Theo ông Cua, chỉ mới bốn ngày sau khi hưởng niềm vui đoạt giải nhì thế giới (ngày 7-12-2020), ông thực sự rất sốc khi trên mạng có bài phê bình việc đem gạo ngon nhất thế giới ST25 đi thi lại để đoạt giải nhì.

Anh hùng lao động, kỹ sư Hồ Quang Cua cùng gạo ST25 đoạt giải 
gạo ngon nhất thế giới năm 2019. Ảnh: AN HIỀN

“Gần đây lại nhắc tới, buộc tôi phải xới lên chuyện cũ vì nó vẫn còn tác động tới nhiều người, nếu hiểu sai có thể gây di hại về sau rất lớn” - ông Hồ Quang Cua, nguyên Phó Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Sóc Trăng, chia sẻ.

Tốp đầu gạo ngon nhất thế giới

Nói về “hoa hậu gạo 2019 - ST25”, ông Cua kể với quan điểm “chọn tạo giống ngon cho ra ngon, thơm cho ra thơm”, cả nhóm nghiên cứu của ông từ hơn 20 năm về trước đã tận lực tìm kiếm nguồn gen để lai tạo. May mắn, nhóm của ông có được nguồn gen từ giống lúa Tám Hải Hậu, có mùi thơm cốm, từ một dự án do Viện Năng lượng nguyên tử thế giới (IAEA) tài trợ.

Sau khi được chiếu xạ từ Viện Nguyên tử Đà Lạt, giống này phân ly ra nhiều dòng khác nhau và đều thành giống lúa thơm ngắn ngày, năng suất dù rất thấp nhưng dễ lai tạo.

“TS Lê Xuân Thám đã mang bộ giống này xuống đồng bằng và đến vùng đất gần cuối đất nước hình chữ S mới có người nhận hợp tác. Cơ duyên đó đã tạo nên những giống lúa ST19, ST20 nổi tiếng một thời, sau khi dò dẫm đi sản xuất thử từ năm 2008. Từ công trình này, ông Trần Tấn Phương, một thành viên của nhóm nghiên cứu, đã bảo vệ xuất sắc luận văn tiến sĩ tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam ở Hà Nội năm 2011.

Từ khi ST19, ST20 đưa ra sản xuất thử, chúng tôi đã đầu tư, chủ trì lai tạo nâng cấp và 11 năm sau giống lúa này đã được Bộ NN&PTNT công nhận” - kỹ sư Hồ Quang Cua kể.

Ông Cua tiết lộ hàng ngàn dòng lúa đã được phân tích mùi thơm, hàng trăm loại cơm đã được nếm thử và hàng ngàn tấn lúa đã được xay xát để tiến hành thăm dò ý kiến khách hàng. Cạnh đó, các cuộc thi nội bộ cũng được tổ chức sau từng vụ thu hoạch. Trong đó, bốn lần dự thi quốc tế liên tục từ năm 2017 đến 2020 và cả bốn lần đều được xếp hạng cao nên gạo thơm Việt Nam lọt vào tốp đầu gạo ngon nhất thế giới.

Giống thơm ngon là tinh túy của quốc gia

Nói về lý do chọn gạo ST25 đi dự thi, ông Cua cho biết sau nhiều vòng thi nội bộ, nhóm của ông chỉ chọn loại ngon nhất, đặc sắc nhất để dự thi các vòng cao hơn. Đó là chưa kể nhóm ông luôn luôn chú ý các đặc tính khác như chu kỳ sinh trưởng, tính chịu mặn, tính kháng đổ ngã, tính kháng bệnh, năng suất lúa, mức độ yêu thích của người tiêu dùng để tạo nên tính bền vững của giống lúa khi phóng thích ra sản xuất.

Tổ chức TRT (The Rice Trader) phối hợp với ICI (International Commodity Institute) đều là các tổ chức thương mại, cho nên họ rất lưu ý đến các yếu tố sản lượng, doanh số để thúc đẩy thương mại lúa gạo toàn cầu, do đó nhóm của ông chọn ST25 vì đây là giống ngon nhất, có tính bền vững nhất.

“Đem giống có đặc tính thơm ngon nhưng thiếu tiềm năng phát triển dự thi quốc tế, nếu đoạt giải mà sau đó không có doanh số trên thương trường quốc tế thì chỉ làm hại mình thôi” - ông Cua giải thích thêm.

Vậy tới đây có nên thay đổi giống dự thi không? Ông Cua cho rằng giống thơm ngon là tinh túy của quốc gia. Thơm, ngon, mềm, dẻo không phải tất cả mọi người đều chuộng. Tuy nhiên, nó vẫn được xem là tinh túy, là biểu tượng để xây dựng thương hiệu quốc gia.

Hơn 60 năm qua, sau cuộc bình chọn công phu kéo dài nhiều năm, giống lúa Khao Dawk Mali vẫn là “duy ngã độc tôn” của Thái Lan. Qua 12 năm tổ chức thi gạo ngon nhất thế giới, các nước lừng danh về gạo thơm mùi dứa vẫn gửi dự thi một giống: Thái Lan đoạt giải nhất sau 6/12 lần dự thi, Campuchia bốn lần, Mỹ hai lần, Myanmar một lần, Việt Nam một lần. Và Việt Nam là nước đầu tiên được xếp hạng nhì với ST25, trước đó là hạng nhất, sau đó là top 3.

“Nếu cứ thay đổi giống để đi thi, làm sao xây dựng nền tảng sản xuất để kinh doanh? Mà chả lẽ lấy giống đã được đánh giá thấp hơn đi thi sao?” - ông Cua đặt vấn đề.

 Ông Hồ Quang Cua phát biểu tại Lễ khen thưởng và tri ân nhóm nghiên cứu giống lúa ST25 đạt giải gạo ngon nhất thế giới (ngày 25-11-2019). Ảnh: Anh Đào

“Tôi vẫn đem gạo ST24 và ST25 đi thi”

Kỹ sư Hồ Quang Cua cho biết thêm 20 năm trước, khi bắt đầu chương trình chọn tạo lúa thơm, bản thân ông cũng đã bị ném đá rất nhiều. Cũng may là mạng xã hội chưa phát triển ở Việt Nam nhưng đó là một bài học để ông trui rèn ý chí, tổ chức công việc tốt hơn và giải pháp duy nhất là im lặng, nhẫn nhục lo công việc cho tới ngày hôm nay.

“Nay qua vụ đông xuân, đồng ruộng thanh lọc, nâng cấp ST24 và ST25 để lưu trữ cho đời sau đã xong rồi, tôi phải viết những lời này để xác quyết: Ngày nào còn sống, tôi vẫn đem gạo ST24 và ST25 đi thi để khẳng định vị thế và thương hiệu gạo Việt Nam.

Tôi làm công việc này theo chuyên môn và cũng không làm khác được. Tôi chăm chỉ làm vì tôi thích làm, nếu có kết quả cao thì xã hội hưởng nhiều, tôi hưởng được niềm vui cũng như thu hồi công sức đã bỏ ra” - ông Cua nói.

Qua bốn lần dự thi quốc tế, ông cho hay đã dày công tìm hiểu thể lệ của họ và đã làm đúng như tất cả nước khác đã làm.

“Tôi khẳng định tôi là người chủ động hoàn toàn trong việc đưa giống dự thi quốc tế trên cơ sở kết quả thi trong nước và do có sự đồng thuận với Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), tôi đã ký giấy ủy nhiệm cho VFA đem gạo ST25 dự thi quốc tế” - ông Cua khẳng định.•