Quê hương cố cựu lúc ấy mịt mờ qua lời kể của ông bà, bố mẹ… rồi thôi. Sau năm 1975, hai miền gặp lại thì tin tức từ quê nhà vẫn là mất hút. 

Người thân tứ tán, gia cảnh khó khăn ngày một nhiều lên, nên những đứa trẻ là chúng tôi - giờ bắt đầu lớn - vẫn không hình dung nổi quê hương của mình là như thế nào một cách cụ thể. 

Thế nhưng bước vào tháng chạp ta hằng năm, khi không gian nhẹ đi, mát lạnh trong những tinh mơ hoặc buổi chiều nắng tắt sớm, khi không khí Tết bắt đầu đi dần vào từng nhà, từng con ngõ nhỏ, rồi lan ra phố lớn, thì trong gia đình tôi, cái vị Tết quê hương xa lăng lắc, khó mường tượng cũng ngày một gần lại, rõ nét hơn. 

Đầu tiên là từ vại dưa hành muối nén của các bà. Những cái khạp da bò kê trên gác bếp được lấy xuống, chùi rửa cẩn thận, phơi nắng thật giòn. 

Những bó dưa cải tươi ngon, những búi hành tím mọng mẩy được chọn kỹ, ngâm tro rửa sạch rồi cũng phơi nắng cho héo dần đi nằm trên những cái nong tre rộng vành nhìn ngoan như những tảng gà và mẹt dâu phơi. 

Các cây mía lửa nần nẫn, no tròn cũng được đưa về dựng nơi sân trước. 

Đúng rằm tháng chạp, nhìn các bà và mẹ đưa cải, đưa dưa, đưa muối vào vại, lèn mía róc sạch, đẵn khúc vào các góc khạp mà tưởng như đang nhìn một nghi lễ tôn giáo. 

Bởi nó vừa trang trọng, chỉn chu mà vừa hân hoan như nhà nông thỏa mãn nhìn mảnh ruộng vàng óng sắp bội thu. 

Sau dưa hành là đến dưa món, nhưng đặc biệt là việc chuẩn bị cho nồi bánh chưng của cả nhà. Nước rửa lá dong không bao giờ là nước vặn trực tiếp từ máy mà là nước đã cho vào cái chum to để qua đêm (cho bớt mùi hăng của hóa chất). 

Cái ống giang to tướng, con dao bài bé tí mà sắc lẹm, hàm răng đen đều tắp của bà… kết hợp lại y như một bản "đồng ca" rất đẹp để từ đó, những mảnh lạt mỏng dánh, dai và vừa tay người gói đều tăm tắp ra đời. 

Ngày gói bánh chưng không còn chỉ trong gia đình, nó như một ngày hội nghệ thuật của một cái xóm nhỏ toàn người miền Nam chỉ lọt vào đúng một gia đình miền Bắc. Cả xóm xúm xít xem mẹ tôi đãi đậu, đồ đậu (nấu đậu), giã và nắm đậu. 

Xem bà nội tôi pha thịt bằng con dao bằng, xem bà nêm gia vị và sau đó thái các quả đậu nắm cho mỏng tơi ra. Xem mẹ tôi gói bánh chưng bộ (gói không khuôn). Nhìn ông và bố tôi chuẩn bị cái bếp dầu so 24 tim của Pháp… "chuyên dụng" để nấu bánh. 

Trên cái phản giữa nhà, bà nội, bà ngoại và mẹ tôi ngồi gói bánh, đường về Tuyên Quang, Hà Nội, đường ra Ninh Giang, Hải Phòng từ từ hiện lên trong câu chuyện không dứt bắt đầu bằng hai chữ "Ngày ấy…". 

Chị em chúng tôi hau háu nhìn bà và mẹ gói bánh, hau háu nghe chuyện, thấy trước mặt mình hiện lên một con đường nhỏ đầy những bóng cây cổ thụ; thấy đêm giao thừa gió Bấc rét ngọt, bố mẹ tôi, ông bà tôi ngồi quanh nồi bánh chưng chờ chín để vớt bánh cúng đón chúa xuân.

Thấy tiếng nổ tạch đùng vui tai của những tràng pháo chuột, pháo tiểu vang lên đây đó; thấy mồn một con đường quê hương đỏ xác pháo; thấy mình sinh ra thì đã ly hương nhưng không ly tán là nhờ… ký ức của người già.

Ngày nay, nhiều bạn trẻ phải rời gia đình đi lập nghiệp nơi xa, hoàn cảnh khác nhau, nhưng chắc chắn ai cũng mang một quê hương - Tết rất nặng trong lòng. Đoàn người đông đúc, chen chúc nghẹt ở các sân bay, sân ga, bến xe ngày cận Tết vốn là một minh chứng không thể chối cãi cho nỗi nhớ này. 

Ngay cả những đứa trẻ già đi theo năm tháng như chúng tôi dẫu không có một góc quê thực sự để về, nhưng nghĩ: Ở đâu khi Tết đến, xuân về là do hoàn cảnh, nhưng con đường về lại quê hương khi xuân đến, Tết về thì nó lại không phụ thuộc nhiều lắm ở cái vé tàu. 

Bởi khi ta mang trong lòng trọn vẹn gia đình, sống tử tế trong nhân cách, biết gìn giữ nếp nhà và đặc biệt những ký ức không phai trong truyền thống Tết của gia đình, thì con đường về quê ăn Tết đã ở trong chính lòng ta.