Phải chăng đây là hệ quả của tình trạng những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu đã được “khoan hồng” quá lâu.?

Thu lời bạc tỷ, phạt chỉ bạc triệu

Chỉ trong vài tháng gần đây, bất chấp tình hình dịch bệnh, tình trạng buôn lậu không chỉ tăng về số lượng mà còn tinh vi, biến tướng qua nhiều hình thức. Đặc biệt, buôn lậu qua đường hàng không cũng tăng lên.

Giữa tháng 1-2021, Chi cục Hải Quan cửa khẩu quốc tế sân bay Nội Bài (Cục Hải quan TP. Hà Nội) phối hợp với Đội kiểm soát chống buôn lậu khu vực miền Bắc (đội 1) đã bắt 250 cây thuốc lá điện tử qua đường hàng không. Trước đó, vào tháng 12-2022, Đội quản lý thị trường số 1 (Cục Quản lý thị trường TP. Hà Nội) cũng đã phát hiện và thu giữ 73 chiếc máy đốt thuốc lá (thiết bị nung nóng), 8.070 sản phẩm thuốc lá đi kèm máy; 3.043 lọ tinh dầu điện tử. Tổng sản phẩm hàng hóa ước tính gần một tỷ đồng.

Thuốc lá điện tử chưa được quản lý bằng pháp luật và đang thâm nhập vào giới trẻ

Trên thực tế, tình hình buôn lậu không chỉ dừng ở những con số đó. Nếu “may mắn trót lọt”, con buôn thu được nguồn lợi rất lớn trong khi nhà nước phải tốn chi phí không nhỏ cho việc bắt giữ, lưu giữ, tiêu hủy…    

Điều nghịch lý là đến nay vẫn chưa có luật quản lý, chế tài đối với những tội phạm buôn lậu mặt hàng này. Do đó, khi bị bắt giữ ngoài việc tịch thu hàng thì các cá nhân buôn lậu chỉ bị phạt hành chánh. Đây là điều mà các cơ quan, bộ ngành phòng chống buôn lậu đã nêu lên trong rất nhiều hội thảo được tổ chức trong năm 2020. Thế nhưng, đến nay vẫn chưa thấy động thái tích cực nào diễn ra để ngăn chặn vấn nạn này.  

Gần 4 năm qua, Chính phủ đã ba lần có chỉ thị về việc quản lý thuốc lá thế hệ mới và yêu cầu các cơ quan bộ ngành cần sớm đưa ra biện pháp quản lý để đóng góp vào quá trình phòng chống buôn lậu. Bên cạnh đó, cũng đã có nhiều hội thảo diễn ra đề xuất ý kiến đánh giá toàn diện về các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, trong đó bao gồm việc cần phân loại hai sản phẩm này về mặt khoa học và các góc độ về luật liên quan, sớm có luật quản lý.    

Hệ lụy sẽ không chỉ là thanh thiếu niên

Dù hàng loạt thông tin được đưa lên cảnh báo về việc giới trẻ sử dụng thuốc lá điện tử. Tuy nhiên, thực tế là đến nay vẫn chưa có bất kỳ công ty nào được chính thức nhập khẩu và kinh doanh những sản phẩm này. Do đó, các sản phẩm hiện nay trên thị trường, hầu hết có nguồn gốc từ buôn lậu qua đường hàng không, biên giới, không nhãn mác, không nguồn gốc, xuất xứ... Tiếp đến, các sản phẩm này đều được “gắn mác” hàng Mỹ, Nhật và cùng bị gọi chung là thuốc lá điện tử để dễ tiếp thị quảng cáo. Trong khi đó, phần lớn người tiêu dùng đều không hiểu được cơ chế của những sản phẩm này cũng như đối tượng sử dụng.

Về khoa học, thuốc lá điện tử là thiết bị dùng để hóa hơi dung dịch có chứa hoặc không chứa nicotin, trong khi đó thuốc lá làm nóng (thuốc lá nung nóng) là thiết bị điện tử làm nóng nguyên liệu thuốc lá. Cả hai sản phẩm này là sản phẩm thay thế, giúp giảm thiểu tác hại cho những người đang và người sẽ hút thuốc lá, không có tác dụng cai thuốc lá và không được phép tiếp cận đến giới trẻ hay những người đã cai thuốc.

Tuy nhiên, những cảnh báo này sẽ mãi không đến được với cộng đồng và người tiêu dùng vì sản phẩm vẫn chưa được luật hóa trong gần bốn năm qua. Những thông tin mời gọi, lôi kéo giới trẻ xuất hiện thông qua nền tảng kỹ thuật số, mạng xã hội đều đến từ giới buôn lậu. Và hệ lụy chính là sự gia tăng tỷ lệ sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử lậu ở giới trẻ. Các chuyên gia cảnh báo, việc thiếu luật quản lý sẽ khiến cho các nguồn hàng này ngày một tăng, ngân sách nhà nước thất thu nghiêm trọng, tăng gánh nặng quản lý không chỉ cơ quan y tế, mà còn các cơ quan ban ngành liên quan.

Xã hội đang cần sự tham gia của các cơ quan quản lý trong việc được ra những hướng dẫn đối với các sản phẩm này dựa trên những sở cứ khoa học thay vì thị trường bị thao túng, biến tướng hoặc thông tin sai sự thật do buôn lậu gây nên.

Thuốc lá vẫn là ngành kinh doanh hợp pháp và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đã đáp ứng được luật quản lý thuốc lá hiện tại (ví dụ có chứa nguyên liệu thuốc lá và đi theo định nghĩa của Luật phòng, chống tác hại thuốc lá, được Hải quan phân loại theo mã thuốc lá khác) cần phải được xem xét ở góc độ được phép kinh doanh của các doanh nghiệp chính danh.