Nhiều người dùng Twitter tại Nga phát hiện rằng họ không thể truy cập mạng xã hội này vào ngày 4/3 vừa qua, sau nhiều ngày cơ quan quản lý truyền thông Nga Roskomnadzor giới hạn truy cập Twitter. 

Việc Twitter bị chặn tại Nga cho thấy sự nghiêm túc của Chính phủ nước này trong quá trình tiến tới “splinternet” - việc mạng Internet toàn cầu bị chia thành nhiều phần tùy theo quốc gia và khu vực. Nước Nga đang muốn tách hệ thống Internet của mình khỏi phần còn lại của thế giới. 

“Tiêu chuẩn vàng” của mạng Internet riêng này hiện là Trung Quốc. Với hệ thống “Phòng hỏa trường thành” hay “Tường lửa vĩ đại” (Great Firewall) kết hợp giữa khung pháp lý, cơ chế kiểm soát của nhà nước và hệ sinh thái Internet quốc nội phát triển mạnh mẽ, Internet tại Trung Quốc tồn tại ở trạng thái tương đối độc lập so với phần còn lại của thế giới. 

Tuy nhiên, học theo cách làm của Trung Quốc trong việc tách riêng Internet trong nước với nước ngoài không phải là việc dễ dàng đối với Nga. Bên cạnh vấn đề nhân lực công nghệ, việc đưa thêm ranh giới với bên ngoài và chặn khả năng truy cập từ bên trong sẽ khó hơn đối với hạ tầng Internet tương đối mở tại Nga. 

Roskomnadzor có thể yêu cầu nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP) chặn nội dung, từ chối yêu cầu truy cập, hoặc đổi hướng lưu lượng khỏi các trang web mà cơ quan này cho là không phù hợp tại Nga. Tuy nhiên, Nga có hơn 3000 ISP và mỗi ISP lại có phương thức khác nhau để chấp hành yêu cầu của Roskomnadzor. Sự khác nhau về phương thức có nghĩa là người dùng cũng có nhiều cách để vượt qua lệnh chặn hơn. 

Một số chuyên gia như bà Alena Epifanova từ tổ chức phi lợi nhuận DGAP cũng cho rằng vấn đề đến từ việc hạ tầng Internet của Nga được nhiều công ty nước ngoài tham gia xây dựng và vận hành. Nhận thức được điều này, chính phủ Nga đang nỗ lực xây dựng năng lực công nghệ quốc gia của mình. 

Năm 2015, chiến lược an ninh quốc gia của Nga bao gồm các điều khoản về “thay thế xuất khẩu duy lý” - quá trình thay thế thiết bị công nghệ nước ngoài bằng sản phẩm trong nước nước. Động thái này được đưa ra để giảm thiểu tác động từ các lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây. Tháng 5/2019, Tổng thống Nga Vladimir Putin ký đạo luật nhằm đảm bảo Internet hoạt động ổn định tại Nga trong trường hợp ngắt kết nối với phần còn lại của Internet thế giới. 

Ngày 24/12/2019, Nga tuyên bố đã thử nghiệm thành công ngắt kết nối Internet tại Nga với Internet thế giới. Hiệu quả của kết quả thử nghiệm này sau đó đã bị tranh cãi. 

Tháng 3/2021, Roskomnadzor tuyên bố hạn chế truy cập Twitter tại Nga do nội dung độc hại. Biện pháp được sử dụng mang tên TSPU giám sát lưu lượng Internet và tìm kiếm các địa chỉ URL có trong danh sách chặn, sau đó dừng tất cả các gói tin có yêu cầu truy cập URL này. Tuy nhiên, biện pháp được Nga sử dụng lại có vấn đề riêng: do chặn truy cập đến địa chỉ URL rút gọn t.co mà Twitter sử dụng, Nga cũng chặn nhiều trang web có chứa “t.co” như Reddit (reddit.com) và trang chủ Microsoft (microsoft.com). 

Kể từ lần chặn này, Roskomnadzor đã đạt nhiều tiến bộ trong việc chặn Twitter nói riêng và chia tách Internet nói chung - một động thái gây báo động đối với nhiều nhà hoạt động tự do Internet. Họ cho rằng Nga đang chuyển từ phương thức kiểm duyệt phi tập trung trước kia sang một hệ thống tập trung hơn giống như Trung Quốc, với hiệu quả cao hơn và tầm bao phủ rộng hơn. 

Tùng Phong (Theo Wired)