Theo các chuyên gia, nếu nông dân các địa phương cứ mở rộng diện tích sầu riêng, việc cung vượt cầu không còn là nguy cơ mà chắc chắn sẽ xảy ra, lại tái hiện cảnh chặt sầu riêng để trồng cây khác như từng diễn ra với mít Thái, thanh long, cam sành, hồ tiêu...

Tuy nhiên, cái khó cho cơ quan chức năng là chỉ khuyến cáo chứ không thể buộc nông dân trồng hay không trồng cây gì, ở đâu.

Vẫn trồng sầu riêng dù có nghe khuyến cáo

Dọc theo tỉnh lộ 918 (thuộc xã Giai Xuân, huyện Phong Điền, TP Cần Thơ), nhiều vườn vú sữa, chanh... đã và đang được nông dân đắp mô để chuẩn bị trồng sầu riêng. Ông Huỳnh Văn Bé (ấp Thới An, xã Giai Xuân) cho biết có nghe chính quyền khuyến cáo không nên ồ ạt trồng sầu riêng nhưng xoài Đài Loan, vú sữa đều rớt giá trong những năm gần đây, nên nhà vườn phải chuyển sang trồng sầu riêng do sầu riêng đang được giá.

Tương tự, ông Nguyễn Thanh Hùng (xã Giai Xuân) cho rằng nhà vườn thấy cây trồng nào có giá là trồng cây đó, chuyện đầu ra thế nào thì "chừng đó mới tính", còn "khuyến cáo không trồng cây sầu riêng thì khuyến cáo vậy thôi".

Theo Phòng NN&PTNT huyện Phong Điền, TP Cần Thơ, diện tích trồng cây sầu riêng của huyện đã tăng vọt lên hơn 2.500ha, vượt quy hoạch gần 500ha và còn tiếp tục tăng lên vì nhiều nhà vườn đã trồng xen vào vườn cây ăn trái.

Tại Tiền Giang và Đồng Tháp cũng ghi nhận diện tích trồng mới sầu riêng tăng lên từng ngày và vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Nông dân vẫn "đua nhau" chuyển từ đất lúa và các loại cây ăn trái khác sang trồng sầu riêng. Theo số liệu của Sở NN&PTNT tỉnh Tiền Giang, tính đến cuối năm 2022, diện tích sầu riêng toàn tỉnh hơn 17.653ha, chủ yếu tập trung tại các huyện Cái Bè, Cai Lậy, Châu Thành và thị xã Cai Lậy.

Chị Nguyễn Thị Kim Vàng (xã Tân Kiều, huyện Tháp Mười, Đồng Tháp) cho hay "trồng đại" 2ha sầu riêng không ngờ có lời vì trúng giá. Do đó, gia đình chị đang tiếp tục phá thêm 1ha đu đủ để tiếp tục trồng sầu riêng.

"Trung bình mỗi cây thu hoạch được 100kg, tôi vừa cân cho thương lái đợt sầu riêng đầu tiên với giá 120.000 đồng/kg, gấp đôi so với năm ngoái. Lúc đầu trồng tôi cũng không ngờ giá sầu riêng tăng cao như vậy", chị Vàng nói.

Ông Phạm Hữu Thức (ấp 2, xã Tân Kiều) cũng đã chuyển đổi 3ha trồng lúa sang trồng sầu riêng được 11 tháng vì thấy lợi nhuận cao gấp nhiều lần. "Tôi trồng 450 gốc giống sầu riêng Monthong, tổng chi phí đầu tư ban đầu hơn 600 triệu đồng. Tôi đi nhiều nơi thấy bán có lời thì trồng", ông Thức cho biết.

Theo ông Trần Thanh Tâm - chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt tỉnh Đồng Tháp, ngành nông nghiệp Đồng Tháp đã khuyến cáo bà con nông dân thận trọng khi chuyển đổi cây trồng phải theo quy hoạch chung bởi toàn tỉnh có hơn 1.600ha trồng sầu riêng. "Chúng tôi đã chỉ đạo các địa phương giám sát chặt việc chuyển đổi từ trồng lúa sang trồng cây ăn trái khác, đặc biệt là cây sầu riêng, đang nóng trong thời gian gần đây", ông Tâm nói.

"Vườn nhà mình, mình trồng"

Sau khi thu hoạch hơn 15 tấn trái từ 100 gốc sầu riêng trong vườn, ông Nguyễn Bốn (thôn 4, Đạt Lý, TP Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk) cho biết do giá sầu riêng đang rất cao nên ông quyết định mở rộng diện tích trồng sầu riêng.

"Trước đây tôi nhờ kỹ thuật viên trồng chăm sóc sầu riêng hướng dẫn, giờ đã có kinh nghiệm, sầu riêng được giá, tôi mở rộng diện tích xuống thêm 100 gốc được một tháng nay", ông Bốn cho biết.

Theo ông Bốn, do được thị trường Trung Quốc nhập chính ngạch, giá sầu riêng đang ở mức cao, dù cũng đã nhận được khuyến cáo về nguy cơ nguồn cung sầu riêng sẽ lớn hơn nhu cầu do nhiều người mở rộng diện tích, giá sẽ lại giảm.

"Tôi nghe báo đài cũng khuyến cáo nhưng vườn nhà mình, mình trồng. Hơn nữa sầu riêng đã xuất chính ngạch, chắc chắn cây trái rất có giá trị. Nếu giá xuất khẩu giảm cũng còn tốt so với giá trong nước, chưa kể đây cũng là mặt hàng trái cây được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng nên tôi cũng không lo lắng mấy", ông Bốn nói.

Tương tự, nông dân Nguyễn Tám (huyện Cái Bè, Tiền Giang) đang đốn bỏ cây mít để trồng sầu riêng. "Nguyên thủy đây là đất nhà tôi trồng lúa. Mỗi năm chỉ lãi mấy chục triệu đồng, không đủ nuôi con ăn học. Tôi chuyển sang trồng mít, ban đầu cũng được mùa sau lại mất giá. Trước Tết, sầu riêng giá tại vườn rất cao, 100.000 - 150.000 đồng/kg và Trung Quốc ăn nhiều, tôi quyết định đốn mít để trồng sầu riêng", ông Tám giải thích.

Cũng theo ông Bốn, cái gì cũng bão hòa và nông dân phải chấp nhận nếu giá sầu riêng lại giảm khi nguồn cung tăng. "Đi họp ở huyện, khuyến nông huyện, lãnh đạo sở tỉnh cũng nói là không nên trồng ồ ạt cây sầu riêng, không nên chuyển đổi đất lúa... Nhưng lỡ xuống rồi, xuống 300 gốc. Không xuống cũng không biết trồng cây gì thay cây mít. Giờ cứ cây trái nào giá thành tốt, bà con quyết định thôi. Đất này là sở hữu của tôi, tôi quyết định kinh tế của mình", ông Bốn khẳng định.

Trong group mạng xã hội "Hội trồng sầu riêng, mít 4.0", đánh dấu mốc Trung Quốc cho xuất khẩu sầu riêng chính ngạch vào tháng 9 năm ngoái, những người trồng tham gia trong hội này ví là "sao ánh hào quang" và cùng "khoe" nhiều hình ảnh cây sầu riêng mới được trồng. Các chủ tài khoản đều mong muốn những năm tới bà con được mùa được giá.

Không thể buộc nhà vườn trồng cây gì!

Về vấn đề này, GS.TS Nguyễn Bảo Vệ (Trường ĐH Cần Thơ) cho hay một thực tế rất đáng lo là có những khu vực người dân trồng sầu riêng ngay cả trên những vùng đất đai thổ nhưỡng không phù hợp, không hiệu quả với loại cây này. Có những vùng tuy không bị nước mặn đe dọa nhưng lại có nguy cơ bị lũ ảnh hưởng.

Hoặc có những vùng buộc phải đóng cống để ngăn mặn, khi đó phèn từ dưới đất sẽ xì lên ảnh hưởng đến cây trồng nhưng bà con vẫn đua nhau trồng sầu riêng. Do vậy, để hạn chế việc bà con nông dân ồ ạt trồng sầu riêng, chính quyền cơ sở ấp, xã phải xuống địa bàn sát dân hơn cảnh báo khuyến cáo nông dân, ông Vệ nói.

Ông Nguyễn Văn Út Em - trưởng Phòng NN&PTNT huyện Phong Điền, TP Cần Thơ - cho biết đã khuyến cáo bà con nông dân không đốn các cây trồng khác để trồng sầu riêng nhưng cũng gặp nhiều khó khăn.

"Chúng tôi đã nhiều lần khuyến cáo nông dân không ồ ạt trồng sầu riêng nhưng cũng không thể buộc nhà vườn phải trồng cây gì nếu không trồng sầu riêng", ông Út Em nói và cho biết còn muốn nhà vườn trồng cây khác phải lo đầu ra cho họ.

Ông Nguyễn Đình Tùng - tổng giám đốc Công ty Vina T&T, một trong 25 doanh nghiệp Việt Nam có mã số về sầu riêng, mã số vùng trồng xuất thị trường Trung Quốc - nhìn nhận "nhạc trưởng" của việc trồng bền vững sầu riêng do thị trường quyết định. Việc cảnh báo cũng không đem lại hiệu quả như kỳ vọng. Còn việc chuyển đất lúa sang cây trồng, cây lúa sang cây ăn trái, phá vỡ quy hoạch cây trồng là trách nhiệm của ngành nông nghiệp, chính quyền các địa phương.

"Dù có văn bản chỉ đạo, khuyến cáo, có chủ trương là sở NN&PTNT các tỉnh khuyến cáo rất kịp thời. Tuy nhiên, theo tôi nghĩ đất của nông dân, nông dân tự quyết định, tự trồng. Nhà nước, chính quyền chỉ dừng ở mức độ khuyến cáo những rủi ro nếu trồng sầu riêng ồ ạt. Còn cảnh báo cũng không phải là luật, rằng tôi cấm không cho anh trồng sầu riêng. Trong khi ý thức của bà con là được ăn, lỗ tự chịu", ông Tùng nói.

Cũng theo ông Tùng, nhất thiết phải kiểm soát chặt chẽ diện tích vùng trồng, nhưng thay vì cảnh báo những hệ quả khi tăng diện tích, nên có hiệp hội, tổ chức để chú trọng giữ vững thương hiệu, tuân thủ chặt chẽ quy định về chất lượng, độ an toàn của phía nhà nhập khẩu.

"Khi đã am hiểu "luật" mua của nhà nhập khẩu, chính nông dân lo ngại mà cân nhắc việc chuyển đổi diện tích cây trồng khác sang trồng sầu riêng", ông Tùng đề xuất.