Ngay cả khi lạm phát toàn phần bắt đầu giảm bớt, áp lực tăng của giá lương thực vẫn còn tồn tại, bất chấp rằng chỉ số giá lương thực liên tục giảm trong 1 năm vừa qua. Đơn cử, giá đường, được sử dụng trong vô số các món ăn, đã tăng lên mức cao nhất trong hơn một thập kỷ qua vào tuần trước.

Giá thực phẩm tại Châu Âu (đường màu đỏ) tăng với tốc độ ngày càng nhanh và đang dần biến động ngược chiều với tỷ lệ lạm phát. Nguồn: Eurostat, Bloomberg.

Giá thực phẩm leo thang nhanh chóng

Các chính phủ châu Âu đứng trước áp lực phải hành động khẩn cấp trước tình trạng lạm phát tăng mạnh đã khiến nhiều gia đình phải vật lộn để kiếm sống qua ngày, gây ra các cuộc đình công và biểu tình trên khắp châu Âu khi người lao động đòi một mức lương cao hơn vì chi phí sinh hoạt đã tăng phi mã.

Giá cả thực phẩm đắt đỏ hơn cũng có nguy cơ làm trầm trọng thêm sự bất bình trong xã hội và sự thất vọng đối với chính quyền. Ngoài ra, việc cắt giảm sản lượng dầu bất ngờ của Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ và các đồng minh (OPEC+) vào cuối tuần trước đang đẩy giá dầu lên cao hơn, đe dọa lại làm tăng chi phí năng lượng và lạm phát.

Theo nhà kinh tế cấp cao Maartje Wijffelaars của Tập đoàn tài chính Rabobank, tại một số nước thuộc Khu vực sử dụng đồng tiền chung Euro (Eurozone), giá lương thực đang tăng với tốc độ chưa từng thấy trong lịch sử kể từ sau chiến tranh.

Lạm phát khu vực đồng euro đã giảm xuống 6,9% trong tháng 3/2023. Ở Pháp, lạm phát chậm lại còn 6,6%, nhưng giá lương thực vẫn tăng lên khoảng 16%. Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở Đức, nơi lạm phát lương thực tăng hơn 20%. Điều đó đang thúc đẩy nhiều chính phủ châu Âu đẩy mạnh các biện pháp để ngăn chặn tốc độ tăng giá lương thực. Bồ Đào Nha đã phải loại bỏ thuế đối với các mặt hàng thiết yếu, trong khi Pháp kêu gọi các siêu thị giảm lợi nhuận để giảm giá bán và Thụy Điển tăng cường giám sát các cửa hàng tạp hóa.

Angel Talavera, Trưởng bộ phận kinh tế châu Âu tại Oxford Economics, cho biết: "Tại châu Âu, giá thực phẩm đã tăng 15 - 20%, đối với một số mặt hàng thực phẩm thậm chí còn cao hơn khiến các chính phủ ngày càng lo lắng".

Giải quyết lạm phát lương thực phức tạp hơn so với việc can thiệp vào thị trường năng lượng. Nhiều yếu tố đã đẩy giá lương thực tăng cao hơn, từ hạn hán và gián đoạn dòng chảy thương mại, đến chi phí phân bón và các bệnh như cúm gia cầm. Chi phí năng lượng và lao động cao hơn cũng đang gây áp lực lớn cho các nhà sản xuất và trồng trọt thực phẩm.

Các biện pháp chính được các chính phủ châu Âu thực hiện trong những tháng gần đây nhằm mục tiêu kìm hãm giá lương thực có thể kể đến:

Cắt giảm thuế

Bồ Đào Nha, nơi giá lương thực đang tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm ngoái, sẽ tạm thời cắt giảm thuế GTGT về 0 đối với nhóm các thực phẩm thiết yếu. Đây là quốc gia tiếp theo thực hiện hành động này sau Ba Lan và Tây Ban Nha.

Ở Tây Ban Nha, các biện pháp thuế đã áp dụng cho các mặt hàng chủ lực như bánh mì và dầu ô liu, nhưng điều này vẫn cũng không đủ để ngăn chặn tình trạng tăng giá lương thực. Điều đó đang gây áp lực lên Thủ tướng Pedro Sanchez trước cuộc bầu cử vào cuối năm nay.

Ba Lan có kế hoạch giữ nguyên thuế lương thực bằng 0 trong nửa đầu năm nay và có thể gia hạn thêm thời gian. Trong khi đó, Chính phủ Italy đang xem xét giảm thuế các mặt hàng cơ bản như mỳ ống, bánh mỳ và sữa.

Giới hạn giá

Giới hạn giá lương thực là một biện pháp can thiệp mạnh mẽ mà nhiều chính phủ không muốn thực hiện và luôn có nguy phản tác dụng. Hungary đưa ra giới hạn vào đầu năm 2022, nhưng lạm phát giá lương thực kể từ đó đã tăng lên gần 50%.

Giới hạn này có nghĩa là các nhà bán lẻ phải bán lỗ một số mặt hàng, nhưng để bù lại, họ đã tăng giá các sản phẩm khác. Thủ tướng Hungary Viktor Orban tuần qua cho biết, các bước này đã giúp giảm lạm phát, nhưng chúng "làm xáo trộn nguồn cung vì chúng là một sự can thiệp của chính phủ".

Tháng trước, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã chỉ trích các biện pháp làm giới hạn tốc độ tăng giá là "không tối ưu", vì chúng mang lại lợi ích cho cả những người không thực sự cần. Các nhà kinh tế của tổ chức này cho biết, thay vì thế, phương án chuyển tiền mặt có mục tiêu là "cách hiệu quả nhất để giảm bớt gánh nặng về chi phí cho các hộ gia đình dễ bị tổn thương".

Giá thực phẩm ở châu Âu trong tháng 2 tăng vượt xa mức tăng của lạm phát (đơn vị:%). Nguồn: Bloomberg.

Đối với nhiều chính phủ, thách thức là tìm ra cách bảo vệ người tiêu dùng mà không làm tác động quá nhiều đến thị trường.

Tại Pháp, nơi giá lương thực tăng vọt đã đẩy lạm phát tháng 2/2023 lên mức kỷ lục trong thời kỳ sử dụng đồng euro. Tổng thống Emmanuel Macron đang chịu thêm áp lực từ các cuộc biểu tình rầm rộ phản đối cải cách lương hưu. Chính phủ của ông đã đàm phán một thỏa thuận với các siêu thị để bán giảm giá với các mặt hàng thiết yếu. Người ta ước tính rằng, các siêu thị này sẽ phải chịu khoản lỗ lên tới vài trăm triệu euro trong ba tháng.

Chính phủ Bồ Đào Nha cũng đang làm việc với các nhà bán lẻ và nhà sản xuất thực phẩm để cố gắng giảm giá. Modelo Continente, chuỗi siêu thị lớn nhất của đất nước, cho biết, họ sẵn sàng chấp nhận tỷ suất lợi nhuận thấp hơn để bù đắp phần nào việc tăng giá buộc khách hàng phải cắt giảm chi tiêu.

Giám sát chặt chẽ hơn

Với lo ngại về việc người tiêu dùng đang phải thắt chặt chi tiêu và nhiều doanh nghiệp được hưởng lợi nhiều hơn, có những cáo buộc rằng "nỗi đau" lạm phát đang đổ dồn lên người tiêu dùng.

Các chuỗi siêu thị ở Bồ Đào Nha đang là mục tiêu của các cuộc thanh kiểm tra về giá niêm yết hàng hóa, trong khi Tây Ban Nha cũng đã bắt đầu các cuộc họp hàng tháng với các cửa hàng, công ty vận tải và người nông dân để đảm bảo việc cắt giảm thuế của chính phủ sẽ giúp hạ giá thành xuống thấp hơn để hỗ trợ cho người tiêu dùng.

Tại Thụy Điển, các cửa hàng, siêu thị phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn sau khi dữ liệu cho thấy, giá thực phẩm tại nước này đang tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ đầu những năm 1950 đến nay. Điều đó đã thúc đẩy những lời kêu gọi về đặt giới hạn giá và ba nhà bán lẻ thực phẩm lớn nhất nước này đã được bộ trưởng tài chính triệu tập. Với gần 90% lĩnh vực bán lẻ của Thụy Điển chỉ do ba nhà bán lẻ này thống trị, Chính phủ sẽ tăng cường tài trợ cho cơ quan giám sát cạnh tranh của quốc gia này để giám sát hoạt động của những 3 ông lớn này chặt chẽ hơn nữa.

Na Uy cũng đang thực hiện các động thái tương tự và cho biết cơ quan giám sát của họ sẽ được trao "quyền lực lớn hơn" để can thiệp hiệu quả hơn vào những nơi họ thấy có vấn đề cạnh tranh".