Việc lãnh đạo chính phủ một nước đích thân ra tận sân bay để đón một lô hàng có lẽ là điều cực kỳ hiếm gặp nhưng đại dịch Covid-19 đã thay đổi tất cả. Ngày 10/1, Thủ tướng Israel là Benjamin Netanyahu đã cùng đoàn xe hộ tống ra Sân bay quốc tế Ben Gurion để đích thân đón lô hàng chứa 700.000 liều vaccine Covid-19 của Pfizer được chiếc máy bay Boeing 787-9 chở đến.

"Đây là ngày tuyệt vời cho cả đất nước Israel khi mà đơn hàng khổng lồ đã tới", ông Netanyahu nói. "Tôi đã thống nhất với người bạn của mình là chủ tịch kiêm CEO Pfizer Albert Bourla rằng sẽ chuyển thêm các lô hàng nữa và hoàn thành việc tiêm chủng cho tất cả người dân trên 16 tuổi của Israel trong tháng 3".

Không quá nếu nói CEO Pfizer đã mang đến cho ông Netanyahu một "chiếc phao chính trị". Đối mặt với những ca mắc Covid-19 tăng nhanh chưa từng có và cuộc bầu cử diễn ra vào tháng 3, vị Thủ tướng này đã "chốt" vaccine của Pfizer như một hy vọng tốt nhất để tiếp tục chiến thắng ở nhiệm kỳ tới.

Đứng trên mặt đường băng, Thủ tướng Netanyahu vui mừng thông báo rằng 72% người Israel trên 60 tuổi sẽ được tiêm vaccine nhờ vào các lô hàng được gửi đến vào đầu tháng 12 và rằng nhiều đơn hàng nữa sẽ tiếp tục đến. Lý do là bởi ông đã ký thỏa thuận với CEO Bourla để sử dụng Israel như một nơi thử nghiệm cho vacccin của Pfizer.

Nhưng, vấn đề phân phối vaccine hiện vẫn là vấn đề nan giải. 5 ngày sau khi ông Nettanyahu đón tin vui về vaccine, Pfizer nói với tất cả các khách hàng khác trừ Mỹ rằng họ sẽ cắt giảm cung trong ngắn hạn. Ngoài ra, công ty này cũng sẽ phải đóng cửa nhà máy sản xuất vaccine tại Bỉ để nâng cấp.

Sự hoảng loạn

Sự hoảng loạn và tức giận lan tràn khắp thế giới, tệ nhất là ở Rome - nơi từng trải qua những ngày tháng chết chóc vì Covid-19 và đang chờ những liều vaccine của Pfizer. Ông Domenico Arcuri - quan chức phụ trách ứng phó cuộc khủng hoảng Covid-19 của chính phủ Italy phàn nàn rằng Pfizer đã giảm sản lượng 30% ngay khi Italy bắt đầu tiêm vaccine cho những người trên 80 tuổi. Ông cảnh báo rằng Italy có thể tiến hành những hành động pháp lý chống lại Pfizer.

Vài ngày sau khi Arcuri công khai cảnh báo của mình, Pfizer bắt đầu chuyển hàng triệu liều vaccine tới Israel. Trong vòng 1 tuần, Israel đã mở rộng việc tiêm chủng tới người 16 – 18 tuổi.

"Nhìn xem, chúng tôi thật sự tức giận", Luca Zaia – Thống đốc vùng Veneto – một trong những nơi chịu ảnh hưởng mạnh nhất bởi Covid-19 ở Italy nói. Nơi đây từng chứng kiến 9.800 người chết. Ông cho biết lượng vaccine tới khu vực của mình đã bị giảm 58% trong 1 tuần. "Tôi muốn biết xem Pfizer sử dụng quy luật hay thuật toán gì để phân phối vaccine".

Nhưng đáng tiếc, chẳng có bất kỳ thuật toán nào cả. Bản thân Pfizer cũng khó khăn khi mà cầu vượt quá cung, họ được cho là sử dụng quy trình phân phối "mập mờ". "Các nước đều muốn giao hàng trong quý đầu tiên. Chúng tôi đang cố gắng thảo luận và đàm phán để phân phối vaccine một cách bình đẳng", CEO Pfizer giải thích.

Các quốc gia chưa đặt hàng thì tranh nhau đặt hàng, những nước đã đặt rồi lại muốn đặt thêm. "Đó là một thảo luận kéo dài. Mọi người đương nhiên đều muốn có vaccine sớm", CEO Pfizer nói. Tuy nhiên, ông khẳng định thỏa thuận với Israel không ảnh hưởng đến các lô hàng ở những quốc gia khác.

Israel có 2 lợi thế: Thủ tướng Netanyahu đề nghị trả gần 30 USD cho 1 liều vaccine của Pfizer, tức là hơn 50% giá mà chính phủ Mỹ đề xuất. Ngoài ra, ông Netanyahu cũng đồng ý chia sẻ dữ liệu của quốc gia về vaccine. Đến ngày 22/2, Israel đã tiêm những liều vaccine đầu tiên cho 47% dân số. Trong khi đó, chỉ 3,6% công dân Italy được tiêm mũi đầu tiên.

Quyền lực tối thượng

Ngay từ đầu khi công ty này hợp tác phát triển vaccine với BioNTech SE, Pfizer đã mang trong mình một sức mạnh khổng lồ. Trở thành CEO Pfizer 1 năm trước khi đại dịch xảy đến, Bourla đảm nhận vai trò như một chính trị giá chứ không phải 1 doanh nhân thông thường.

Khách hàng của công ty đều là những nhà lãnh đạo nhà nước trên khắp thế giới và họ đều đang "khát" sản phẩm của công ty Bourla.

Trong vài tháng qua, Bourla liên tục phải điện đàm với chính phủ các nước gồm cả Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Thủ tướng Canada Justin Trudeau. Thủ tướng Netanyahu nói vào tháng 1 rằng ông đã trò chuyện với CEO Bourla 17 lần và CEO này thậm chí có cuộc gọi với ông vào lúc 2 giờ sáng.

Vị thế của Pfizer hiện tại mang đến cho Bourla cơ hội doanh số bán hàng chưa từng có. Hiện tại, ông đang mắc kẹt với những đơn hàng từ hơn 60 quốc gia với những điều khoản thương mại không được tiết lộ. Pfizer đã cung cấp 95 triệu liều vaccine trên toàn cầu. Họ sẽ thực thi một trong những tham vọng y tế lớn nhất trong lịch sử để đáp ứng lượng nhu cầu khổng lồ: Đẩy sản lượng lên 2 tỷ liều vào năm 2021. Công ty dự kiến vaccine sẽ tạo ra ít nhất 15 tỷ USD doanh thu trong năm 2021.

Rõ ràng, không có bất kỳ quy tắc gì về cách các tập đoàn toàn cầu ứng xử trong đại dịch. Pfizer tung hàng loạt sản phẩm ra thị trường, trong khi khách hàng giành giật và sẵn sàng trả mọi mức giá. Hãng dược Mỹ thực tế cũng không bị ràng buộc bởi sứ mệnh phục vụ sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu. Câu hỏi đặt ra là làm sao mà một công ty có thể có quyền lực lớn đến vậy?

Quyền lực tối thượng

Pfizer bắt đầu quảng bá vaccine toàn cầu vào tháng 5, ngay sau khi tiến hành những cuộc thử nghiệm thành công. "Quá trình bắt đầu rất sớm khi chúng tôi tiếp cận tới từng nước. Chúng tôi bắt đầu đàm phán với mọi lục địa trên thế giới". Anh là quốc gia đầu tiên tiến hành thỏa thuận, họ ký kết vào ngày 20/6 để mua 30 triệu liều được chuyển tới vào năm 2020 và 2021, sau đó tăng lên 40 triệu liều.

2 ngày sau, Pfizer tuyên bố đơn hàng trị giá 1,95 tỷ USD cho 100 triệu liều từ Chiến dịch Warp Speed (OWS) của chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump. Nếu như Moderna nhận 2,48 tỷ USD từ chính phủ Mỹ, bao gồm chi phí phát triển, sản xuất và thanh toán 100 triệu liều thì Pfizer dành 2 tỷ USD tiền túi để phát triển vaccine và đưa ra mức giá bán lẻ 19,5 USD/liều.

Mức giá cao hơn cũng được đưa ra ở châu Âu. Mùa hè năm ngoái, Pfizer và BioNTech đã bắt đầu đề nghị mức giá 54 euro (65 USD) cho 1 liều vaccine với EU. BioNTech nói rằng giá ban đầu dựa trên những tính toán sơ bộ về chi phí sản xuất. Sau đó, họ quyết định đưa ra mức giá 15-30 euro/liều cho "các nước công nghiệp" tùy vào quy mô đơn hàng.

Mỗi ngày, đơn đặt hàng với Pfizer lại nhiều hơn. Vài ngày sau khi Pfizer bắt đầu thử nghiệm, Nhật Bản đã đặt 120 triệu liều vaccine, giao trong nửa đầu năm 2021. Đến đầu tháng 8, Canada đạt thỏa thuận với Pfizer.

Vào đầu tháng 9, hãng dược Mỹ cho biết "có khả năng cung cấp" cho Liên minh châu Âu (EU) 300 triệu liều. Tuy nhiên, khối này vẫn chưa hoàn thành thỏa thuận. Qatar cũng đặt hàng vài ngày sau đó. Đáng nói là mặc cho rất nhiều hoài nghi về năng lực sản xuất, Pfizer vẫn tiếp tục nhận thêm các đơn đặt hàng.

Cuối năm 2020, Pfizer đồng ý cung cấp thêm 100 triệu liều cho Mỹ. Cùng lúc đó, nguồn tin của Bloomberg cho hay, Pfizer đã ký hợp đồng bán hàng triệu liều vaccine cho các quốc gia Trung Đông. Dubai (UAE) nhận những liều đầu tiên từ Bỉ và tuyên bố sẽ tiêm vaccine Pfizer cho 70% trên tổng số 3,3 triệu người dân.

Các quan chức Saudi Arabia tiết lộ đang chờ 3 triệu liều vaccine Pfizer. Trong đó, 1 triệu liều sẽ được giao vào tháng 2. Oman cũng đặt hàng 370.000 liều, trả 30 USD /liều cho các lô hàng giao vào tháng 12 và 24 USD /liều đối với những lô sau đó.

"Hét giá"

Trò chuyện với các nhà đầu tư và các chuyên gia phân tích trong buổi công bố kết quả kinh doanh vào tháng 1, Bourla và các lãnh đạo Pfizer khác cởi mở nói về một thế giới hậu đại dịch – nơi mà công ty sẽ có thể thu phí cao hơn với vaccine Covid-19. Giá vaccine trung bình khoảng 150 – 175 USD.

Với việc các biến thể virus tiếp tục hoành hành, nhu cầu với những liều vaccine sẽ ngày càng tăng. Pfizer đang nỗ lực tìm ra vaccine mới có thể nhắm tới việc phòng ngừa chủng virus ở Nam Phi. Với khả năng dân số đạt 8 tỷ người, nhu cầu với vaccine là không tưởng. Pfizer dự kiến có thể sản xuất vaccine dễ dàng hơn để bán ở cửa hàng thuốc.

"Tôi cảm thấy rất hài lòng rằng chúng ta sẽ có thị phần lớn nhất trong thị trường bởi là người đi đầu và có sản phẩm tốt nhất", Bourla nói. "Từ vaccine chống đại dịch, vaccine Covid-19 sẽ trở thành một loại hình kinh doanh vaccine thông thường. Và Pfizer sẽ có lợi thế rất lớn. Chúng ta không chỉ sở hữu sức mạnh dữ liệu mà còn phát triển được thương hiệu đáng kể và niềm tin với mọi người".

Việc thiếu hụt vaccine cuối cùng sẽ giảm xuống. Cho tới khi ấy, Bourla đã ở một vị thế khác. Ông là vị cứu tinh trong bối cảnh đại dịch, là nhà lãnh đạo táo bạo của một công ty lớn. Thế nhưng, ông Bourla cũng đã nhiều lần thất hứa.

"Khi nguồn cung tăng lên, mọi người sẽ thấy bớt khó khăn. Nhưng những quyết định của ông Bourla trong thời điểm khó khăn nhất của đại dịch Covid-19 sẽ được ghi nhớ. Đang có khoảng trống trong lãnh đạo toàn cầu và Bourla cùng công ty của ông ấy đang lấp đầy khoảng trống đó. Thế giới cần những giải pháp tốt hơn trước khi cuộc khủng hoảng y tế công cộng tiếp theo.

Nguồn: Bloomberg

Vân Đàm