Cái khó là chỉ có giống thanh long ruột đỏ LD1 mới được Nhật chấp nhận nhập khẩu, mà giống này lại thuộc sở hữu của một công ty tư nhân tại Long An.

Do yêu cầu quá gấp và phức tạp nên không ít doanh nghiệp phải đem thanh long xuất khẩu ra bán tại các chợ đầu mối, thiệt hại đơn hàng xuất khẩu không nhỏ.

Như... trên trời rơi xuống

Giữa tháng 1 vừa qua, Công ty TNHH chế biến trái cây Yasaka (chuyên xuất khẩu trái cây đi Nhật Bản) gặp vấn đề khi 5 container (khoảng 70 tấn) thanh long ruột đỏ trị giá 190.000 USD xuất đi Nhật... bị vướng rào cản bất ngờ. Đó là thông báo từ Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu II (thuộc Cục Bảo vệ thực vật) về việc áp dụng mã số vùng trồng cho trái thanh long ruột trắng và thanh long ruột đỏ khi xuất khẩu qua thị trường Nhật Bản.

Ông Nguyễn Trọng Trung Dũng, phó giám đốc Công ty Yasaka, nói yêu cầu này "như trên trời rơi xuống" vì từ khi Nhật Bản chính thức cho phép nhập khẩu trái thanh long trắng vào năm 2009 và thanh long đỏ năm 2017 thì hai loại trái cây này xuất khẩu qua Nhật mà không cần mã số vùng trồng.

"Đến ngày 16-1 vừa qua, chúng tôi mới nhận được thông báo qua email về việc này. Do quá bất ngờ nên cả doanh nghiệp xuất khẩu, các hợp tác xã, các hộ nông dân đều lâm vào cùng cảnh bế tắc, không còn đường nào tháo gỡ và buộc phải ngừng xuất khẩu trái thanh long ruột đỏ vào thị trường Nhật Bản", ông Dũng bức xúc.

Đại diện Công ty TNHH xuất nhập khẩu Mầm Xanh (quận 10, TP.HCM) cho rằng đang là mùa đỉnh điểm đơn hàng xuất đi Nhật Bản nhưng đơn hàng không xuất được cũng vì vướng các quy định nói trên, kiểm dịch không cho xử lý, hàng đang nằm nhà máy chờ kéo ra chợ bán.

Theo Nguyễn Trọng Trung Dũng, vấn đề vướng mắc lớn nhất là để có mã số vùng trồng thì phải chứng minh giống đang trồng là LD1. Trong khi từ tháng 5-2017, Viện Cây ăn quả miền Nam đã bán bằng bảo hộ giống cây trồng thanh long ruột đỏ LD1 cho Công ty TNHH Hoàng Phát Fruit với thời gian bảo hộ lên tới 20 năm. 

Nhưng trước sự kiện này khoảng 7-8 năm về trước, Viện Cây ăn quả miền Nam đã bán giống thanh long ruột đỏ cho bà con trồng đại trà rất nhiều ở các tỉnh miền Tây. Do đó, nông dân rất khó được cấp giấy chứng nhận nguồn gốc giống để được cấp mã số và mất thời gian chứ không thể ngày một ngày hai.

Chỉ có 1 đơn vị có giấy chứng nhận giống

Bà Đinh Thị Phương Khanh - phó giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Long An - cho biết đến nay trên địa bàn tỉnh này đã được cấp tổng cộng 222 mã số vùng trồng, riêng thanh long có 193 mã số vùng trồng với diện tích 9.927ha.

"Trước đây việc cấp mã số vùng trồng chỉ có các yêu cầu về diện tích, sinh vật gây hại và biện pháp quản lý, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, ghi chép thông tin, điều kiện canh tác... và yêu cầu tuân thủ theo các yêu cầu cụ thể của các nước nhập khẩu mà không có yêu cầu về bản quyền, bảo hộ cây giống. Gần đây, Nhật Bản và Hàn Quốc có yêu cầu hàng nhập khẩu phải có giấy chứng nhận bảo hộ giống, nhưng đa số các vùng trồng thanh long đã được cấp mã số đều không có điều kiện này", bà Khanh nói thêm.

Theo bà Khanh, tại Long An chưa ghi nhận trường hợp có khó khăn về việc xuất khẩu thanh long sang Nhật, Hàn bởi các nguồn thanh long xuất đi các thị trường này cũng chủ yếu thông qua Hoàng Phát Fruit. "Tuy nhiên, sở đã có buổi làm việc với đơn vị này trên tinh thần yêu cầu hỗ trợ về việc chứng nhận bản quyền về giống để xuất khẩu sang Nhật, Hàn nếu nông dân gặp khó", bà Khanh cho hay.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Khắc Huy - giám đốc Công ty TNHH Hoàng Phát Fruit - cho biết ngay từ năm 2015, khi Viện Cây ăn quả miền Nam lai tạo thành công giống thanh long ruột đỏ LD1, ông đã quan tâm và đàm phán mua lại giống này với giá 5 tỉ đồng. Đến năm 2017 thì hoàn tất việc đăng ký chứng nhận quyền sở hữu cũng như bảo vệ giống thanh long này. Ông Huy cho rằng muốn cạnh tranh với các nước thì phải có giống chất lượng, do đó cần các nhà khoa học lai tạo. 

"Mình muốn sử dụng thành quả thì phải chia sẻ với quá trình nghiên cứu, chất xám mà các nhà khoa học đã bỏ ra. Việc thực hiện đúng quy định về sở hữu trí tuệ, bản quyền cũng phù hợp với tiêu chuẩn chung của quốc tế và giúp giảm thiểu các khả năng cạnh tranh không lành mạnh giữa các đơn vị xuất khẩu, giúp các doanh nghiệp Việt đủ sức cạnh tranh với các nước nông nghiệp khác về sau", ông Huy nói.

Hiện tại, Hoàng Phát Fruit đang bao tiêu khoảng 100ha thanh long ruột đỏ để đảm bảo cung ứng cho các thị trường xuất khẩu. "Nông dân ai sản xuất giống này tôi cũng mua lại với giá cao hơn để xuất khẩu, như thế có lợi cho bà con nông dân", ông Huy cho biết.