Từ ngày 1.1.2021, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (Luật PPP) có hiệu lực được kỳ vọng tạo ra cú hích để huy động các nguồn vốn từ khu vực kinh tế tư nhân vào các dự án hạ tầng, giảm bớt áp lực cho ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên vẫn còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho cơ quan quản lý và nhà đầu tư thực hiện các dự án hạ tầng theo hình thức PPP.

Có thể phát hành trái phiếu doanh nghiệp

Việt Nam hiện đang đặt mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 có 5.000km đường cao tốc. Hiện có 1.163km đường cao tốc và đang triển khai thi công 786km cao tốc mới.

Theo đó, Chính phủ giao Bộ KHĐT chủ trì xây dựng nghị định hướng dẫn chung và Bộ Tài Chính chủ trì xây dựng nghị định về cơ chế tài chính trong đầu tư theo phương thức PPP. Tại Nghị định 28 quy định về cơ chế quản lý tài chính dự án PPP vừa được Chính phủ ban hành cuối tháng 3.2021, vẫn còn một số rào cản khiến việc thu hút nguồn lực xã hội sau thời gian dài trầm lắng, càng trở nên khó khăn hơn. Kể từ khi Luật PPP có hiệu lực, đến thời điểm hiện tại mới có dự án cao tốc Nha Trang - Cam Lâm được ký kết .

Theo đại diện Bộ GTVT, vướng mắc đầu tiên là về nguồn vốn hỗ trợ của Nhà nước. Theo quy định tại khoản 3, điều 8, Nghị định 28, nguồn vốn đầu tư hỗ trợ xây dựng hạng mục công trình, hệ thống cơ sở hạ tầng chỉ được thanh toán cho khối lượng hạng mục hoàn thành đã được cơ quan ký kết hợp đồng dự án xác nhận. Đồng nghĩa, nhà đầu tư sẽ bỏ vốn chủ sở hữu và vốn vay để thực hiện trước, vốn hỗ trợ của Nhà nước chỉ giải ngân khi các hạng mục công trình đó đã hoàn thành. Điều này rất bất cập, bởi đã là hợp tác công tư, nhà đầu tư giải ngân một đồng thì Nhà nước cũng phải bỏ vốn góp theo tỉ lệ tương ứng. Do ràng buộc của quy định nên đã gặp khó trong việc ký kết hợp đồng tín dụng do phía ngân hàng lo sợ rủi ro từ việc chậm giải ngân nguồn vốn hỗ trợ của Nhà nước.

Đại diện nhà đầu tư dự án cao tốc Bắc - Nam đoạn Cam Lâm - Vĩnh Hảo, Phó Chủ tịch Tập đoàn Đèo Cả - ông Trần Văn Thế - cho biết, tại điều 18, Nghị định 37/2015 quy định về hợp đồng xây dựng nêu rõ, nhà thầu thi công được tạm ứng tối thiểu 10% và tối đa 50% giá trị hợp đồng.

Mặt khác, tại hợp đồng thi công các gói thầu xây lắp thuộc các dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam đang triển khai theo hình thức đầu tư công, các nhà thầu được tạm ứng khoảng 30% giá trị hợp đồng. Tuy nhiên, đối với các dự án PPP cao tốc Bắc - Nam, trong Nghị định 28 lại không có quy định cho doanh nghiệp được tạm ứng là rất vô lý. Do đó, điều khoản này cần sửa đổi theo hướng có nguồn vốn hỗ trợ của Nhà nước để tạm ứng, hỗ trợ nhà đầu tư, nhà thầu thi công trong giai đoạn chuẩn bị và thực hiện đầu tư dự án.

Theo Thứ trưởng Bộ GTVT - ông Lê Đình Thọ - việc triển khai PPP vẫn còn nhiều bất cập, Bộ GTVT đã kiến nghị Chính phủ có chỉ đạo với hệ thống ngân hàng, đặc biệt là ngân hàng thương mại có gói tín dụng ưu đãi cho nhà đầu tư bởi lâu nay dùng nguồn vốn vay ngắn hạn để cho vay.

Bên cạnh đó, các nhà đầu tư hay doanh nghiệp cũng nên nghiên cứu phát hành trái phiếu doanh nghiệp để huy động thêm các nguồn vốn đầu tư vào ngành Giao thông.

Không hợp lý cần sửa đổi

Theo đại diện Vụ PPP (Bộ GTVT), trong quá trình đàm phán hợp đồng các dự án PPP cao tốc Bắc - Nam, một số nhà đầu tư đang yêu cầu cần phải tính lãi nếu Nhà nước chậm giải ngân phần vốn hỗ trợ của Nhà nước. Hiện một số dự án PPP triển khai trong thời gian qua bị chậm tiến độ xuất phát từ phía cơ quan Nhà nước có thẩm quyền không bố trí kịp thời vốn ngân sách Nhà nước. Nhưng Nghị định 28 lại không quy định và hướng dẫn trường hợp phần vốn Nhà nước chậm giải ngân sẽ xử lý thế nào.

Theo đó, trường hợp dự án được chấp thuận cấp vốn ngân sách Nhà nước nhưng nguồn vốn ngân sách Nhà nước chưa được bố trí và giải ngân kịp thời, nhà đầu tư có quyền huy động các nguồn vốn hợp pháp để thực hiện dự án và được tính lãi vay. Nhưng theo quy định trên thì các dự án PPP cao tốc Bắc - Nam hiện nay không có cơ sở đàm phán đưa vào điều khoản hợp đồng dự án.

Liên quan đến việc thực hiện điều chỉnh mức giá, phí sản phẩm, dịch vụ công, điều chỉnh thời hạn hợp đồng theo quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 82 Luật PPP, đại diện Vụ PPP cho rằng, điều khoản này cần phải quy định chi tiết việc áp dụng điều chỉnh mức giá, phí, thời hạn hợp đồng ở mức độ nào và đến khi nào để được chia sẻ phần tăng, giảm doanh thu do không thể tăng giá, phí sản phẩm, dịch vụ công quá cao và tăng suốt vòng đời dự án.

Trước các ý kiến về Nghị định 28, liên quan đến việc quyết toán dự án PPP, đại diện Vụ Đầu tư (Bộ Tài chính) cho rằng, khi xây dựng chính sách là lựa chọn nhà đầu tư trên cơ sở đấu thầu. Tất cả bài thầu cấp thẩm quyền xây dựng, các điều kiện đều phải được quy định cụ thể trong bài thầu. Khi đấu thầu xong các bên sẽ căn cứ theo quyết định đấu thầu đó để thực hiện. Do đó, tất cả các chi phí hợp lý phải được đưa vào trong hợp đồng.

Chủ tịch Hiệp hội Các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) - PGS-TS Trần Chủng cho rằng, quy định của điều khoản này không phù hợp với khoản 4, Điều 82 của Luật PPP. Bởi, trong Luật PPP đã nêu rất rõ, định kỳ hằng năm, các bên trong hợp đồng dự án PPP xác định doanh thu thực tế, gửi cơ quan tài chính có thẩm quyền thực hiện cơ chế chia sẻ phần tăng, giảm doanh thu. Do đó, điều khoản này bất hợp lý, cần phải xem xét điều chỉnh sửa đổi hoặc hủy bỏ.

Theo ông Chủng, doanh nghiệp dự án cũng là một bên trong hợp đồng dự án nên hoàn toàn có quyền tham gia quá trình xác định doanh thu làm căn cứ để thực hiện cơ chế chia sẻ doanh thu. Quy định này của Nghị định 28 trái với nguyên tắc bình đẳng giữa doanh nghiệp dự án và cơ quan ký hợp đồng nên cần xem xét sửa đổi hoặc hủy bỏ.