Trong nhiều thập kỷ, thế giới cà phê chỉ có một ngôi sao: hạt arabica. Các công ty như Starbucks đã từ chối sử dụng bất kỳ loại hạt nào khác. Nhưng biến đổi khí hậu đang thay đổi tất cả.

Cà phê arabica rất nhạy cảm với sự dao động của nhiệt độ và phải đối mặt với viễn cảnh mờ mịt trong một thế giới nóng lên.

Cà phê robusta "lên ngôi"

Từng bị coi là “chị kế xấu xí” vì dáng vẻ xù xì to lớn, cây cà phê robusta lại phát triển mạnh mẽ trong điều kiện khắc nghiệt. 

Các nhà khoa học cho biết cà phê robusta được trồng trên những ngọn đồi thoai thoải ở khu vực Tây Nguyên của Việt Nam. Chúng có khả năng phục hồi tốt và cho năng suất cao hơn hầu như bất kỳ nơi nào khác. Thậm chí một số giống cho năng suất hạt gấp 2-3 lần so với các giống trồng ở những nơi khác trên thế giới.

"Arabica không còn đủ để đáp ứng khẩu vị” - ông Nguyễn Nam Hải, chủ tịch Hiệp hội Cà phê và Ca cao Việt Nam, chia sẻ với báo Washington Post. 

Phần lớn sự chuyển hướng sang robusta là do nhu cầu. Vào năm 2021, một đợt sương giá nghiêm trọng ở Brazil đã làm thiệt hại tới 200.000ha diện tích trồng cà phê arabica. Những cơn bão tàn phá những cánh đồng cà phê arabica ở Honduras. Trong khi đó, lượng mưa thay đổi khó lường cũng tàn phá cánh đồng trồng cà phê ở Colombia.

Bà Vanúsia Nogueira, giám đốc điều hành của Tổ chức Cà phê quốc tế (một hiệp hội liên chính phủ của các nước sản xuất cà phê có trụ sở tại London), cho biết: “Biến đổi khí hậu đã tạo ra nhiều vấn đề, chủ yếu là đối với các nước sản xuất cà phê arabica".

Năm 2022, sản lượng thấp từ Brazil - nhà sản xuất lớn nhất thế giới - đã giúp xuất khẩu cà phê Việt Nam đạt mức kỷ lục 4 tỉ USD, cao hơn 30% so với năm 2021, theo các quan chức Việt Nam. Hơn 93% cà phê Việt Nam sản xuất là cà phê robusta.

Tiên phong thay đổi khẩu vị thế giới

Tại Bảo Lộc, một thị trấn nông nghiệp yên tĩnh cách thành phố du lịch Đà Lạt hai giờ lái xe, các nhà nghiên cứu Việt Nam và châu Âu đang thử nghiệm cách nhân rộng các giống cà phê bản địa đã chứng tỏ khả năng chống chịu sâu bệnh và nắng nóng đặc biệt.

Toi Nguyen (Nguyễn, 48 tuổi), một nông dân địa phương, cho biết các hộ nông dân đang “chuẩn bị” bởi vì "tương lai của cà phê là ở đây”.

Sử dụng các kỹ thuật canh tác và chế biến mới, Nguyễn đã sản xuất được một số loại cà phê robusta đầu tiên được các giám khảo quốc tế công nhận là có chất lượng cao.

Ông Nguyễn nói cà phê của ông bán với giá cao gấp ba lần so với giá thị trường thông thường. Chúng mang đến hương vị trong lành và không có vị đắng, gắt như cà phê robusta thông thường.

Cà phê của ông Nguyễn đã tìm thấy những người hâm mộ ở Việt Nam, Pháp và Nhật Bản. Thị trường tuy còn nhỏ nhưng nó đã đem lại danh tiếng cho cà phê robusta.

Cô Sahra Nguyen, nhà sáng lập người Mỹ gốc Việt của Nguyen Coffee Supply - nhà nhập khẩu và rang xay đặc sản cà phê Việt Nam đầu tiên của Mỹ (chuyên cung cấp cà phê cho chuỗi cửa hàng Whole Foods và Blue Bottle), cho biết Việt Nam sẽ đóng vai trò quan trọng không chỉ trong việc sản xuất cà phê robusta, mà còn thay đổi thị hiếu uống cà phê của đa số người chuộng cà phê arabica trên thế giới.

"Khi nói đến cà phê robusta, nông dân và nhà rang xay ở Việt Nam là những người có trình độ học vấn cao nhất và sáng tạo nhất", Sahra Nguyen trả lời báo Washington Post qua điện thoại từ quận Brooklyn, New York. 

"Họ đã cải tiến các phương pháp chế biến nó bằng các chất tự nhiên như mật ong và đi tiên phong trong cách lên men nó trong điều kiện không có oxy để tạo ra hương vị mới", cô giải thích.

Ông Nogueira từ Tổ chức Cà phê quốc tế cho biết các nhà sản xuất ở những nơi khác ngày càng quan tâm đến việc học hỏi những kỹ thuật này. Ngay cả ở Mỹ Latin, nơi các quốc gia từ lâu tập trung vào cà phê arabica, cũng bắt đầu thử nghiệm trồng cà phê robusta.

Arabica vẫn có những tín đồ trung thành, ngay cả ở Việt Nam. Các cửa hàng cà phê đặc sản chủ yếu phục vụ loại cà phê này, và nhiều người tự hào nói rằng họ chỉ phục vụ cà phê arabica. Nhưng “hiện tại, điều mà mọi người đang nhận ra là họ sẽ cần một lựa chọn khác cho tương lai, ngoài cà phê arabica” - ông Nogueira, người Brazil, nói.

Cà phê bản địa "Trường Sơn 5"

Bảo Lộc đang nỗ lực phát triển giống cà phê robusta bản địa mà người dân địa phương gọi là “lùn xanh”.

Tên kỹ thuật của nó là “Trường Sơn 5” (TS5) theo tên người nông dân lần đầu tiên ra mắt nó tại một cuộc thi địa phương về cây cà phê.

Dân địa phương cho biết nó có biệt danh như vậy vì khả năng chống chọi ngoan cường với các mối đe dọa từ môi trường, từ ký sinh trùng đến bệnh gỉ sắt trên lá cà phê, một loại nấm đã tàn phá các trang trại ở Trung Mỹ.

Gần đây, Chính phủ Việt Nam đã công nhận TS5 là giống đặc sản đáng được nghiên cứu và nhân rộng.

Năm 2022, Liên minh châu Âu đã bật đèn xanh cho một dự án với nhà kinh doanh hàng hóa ECOM Agroindustrial để kiểm tra cách ghép TS5 và các giống cây khỏe khác vào những cây cà phê robusta yếu hơn.

Nhà nghiên cứu Thuan Sarzynski thuộc Tổ chức Hợp tác quốc tế và Nghiên cứu nông nghiệp Pháp cho biết mục tiêu nghiên cứu là để tạo ra một loại “siêu cà phê” có thể chịu được mọi mối đe dọa từ khí hậu.

Hiệp hội cà phê Mỹ đánh giá cao cà phê Robusta của Việt Nam

TTO - Theo tạp chí Nikkei Asia, Hiệp hội Cà phê đặc sản Mỹ đánh giá cao cà phê Robusta đến từ nông trại cà phê của Việt Nam, vì những hạt cà phê chín được chăm sóc trong môi trường quản lý chặt chẽ.