Kết quả thanh tra cho thấy, hằng năm thị trường trong nước tiêu thụ khoảng 18,5 - 20,5 triệu tấn xăng dầu (sản xuất trong nước đáp ứng khoảng 14,3 triệu tấn), nhu cầu có xu hướng tăng dần. Riêng năm 2020 - 2021, nguồn cung xăng dầu tại một số thời điểm bị gián đoạn, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng, phát triển kinh tế... Theo Thanh tra Chính phủ (TTCP), nguyên nhân dẫn đến tình trạng này ngoài khách quan còn có nhiều yếu tố chủ quan.

Bộ Công thương quản lý lỏng lẻo

TTCP cho biết, Nghị định 83/2014 cho phép thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu được thuê kho để làm điều kiện xin cấp giấy phép kinh doanh xuất, nhập khẩu xăng dầu; dẫn tới các dự án xây dựng kho xăng dầu thương mại chậm được đầu tư, ảnh hưởng đến nguồn dự trữ, nguồn cung xăng dầu cho thị trường khi cần thiết.

Nhật Thịnh

Bên cạnh đó, nhà nước sử dụng giá cơ sở xăng dầu để quản lý thị trường xăng dầu nhưng giá cơ sở xăng dầu lại không tính đúng, tính đủ theo giá xăng dầu thế giới và các chi phí khác (như thuế nhập khẩu, chi phí vận chuyển, chi phí bảo hiểm, premium) và không theo kịp biến động của thị trường. Do đó, khi giá xăng dầu thế giới biến động mạnh, nhiều thương nhân đầu mối đã ngừng nhập khẩu để tránh thua lỗ, ảnh hưởng đến việc tạo nguồn cung xăng dầu.

Kết quả thanh tra còn xác định tổ liên ngành công thương - tài chính được thành lập để điều hành thị trường xăng dầu nhưng hoạt động không theo quy chế, thiếu hiệu quả, ảnh hưởng đến kết quả xây dựng giá cơ sở xăng dầu và việc vận hành thị trường xăng dầu.

Đáng chú ý, TTCP cho hay, thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu là đơn vị tạo nguồn cung xăng dầu cho thị trường, dự trữ xăng dầu lưu thông bắt buộc theo quy định, nhưng lại được mua bán xăng dầu với nhau, làm giảm nguồn cung xăng dầu cho thị trường.

Việc này còn tạo ra tầng nấc trung gian để hưởng chiết khấu, chênh lệch giá, tăng chi phí lưu thông, dẫn đến một phần tiền chiết khấu, chênh lệch giá thuộc về các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu, thương nhân phân phối, phần còn lại cho các đơn vị khác tham gia thị trường. Từ đó, chiết khấu của đại lý, cửa hàng bán lẻ... bị giảm, thậm chí không còn tiền chiết khấu như thời gian qua. Đây là một trong những nguyên nhân đại lý, cửa hàng bán lẻ bị lỗ, tự ý dừng bán, gây gián đoạn nguồn cung cho thị trường.

Mặc dù các vi phạm trong hoạt động kinh doanh xăng dầu xảy ra thường xuyên, trong nhiều năm, thế nhưng Bộ Công thương đã quản lý lỏng lẻo, thiếu kiểm tra, giám sát, xử lý không nghiêm, chưa chấn chỉnh, khắc phục kịp thời.

Nợ ngân sách nhưng lại cho vay cả ngàn tỉ

Vẫn theo kết quả thanh tra, việc áp dụng biện pháp lập quỹ bình ổn giá (BOG) xăng dầu (quy định tại luật Giá năm 2012) là có thời hạn, tuy nhiên hiện nay Chính phủ cho áp dụng thường xuyên, liên tục. Trong khi đó, quy định hiện hành lại giao cho nhiều cơ quan tham gia quản lý quỹ BOG (Bộ Tài chính chủ trì, Bộ Công thương phối hợp). Việc này đã tồn tại nhiều năm nhưng chưa được xử lý kịp thời; có sự đùn đẩy trách nhiệm, quản lý lỏng lẻo, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng quỹ BOG.

Những hạn chế nêu trên dẫn đến việc 7/15 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã sử dụng quỹ BOG sai mục đích BOG, không kết chuyển về tài khoản quỹ BOG mà để lại tài khoản thanh toán của doanh nghiệp thường xuyên, trong nhiều kỳ trước khi hoàn trả lại quỹ BOG với số tiền hơn 7.927 tỉ đồng.

Tuy vậy, Bộ Công thương chưa kịp thời xem xét, xử lý đình chỉ hoạt động kinh doanh hoặc thu hồi giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đối với các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã bị Bộ Tài chính xử phạt vi phạm hành chính nhiều lần, khiến quỹ BOG liên tục bị các thương nhân đầu mối chiếm dụng và sử dụng sai mục đích.

Cũng trong thông báo kết luận thanh tra, TTCP còn dẫn số liệu từ Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính) cho thấy tại thời điểm 31.10.2022, một số thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu còn nợ, chưa nộp ngân sách số tiền thuế bảo vệ môi trường (BVMT) hơn 6.323 tỉ đồng. Tại thời điểm 30.9.2022, có 6/15 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu được thanh tra đang nợ tiền thuế BVMT hơn 3.219 tỉ đồng.

Mặc dù còn nợ ngân sách tiền thuế BVMT nhưng một số thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu đã cho một số cá nhân vay, nợ để sử dụng vào mục đích cá nhân hàng ngàn tỉ đồng.

Trong đó, Công ty CP tập đoàn Thiên Minh Đức (từ năm 2017 - 2022) cho ông Chu Đăng Khoa, Phó tổng giám đốc Công ty CP tập đoàn Thiên Minh Đức, và bà Chu Thị Thành, Chủ tịch HĐQT Công ty CP tập đoàn Thiên Minh Đức, mượn hơn 7.485 tỉ đồng. Đến thời điểm thanh tra, 2 cá nhân này còn nợ công ty tổng số tiền hơn 1.396 tỉ đồng.

Trường hợp khác là Công ty TNHH thương mại vận tải và du lịch Xuyên Việt Oil (Công ty Xuyên Việt Oil) đã âm vốn chủ sở hữu hơn 462 tỉ đồng; nợ nhà nước tiền thuế BVMT hơn 1.246 tỉ đồng; nợ quỹ BOG xăng dầu hơn 212 tỉ đồng. Tính sơ bộ, công ty nợ hơn 1.920 tỉ đồng, nhưng công ty lại đang cho bà Mai Thị Hồng Hạnh, Chủ tịch HĐQT công ty này, nợ hơn 2.978 tỉ đồng.

Kiến nghị chuyển hồ sơ đến Bộ Công an và Ủy ban Kiểm tra T.Ư

Từ kết quả thanh tra, TTCP kiến nghị Thủ tướng giao Bộ Công an tiếp nhận hồ sơ, tài liệu vụ việc để xem xét, xử lý theo quy định của pháp luật 3 vụ việc. Thứ nhất là hành vi vi phạm pháp luật trong việc kê khai, nộp thuế BVMT đối với xăng dầu, việc sử dụng quỹ BOG xăng dầu tại Công ty CP tập đoàn Thiên Minh Đức. Thứ hai là hành vi vi phạm pháp luật trong việc kê khai, nộp thuế BVMT đối với xăng dầu tại Công ty Xuyên Việt Oil. Thứ ba là hành vi vi phạm pháp luật trong việc kê khai, nộp thuế BVMT đối với xăng dầu; việc sử dụng quỹ BOG sai mục đích BOG tại Công ty TNHH vận tải thủy bộ Hải Hà.

TTCP cũng kiến nghị chuyển thông tin, tài liệu sang Bộ Công an để xem xét, xử lý đối với việc UBND tỉnh Đồng Tháp đồng ý chủ trương cho Công ty TNHH MTV thương mại dầu khí Đồng Tháp đầu tư xây dựng kho ngoại quan khi chưa trình Thủ tướng phê duyệt bổ sung quy hoạch kho ngoại quan; xác định giá trị tài sản (bồn chứa xăng dầu T10, T11, T12) để góp vốn thành lập Công ty CP hóa dầu Phước Khánh chưa theo tiêu chuẩn thẩm định giá, có nguy cơ thất thoát tài sản nhà nước; việc góp vốn bằng tiền mặt sai quy định; Công ty TNHH MTV thương mại dầu khí Đồng Tháp được hoàn lại vốn bằng tiền mặt với số tiền 18,9 tỉ đồng, đây là khoản tiền chênh lệch giữa giá trị tài sản góp vốn và giá trị cổ phần, có khả năng tài sản nhà nước được bán ra chưa được thẩm định lại...

Đặc biệt, TTCP chuyển kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra T.Ư để xem xét, xử lý theo thẩm quyền đối với cán bộ thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý có liên quan đến những tồn tại, khuyết điểm, vi phạm nêu tại kết luận thanh tra.