Trên khắp thế giới, giá lương thực liên tục tăng cao. Thật khó hiểu. Trên thị trường toàn cầu, giá ngũ cốc, dầu thực vật, sữa và các mặt hàng nông nghiệp khác đã giảm đều đặn từ mức cao kỷ lục. Nhưng hai từ “hạ nhiệt” đó không hề xảy ra tại thế giới thực của những người bán hàng, người bán hàng rong và những gia đình đang cố gắng kiếm sống qua ngày.

Bà Linnah Meuni, một bà mẹ 4 con người Kenya, chia sẻ: “Chúng tôi không đủ tiền để ăn trưa và ăn tối trong hầu hết các ngày vì chúng tôi còn phải trả tiền thuê nhà và học phí”. Bà cho hay một gói bột ngô nặng 2kg có giá gấp đôi số tiền mà bà bán rau được mỗi ngày.

Giá lương thực vốn đã tăng cao từ trước khi xung đột nổ ra tại Ukraine vào tháng 2/2022. Nhưng cuộc chiến này đã càng làm gián đoạn thương mại ngũ cốc và phân bón, khiến giá cả thậm chí còn tăng cao hơn nữa. Nhưng trên phạm vi toàn cầu, cú sốc giá đó đã kết thúc từ lâu.

Liên hợp quốc cho biết giá lương thực đã giảm trong 12 tháng liên tiếp, nhờ vụ mùa bội thu ở tại những vựa nông nghiệp như Brazil, cùng với thỏa thuận cho phép vận chuyển ngũ cốc Ukraine ra khỏi Biển Đen.

Chỉ số giá lương thực của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) thấp hơn so với khi quân đội Nga tiến vào Ukraine.

Tuy nhiên, bằng cách nào đó, giá lương thực đắt đỏ - mà mọi người không có lựa chọn nào khác ngoài việc phải chi trả - vẫn đang tăng lên, góp phần vào tình trạng lạm phát kỷ lục tại Mỹ và châu Âu cho đến các quốc gia đang phát triển.

Ian Mitchell, nhà kinh tế học và đồng giám đốc Chương trình châu Âu tại Trung tâm Phát triển Toàn cầu có trụ sở tại London, cho biết: “Các thị trường thực phẩm có mối liên hệ chặt chẽ với nhau đến mức bất kể bạn ở đâu trên thế giới, bạn đều cảm nhận được tác động nếu giá cả toàn cầu tăng lên”.

Tại sao lạm phát giá lương thực lại khó khắc phục như vậy? Ông Joseph Glauber, cựu chuyên gia kinh tế của Bộ Nông nghiệp Mỹ, lưu ý rằng giá cả của một số sản phẩm nông nghiệp như cam, lúa mì, thịt gia súc mới chỉ là bước khởi đầu.

Và nhiều chi phí trong số đó bị gắn với cái gọi là lạm phát cơ bản, loại trừ giá lương thực và năng lượng dễ bay hơi cũng như đã được chứng minh là khó có thể loại bỏ khỏi nền kinh tế thế giới. Giá lương thực tăng vọt 19,5% tại Liên minh châu Âu (EU) vào tháng trước so với một năm trước đó và con số này là 19,2% tại Anh, mức tăng lớn nhất trong gần 46 năm.

Tại Mỹ, nơi giá lương thực đã tăng 8,5% vào tháng 3 so với một năm trước đó. Ông Glauber giải thích 75% chi phí đó xuất hiện sau khi nông sản rời khỏi trang trại. Đó là chi phí năng lượng, toàn bộ các chi phí xử lý, chi phí vận chuyển cùng với tất cả các chi phí lao động.

Ông Glauber tin rằng lạm phát lương thực sẽ giảm, nhưng nó sẽ giảm từ từ, phần lớn là do những yếu tố khác vẫn đang ở mức khá cao.

Nhiều chính trị gia, trong đó có Tổng thống Mỹ Joe Biden, đã nhìn ra một “thủ phạm” khác: làn sóng sáp nhập doanh nghiệp diễn ra nhiều năm qua đã làm giảm sự cạnh tranh trong ngành thực phẩm.

Năm 2022, Nhà Trắng đã phản ánh rằng bốn công ty đóng gói thịt đang kiểm soát 85% thị trường thịt bò Mỹ.

Tương tự như vậy, chỉ bốn công ty kiểm soát 70% thị trường thịt lợn và 54% thị trường gia cầm.

Các nhà phê bình nói rằng những công ty đó có thể và thực sự lợi dụng sức mạnh thị trường của họ để tăng giá.

Ông Glauber, hiện là nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực quốc tế, không tin rằng việc hợp nhất trong kinh doanh nông nghiệp là nguyên nhân dẫn đến giá lương thực cao liên tiếp.

Ông khẳng định chắc chắn các doanh nghiệp nông nghiệp lớn có thể kiếm được lợi nhuận khi giá tăng. Nhưng mọi thứ thường cân bằng theo thời gian và lợi nhuận của họ giảm dần trong thời kỳ khó khăn.

Ông nói, bên ngoài nước Mỹ, đồng USD mạnh là nguyên nhân khiến giá cả ở mức cao. Trong các cuộc khủng hoảng giá lương thực khác gần đây, như năm 2007-2008, đồng USD không đặc biệt mạnh như bây giờ.

Ở Kenya, hạn hán làm tăng thêm tình trạng thiếu lương thực và chi phí đắt đỏ do tác động của chiến tranh ở Ukraine. Và các loại chi phí vẫn ở mức cao kể từ đó.

Bột ngô - lương thực chính trong các hộ gia đình Kenya - đã tăng giá gấp đôi so với năm ngoái. Sau cuộc bầu cử năm 2022, Tổng thống William Ruto đã chấm dứt các khoản trợ cấp nhằm hỗ trợ người tiêu dùng khỏi mức giá cao hơn. Tuy nhiên, ông đã hứa sẽ giảm giá bột ngô.

Các nhà xay xát Kenya đã mua lúa mì khi giá toàn cầu cao vào năm ngoái. Họ cũng phải đối mặt với chi phí sản xuất cao phát sinh từ hóa đơn nhiên liệu lớn hơn.

Để đối phó, các nhà hàng quy mô nhỏ tại Kenya như của ông Mark Kioko đã phải tăng giá và đôi khi cắt giảm khẩu phần.

Ông Kioko cho biết nhà hàng đã phải giảm kích cỡ bánh chapati, vì ngay cả sau khi tăng giá bán, ông vẫn phải “chịu đựng” vì giá dầu ăn ở mức cao.

Tại Hungary, người dân ngày càng không thể đối phó với mức giá lương thực tăng đột biến ở EU, lên tới 45% trong tháng 3.

Để theo kịp chi phí nguyên liệu tăng cao, quán Cafe Csiga ở trung tâm Budapest đã tăng giá khoảng 30%. Chủ nhà hàng cho biết đầu bếp của họ phải theo sát giá cả thực phẩm hằng ngày để đảm bảo việc thu mua nguyên liệu. Nhà hàng này thậm chí còn loại bỏ bánh mì kẹp thịt và khoai tây chiên khỏi thực đơn.

Trong khi đó, ông Joszef Varga, người bán rau quả tại chợ Grand Market Hall của Budapest, cho biết chi phí bán buôn của ông đã tăng từ 20% đến 30%. Tất cả khách hàng của ông đều nhận thấy giá tăng đột biến.

Tại Pakistan, chủ cửa hàng Mohammad Ali cho biết một số khách hàng không ăn thịt mà thay vào đó là rau và đậu. Dù vậy, giá rau, đậu, gạo và lúa mì cũng tăng tới 50%.

Ngồi trong ngôi nhà đắp bằng gạch bùn ở ngoại ô thủ đô Islamabad, góa phụ Zubaida Bibi, 45 tuổi, cho biết: “Cuộc sống của chúng tôi chưa bao giờ dễ dàng, nhưng giờ giá cả mọi thứ đều tăng cao khiến cuộc sống trở nên khó khăn”.

Trong tháng lễ Ramadan này, bà nhiều lần đứng xếp hàng chờ phát lúa mì miễn phí từ chính phủ. Bà Bibi làm giúp việc với mức lương chỉ 8.000 rupee Pakistan (30 USD) một tháng. “Chúng tôi cần nhiều thứ khác, nhưng không đủ tiền để mua thức ăn cho con mình”, bà nói.