"Thuế tối thiểu toàn cầu" dự kiến áp dụng vào năm sau đang là chủ đề được cộng đồng doanh nghiệp FDI, đặc biệt các tập đoàn đa quốc gia quy mô lớn tại Việt Nam, quan tâm. Thuế này là kết quả từ thoả thuận lịch sử mà các nước G7 đạt được vào tháng 6/2021 để chống các tập đoàn đa quốc gia né thuế. 136 nước (gồm Việt Nam) đồng thuận.

Mức tối thiểu được áp dụng là 15%, với các công ty đa quốc gia có tổng doanh thu từ 750 triệu euro (tương đương 800 triệu USD) trở lên trong 2 năm của 4 năm liền kề gần nhất. Ví dụ một công ty đi đầu tư ở nước ngoài, nếu thuế ở đó thấp hơn mức tối thiểu 15%, nước này sẽ được đánh thuế bổ sung với những khoản lợi nhuận để đạt mức tối thiểu.

Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU sẽ đánh thuế vào năm sau. Việt Nam cũng dự kiến áp dụng mức thuế 15%.

Chính sách này cho phép các nước đánh thuế với các tập đoàn đa quốc gia có doanh thu khoảng 20,7 tỷ USD một năm và có tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên tổng doanh thu từ 10%. Ước tính, khoảng 100 tập đoàn, công ty lớn trên thế giới bị ảnh hưởng.

Nói tại một hội thảo gần đây, bà Nguyễn Thị Thu Huyền, Phó giám đốc phụ trách đối ngoại của Canon Việt Nam, cho biết ưu đãi thuế là một trong những yếu tố quan trọng trong việc duy trì sản xuất quy mô lớn tại Việt Nam. Tập đoàn thường xem xét khả năng, chi phí, tính hiệu quả ở các nước để cân nhắc về vốn đầu tư, số sản lượng. Họ hiện có 130 nhà cung cấp và lượng sản xuất tại Việt Nam chiếm 50% tổng sản lượng toàn cầu. Việt Nam cũng đang phải cạnh tranh với các nước khác, như Philippines - nơi cũng có nhiều cơ sở sản xuất của Canon.

"Nếu áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, Việt Nam nên cân nhắc các chính sách khác nhằm đảm bảo được những ưu đãi theo luật cũng như những cam kết với doanh nghiệp trước đó để giữ dòng vốn và thu hút đầu tư mới", bà nói.

Lấy ví dụ ở Thái Lan, bà kể, chính phủ nước này đã nhanh chóng tìm cách bù đắp cho doanh nghiệp bằng cách hỗ trợ tiền điện.

Tương tự, đại diện của Bosch Việt Nam nói có nhiều kế hoạch đầu tư mới nhưng cũng lo ngại về chính sách thay đổi.

Đại diện Foxconn Việt Nam cũng nói vẫn có kế hoạch mở rộng đầu tư tại Việt Nam nhưng quan tâm nhất là pháp luật có hồi tố, tức sau này có bị truy thu thuế đã ưu đãi không. "Chúng tôi mong muốn có hướng dẫn, cam kết để yên tâm", vị này nói. Hiện một số dự án đầu tư công nghệ cao tại Việt Nam nhận ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 10% trong thời gian dài.

Trước chính sách mới, không chỉ phía doanh nghiệp, những nhà làm chính sách cũng đau đầu.

Ông Đỗ Văn Sử, Cục phó Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch & Đầu tư), cho biết, khi trụ cột 2 được chính thức áp dụng, các ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ không còn mang lại lợi thế cạnh tranh trong thu hút FDI.

Làm rõ, Thứ trưởng Kế hoạch & Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc cho biết, khi thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng, hầu hết biện pháp ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành (miễn thuế, thuế suất ưu đãi dưới 15%) sẽ không còn giá trị với các doanh nghiệp thuộc đối tượng chịu thuế tối thiểu toàn cầu.

"Điều này dẫn đến chính sách thu hút đầu tư của Việt Nam sẽ kém hấp dẫn hơn đối với các tập đoàn, doanh nghiệp lớn", bà nói.

Tuy nhiên, nếu Việt Nam không thu thêm, các doanh nghiệp thuộc đối tượng phải áp dụng thuế này, vẫn phải nộp bổ sung tại nước khác. Do đó, bà nhìn nhận, Việt Nam phải tìm cách điều chỉnh chính sách ưu đãi tương thích với thuế tối thiểu toàn cầu, đảm bảo quyền đánh thuế, vừa ít tác động nhất đến các doanh nghiệp FDI đang làm ăn.

Hiện việc nghiên cứu cần được đẩy nhanh hơn vì thời gian áp dụng quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu đang đến gần. Thủ tướng Phạm Minh Chính đã lập Tổ công tác liên ngành về vấn đề này. Trả lời cộng đồng doanh nghiệp hôm 19/3, ông nói Chính phủ Việt Nam đang tham khảo kinh nghiệm các nước để sớm có chính sách phù hợp, có thể ban hành ngay trong 2023.

"Điều này tạo cơ hội cho doanh nghiệp nước ngoài hoạt động thuận lợi, đóng góp nhiều hơn cho Việt Nam nhưng không ảnh hưởng tới lợi ích của nhà đầu tư", ông nói.

Nhiều năm qua, thu hút FDI bằng cuộc đua ưu đãi thuế đã phổ biến trong khối ASEAN.

Ví dụ, năm 2001, để thu hút Canon, Việt Nam đề nghị miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 10 năm thì sau đó, Philippines đề xuất nâng mức 8-12 năm. Hay năm 2014, khi Indonesia áp dụng miễn thuế thu nhập doanh nghiệp 10 năm cho Samsung thì Việt Nam đưa ra điều kiện lên tới 15 năm. Từ 2010-2020, thuế suất thu nhập trung bình của Hiệp hội các nước ASEAN giảm từ 25% xuống 21,7%, theo báo cáo kết hợp của Oxfam, VEPR và Prakasa. Thất thu ngân sách do ưu đãi thuế này ước tính 1% GDP ở Việt Nam (Campuchia là 6%, Philippines là 1%).

Một số tính toán gần đây cũng cho thấy, trong khi thuế suất phổ thông là 20%, thuế thực tế với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam trong kỳ ưu đãi trung bình là 12,3%, trong đó, một số tập đoàn lớn chỉ ở mức vài phần trăm.

Kinh tế Việt Nam nhiều năm nay được nhìn nhận là phụ thuộc vào khu vực FDI. Theo số liệu của Ban Kinh tế Trung ương, khối FDI góp 20,13% GDP, chiếm 72% tổng giá trị xuất khẩu, khoảng 50% sản lượng công nghiệp.

Các nước nhập khẩu nhiều vốn trong ASEAN cũng đang rốt ráo nghiên cứu chính sách mới để thích nghi với "thuế tối thiểu toàn cầu". Singapore dự kiến thực hiện thuế bổ sung nội địa để điều chỉnh chế độ thuế doanh nghiệp, dự kiến áp dụng từ đầu 2025.

Thái Lan dự kiến xây dựng gói pháp lý về ưu đãi thuế nội địa, mức thuế tối thiểu trong nước và các quy định hỗ trợ đầu tư như chi phí phát triển hạ tầng, giá điện trong 2023. Trong tháng này, Thái Lan cũng đã lập tổ công tác của Chính phủ về gói chính sách nêu trên.

Một số hiệp hội doanh nghiệp bày tỏ, dù bị ảnh hưởng bởi thuế tối thiểu toàn cầu, đây vẫn là xu thế không cưỡng lại. Việt Nam có thể tìm cách thu hút đầu tư bằng cách tiếp tục cắt giảm phí, chi phí, thủ tục hành chính.

Ông Takeo Nakajima, Trưởng đại diện Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản (Jetro) Hà Nội, nói: "Chỉ 24% doanh nghiệp Nhật thấy các chính sách ưu đãi về thuế hấp dẫn". Tỷ lệ này cũng tương tự kết quả điều tra của Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Eurocham) với mức 28%. Ông đề xuất Chính phủ Việt Nam chú trọng ưu đãi hơn cho các doanh nghiệp FDI nhỏ và vừa (đối tượng không chịu thuế tối thiểu toàn cầu) thay vì chỉ tập trung vào doanh nghiệp lớn.

"Dù vốn không nhiều, họ có công nghệ và có thể thúc đẩy chuyển đổi công nghệ tại Việt Nam", ông nói.

Đại diện Hiệp hội thương mại Mỹ tại Việt Nam (Amcham) cho biết, chi phí hành chính ở Việt Nam cao, do đó, nếu giảm được cũng là khoản tiết kiệm cho doanh nghiệp. Việt Nam cũng nên có những ưu đãi cho các dự án điện tái tạo, năng lượng sạch, vì đây là những chính sách vừa có thể làm được, vừa giúp đạt mục tiêu tăng trưởng xanh, vừa giúp thu hút đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, Amcham cũng khuyến nghị Việt Nam hoàn thiện hệ thống kế toán theo chuẩn mực toàn cầu nhằm tích hợp với chính sách thuế mới.

Phương Ánh