Sau nhiều tuần tăng quân dọc theo biên giới với Ukraine và đấu tranh ngoại giao với phương Tây, Nga đã chính thức công bố kế hoạch tấn công Ukraine. Ngay trước rạng sáng 24-2 tại Moscow, Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố Nga sẽ tiến hành các hoạt động quân sự ở miền đông Ukraine. Theo tờ MSNBC, Ukraine đã ban bố tình trạng khẩn cấp và báo cáo về các vụ tấn công của Nga đối với nước này.
Các chuyên gia hiện vẫn chưa đồng thuận về nguyên nhân thúc đẩy Nga thực hiện tấn công Ukraine, song có một số yếu tố có khả năng khiến Moscow đi đến hành động này. Phần lớn các yếu tố này đều liên quan đến những lo ngại lâu nay của Nga về vấn đề an ninh trong khu vực, cũng như nỗi lo Ukraine ngày càng trở nên xa rời ảnh hưởng của nước này.
Theo bình luận viên Zeeshan Aleem của MSNBC, có vẻ như ông Putin tin rằng Moscow hiện đang có ưu thế về chiến lược và đây là “thời điểm vàng” mở chiến dịch quân sự để tối đa hóa lợi ích của Moscow.
Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: TASS
Nga cảm thấy bị đe dọa bởi sự mở rộng của NATO và muốn vạch “lằn ranh đỏ”
Vào tháng 12, Nga đã gửi một danh sách các đề xuất an ninh cho Mỹ, kêu gọi Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ngừng mở rộng về phía đông, phương Tây nên chấm dứt hỗ trợ quân sự cho Ukraine, và cấm triển khai tên lửa tầm trung ở châu Âu. Moscow cũng đe dọa sử dụng vũ lực quân sự nếu các yêu cầu của họ không được đáp ứng.
Điều mà Nga đặc biệt lo ngại là viễn cảnh Ukraine gia nhập NATO, khả năng này đã được Mỹ đưa ra trong nhiều năm, song không có mốc thời gian rõ ràng. Ông Anatol Lieven - chuyên gia cấp cao về Nga và châu Âu tại Viện nghiên cứu Quincy - đã ví khả năng đó giống như việc Mexico tham gia liên minh quân sự với Trung Quốc - bước phát triển gây báo động đối với Mỹ.
Mối quan tâm này đã tồn tại từ rất lâu. Theo ông Lieven, Nga từ lâu đã cảnh báo rằng chủ nghĩa bành trướng của NATO có thể gây ra chiến tranh.
“Kể từ khi NATO bắt đầu mở rộng vào giữa những năm 90, khi Nga có một chính phủ rất khác dưới thời Tổng thống Boris Yeltsin, các nhà bình luận và quan chức Nga đã phản đối việc mở rộng NATO và cảnh báo rằng nếu xu hướng này vươn tới Gruzia và Ukraine, xung đột sẽ hình thành và rất có khả năng sẽ xảy ra chiến tranh. Họ đã nói điều đó hết lần này đến lần khác. Vì vậy, vấn đề không nằm ở chỗ ông Putin” - ông Lieven nhận định.
Việc xây dựng chính sách đối ngoại của Nga nói chung từ lâu đã coi việc Ukraine gia nhập NATO là một mối đe dọa lớn và việc kiềm chế Ukraine về mặt quân sự là một cách tiềm năng để ngăn chặn khả năng đó.
Nga bất an trước nền độc lập và dân chủ của Ukraine
Các nhà phân tích cũng chỉ ra rằng Nga lo ngại xu hướng chống Nga ngày càng tăng trong những năm gần đây, gây ra mối đe dọa đối với ảnh hưởng của Nga lên các nước láng giềng, cũng như sự ổn định nội bộ của chính bản thân Moscow.
Theo nhà sử học và là bình luận viên của tạp chí The Atlantic, ông Putin là một sĩ quan tình báo ở Đông Đức khi Liên Xô tan rã. Trải nghiệm đó đã hình thành nhận thức của ông về các mối đe dọa bắt nguồn từ các cuộc biểu tình, phong trào đường phố, và cả xu hướng chống Nga tiềm tàng.
Khi ông Putin nhìn vào Ukraine, dường như ông đang thấy một đất nước mà Nga có mối quan hệ lịch sử và văn hóa lâu đời đang dần chuyển dịch ra khỏi phạm vi ảnh hưởng của Nga. Trên thực tế, nhà lãnh đạo Nga cũng lo ngại ảnh hưởng của Ukraine đối với Nga.
Theo ông Peter Dickinson - chuyên gia về Ukraine của Hội đồng Đại Tây Dương, đối với một thế hệ các nhà lãnh đạo Nga chứng kiến sự tan rã của Liên Xô, sự trỗi dậy của Ukraine ở châu Âu có vẻ đáng ngại. Do đó, ông Putin coi hành động quân sự của Nga là cơ hội để đưa Ukraine trở lại phạm vi ảnh hưởng của mình.
Châu Âu bị ràng buộc ở một mức độ nào đó vào Nga
Giá năng lượng đang tăng trên khắp thế giới, đặc biệt là ở châu Âu - nơi nhiều quốc gia phụ thuộc rất nhiều vào khí đốt tự nhiên của Nga. Các nhà phân tích cho rằng các biện pháp trừng phạt chống lại Nga có thể gây ra một cuộc khủng hoảng năng lượng ở châu Âu với quy mô tương tự cuộc khủng hoảng dầu mỏ những năm 70 của thế kỷ trước. Đó là lý do tại sao Đức do dự khi tham gia vào các nỗ lực trừng phạt Nga.
Moscow biết rằng châu Âu đang bị ràng buộc ở một mức độ nào đó vào Nga, vì thế nên việc triển khai chiến dịch quân sự lúc này sẽ giúp Nga giảm thiểu mức độ thiệt hại phải gánh chịu, so với các thời điểm khác.
Một yếu tố khác có thể là Nga nhận thấy rằng chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden hiện đang tập trung vào cuộc đối đầu với Trung Quốc, khiến nước này có ít dư địa hơn để chống lại Moscow.
Tuy nhiên, câu hỏi liệu rằng ông chủ Điện Kremlin có thành công trong việc đạt được các mục tiêu của mình hay không vẫn là một câu hỏi còn bỏ ngõ.
