục so với đồng euro và mức thấp nhất trong 5 năm so với đồng USD. Đồng nội tệ hryvnia của Ukraine mất giá nghiêm trọng vì lo ngại vỡ nợ.

Thứ hai tuần sau (tức ngày 3/3/2014), chỉ số chứng khoán DAX của Đức (đại diện cho 30 công ty lớn nhất nước này) mất 3,3%. Tại thời điểm đó, 3,3% là mức giảm mạnh nhất kể từ tháng 5/2012. Cùng ngày, thị trường chứng khoán Nga giảm sâu 10,8%.

Cụ thể, cổ phiếu niêm yết tại Moscow của mạng di động MegaFon đóng cửa giảm 11%, trong khi các công ty dầu khí Rosneft, Gazprom và Sberbank chứng kiến giá cổ phiếu "bốc hơi" lần lượt 4%, 14,5% và 15%. Cổ phiếu của các công ty Nga QIWI và Mobile Telesystems cũng bị ảnh hưởng, lần lượt giảm 11% và 12,6%.

Mặt khác, các công ty có liên quan mật thiết với Nga và Ukraine bao gồm nhà sản xuất ô tô Pháp Renault và UniCredit của Italy cũng chứng kiến giá cổ phiếu của họ đi xuống, lần lượt là 4.1% và 5% vào cùng ngày.

Đội quân bí mật của ông Putin

Ban đầu, Tổng thống Putin phủ nhận rằng những người lính không phù hiệu ở Crimea - lực lượng bị châu Âu nhạo báng là "những tên lính nhỏ màu xanh" - là lính Nga. Song, một tháng sau, người đứng đầu Điện Kremlin đã gật đầu thừa nhận.

Tháng 3/2014, người dân Crimea đã bỏ phiếu áp đảo ủng hộ việc rời Ukraine trong một cuộc trưng cầu dân ý mà châu Âu và Mỹ cho là bất hợp pháp và kích hoạt các lệnh trừng phạt Nga.

Ngày 21/3, ông Putin đã ký đạo luật hoàn tất quá trình sáp nhập Crimea vào Liên bang Nga, thách thức các nhà lãnh đạo phương Tây như Tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama. Ông Obama đã phải hứng chịu vô số chỉ trích vì không có biện pháp mạnh tay trước cuộc tấn công từ Nga.

Ông William Hague, khi đó là Ngoại trưởng Anh, gọi hành động của Nga là "cuộc khủng hoảng lớn nhất ở châu Âu trong thế kỷ 21".