Phục hồi kinh tế thời Covid-19: Có vaccin chưa phải là xong

Phan Minh Ngọc

(TBKTSG) - Việt Nam hiện đang xúc tiến mua vaccin ngừa Covid-19 từ một số nước. Ở trong nước thì vaccin nội địa cũng đang được tiêm thử trên người. Dường như mua và sản xuất được vaccin đã trở thành lời giải cho bài toán phục hồi kinh tế của Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới.

Một nhân viên y tế tình nguyện tiêm vaccin ngừa Covid-19 tại Singapore. Ảnh: Asia.nikkei.com

Tuy nhiên, cũng như một số nước đã tương đối thành công trong phòng chống dịch Covid-19, chính thành quả phòng chống dịch của Việt Nam lại có nguy cơ trở thành một lực cản để phổ biến tiêm chủng vaccin ngừa Covid-19, làm chậm lại quá trình phục hồi và phát triển kinh tế.

Cụ thể hơn, ngay ở những nước đang bị dịch hoành hành thì luôn có một tỷ lệ không nhỏ dân chúng sẵn sàng “nói không” với vaccin ngừa Covid-19 vì lo sợ về tính an toàn của vaccin, và đây đã trở thành một thách thức lớn cho việc tiêm chủng để kiểm soát dịch bệnh.

Ở Ấn Độ, nơi có hơn 10 triệu ca nhiễm Covid-19 và hơn 153.000 người chết vì nó, một trong những lo ngại chính của chính phủ nước này là sự sợ hãi của dân chúng về tính an toàn của vaccin sẽ ngăn cản họ đi tiêm chủng trên diện rộng, dù việc tiêm chủng là miễn phí (nhưng tự nguyện).

Ở Mỹ, nơi có hàng chục triệu ca nhiễm và hàng trăm ngàn ca tử vong vì Covid-19, nỗi sợ hãi về vaccin của dân chúng được tiếp sức bởi tin giả và các hội anti-vaccin cũng như các thuyết âm mưu cũng là mối lo tương tự của chính phủ nước này.

Với những nước kiềm chế dịch khá thành công như Singapore, sự thành công này đi đôi với tâm lý e sợ vaccin đang hiện hữu càng làm cho người dân ít động lực hơn để tự nguyện tiêm chủng. Với quan niệm rằng ngay cả khi không có vaccin thì đất nước vẫn kiềm chế thành công dịch Covid-19, nhiều người Singapore có thái độ “chờ xem” và không mặn mà với chuyện tiêm chủng để bảo vệ mạng sống của chính mình.

Điều này được thể hiện qua kết quả của một khảo sát gần đây của Chính phủ Singapore, cho thấy tuy có 60% số người được hỏi nói sẽ tiêm chủng, nhưng vẫn có đến hơn 30% chọn thái độ “chờ xem” cho đến khi có thêm số liệu được công bố để quyết định có tiêm hay không. Khảo sát này còn cho thấy ngay cả một số nhân viên ngành y tế và những người có nguy cơ bị lây nhiễm cao, như nhân viên đo nhiệt độ khách hàng hay nhân viên hàng không, cũng tỏ ra ngần ngại với chuyện tiêm chủng.

Tỷ lệ chấp nhận tiêm chủng 60% như trên của Singapore là không đủ để đạt miễn dịch cộng đồng - theo các chuyên gia thì điều này chỉ đạt được khi có từ 70-90% dân số được tiêm chủng.

Từ thực tế xảy ra ở phạm vi quốc tế và nhất là của Singapore, Chính phủ Việt Nam cần chủ động và có chiến lược hiệu quả để đối phó với rủi ro đến từ tâm lý bài trừ vaccin ngừa Covid-19, một khi đã được chuẩn bị để tiến hành tiêm trên diện rộng.

Việc cần làm trước tiên là tiến hành thăm dò và khảo sát để đánh giá được tương đối chính xác trạng thái tâm lý của dân chúng đối với việc tiêm vaccin. Sẽ là điều may mắn nếu kết quả cho thấy đại bộ phận dân chúng tin tưởng và sẵn sàng tiêm chủng. Ngược lại, sẽ có một khối lượng công việc lớn chờ đón trước mắt.

Một trong những việc cần làm này là phải tuyên truyền sâu rộng cho người dân về sự cần thiết của việc tiêm vaccin ngừa Covid-19. Người dân cần được thấy việc tiêm vaccin không chỉ bảo vệ sinh mạng bản thân và những người thân thích xung quanh, mà còn góp phần tiêu diệt virus này thông qua miễn dịch cộng đồng khi nhiều người cùng tiêm chủng. Sâu xa hơn, tiêm vaccin còn là để ngăn chặn sự quá tải lên hệ thống cơ sở hạ tầng y tế còn nhiều tồn tại, một khi lại có những đợt tái bùng phát dịch trên diện rộng.

Bên cạnh việc tuyên truyền để người dân tự nguyện chứ không bị bắt buộc tiêm chủng (để không làm trầm trọng thêm tâm lý miễn cưỡng, lảng tránh trong dân chúng), Chính phủ cần khuyến khích việc tiêm chủng bằng những ví dụ sống - tiêm chủng cho những người có uy tín và người trong ngành y tế, chẳng hạn như các bác sĩ.

Về chuyện này, xin nói thêm là Thủ tướng Singapore là một trong những người đầu tiên tình nguyện tiêm vaccin để trấn an người dân Singapore về sự an toàn và hiệu quả của vaccin. Báo chí nước này cũng đăng ảnh của một số y tá, bác sĩ tự nguyện tiêm chủng. Những điều này sẽ làm người dân an tâm hơn với vaccin.

Mặt khác, việc tiêm chủng trên diện rộng phải không làm khó cho người dân như phải di chuyển xa (nhất là những địa bàn khó khăn), vào những ngày và khung giờ ảnh hưởng đến công việc của người dân (tốt nhất là vào cuối tuần, buổi chiều tối, hoặc để người dân có thể lựa chọn đến tiêm tại những cơ sở y tế và thời điểm tự lựa chọn).

Ngoài việc tuyên truyền, thuyết phục và tạo thuận lợi, Chính phủ cũng cần phải đưa ra “củ cà rốt” dành cho những người tự nguyện tiêm chủng. Một điều may mắn cho người dân Việt Nam là hiện nay không có những đợt phong tỏa hay những hạn chế đi lại ở Việt Nam như đang diễn ra ở nhiều nước.

Nếu giả sử có những biện pháp này trong tương lai, một trong những khuyến khích hữu hiệu cho việc tiêm vaccin ngừa Covid-19 sẽ là sự nới lỏng các hạn chế này áp dụng cho những người có chứng nhận đã tiêm. Tất nhiên, để làm được điều này thì Chính phủ cần làm rõ rằng những người đã tiêm vaccin sẽ không có khả năng mang và làm lây truyền virus nữa.

Trên bình diện rộng hơn, Chính phủ Việt Nam cần hợp tác quốc tế, phối hợp với chính phủ các nước nghiên cứu, xem xét các giải pháp nới lỏng đi lại thích hợp giữa các quốc gia đối tác dành cho những người có chứng nhận tiêm vaccin ngừa Covid-19 để góp phần không chỉ thúc đẩy tiêm chủng mà còn như một giải pháp hỗ trợ hữu hiệu cho nền kinh tế bản địa.