Bánh tro, vải cho Tết Đoan ngọ - Ảnh: C.K.

Tới mùng một đầu tháng năm âm lịch, đã nghe lao xao bên hàng xóm: "Sắp đến Tết mùng năm tháng năm rồi đấy". Thế là lại rộn ràng khắp xóm ngõ. Ô mà thực, vải thiều đã đỏ chợ từ những hôm nào.

Dưa hấu cũng đã nổi cát, mận tím lịm và đào thì má phấn lông tơ... Mấy hôm trước, bà thím dưới quê gửi cho mấy cân nếp chiêm xay vỡ vỏ, lại kèm sẵn dăm bảy bánh men rượu trắng ngà, tròn um như cái trứng nhện, dính thêm mấy mảnh trấu vỡ vàng ươm.

Thế là náo nức lên hết thảy. Mẹ thì giục con đem gạo nếp xay ra chọn lại một lần nữa cho sạch trấu mảy. Rồi đem thổi xôi sẵn vài lần, mới đem ủ men trong chiếc rá úp mấy lần lá sen bánh tẻ. Tận dưới lót lá chuối xanh.

Trên đậy mảnh vỉ buồm bằng cói đan. Treo cao, đậy kỹ tránh chuột bọ lục. Bà láng giềng bên cạnh nghe phong thanh cũng đã chạy vội sang chợ Hàng Bè đặt sẵn vài cân cơm rượu, hẹn đúng sáng mùng năm là vừa chín tới.

Dưới quê sau vụ gặt chiêm sớm, gửi cho đôi vịt đàn vừa chéo cánh. Vịt Vân Đình nổi tiếng đấy. Vậy là chị Trưởng đâu, sáng mai nhớ dậy sớm ra chợ mua lấy cân măng củ tươi, vài ba cân bún Phú Đô loại nhỏ sợi ấy, nắm hành hoa, vài mớ húng quế, rau thơm, mùi tàu cùng đôi lạng lạc rang để làm món tiết canh và bún vịt xáo măng.

Thêm đôi quả dứa làm món xào lòng nữa. Ông Trời mới khéo sắp xếp làm sao. Vừa tan vụ gặt, vào mùa đuổi đồng, vịt tơ béo mẫm. Vừa chớm tiết mưa, măng non trắng nõn, chưa thái đã nghe giòn sần sật đầu lưỡi. Vậy là chắc có nồi măng xáo cho cỗ Tết Đoan ngọ ngon nuốt lưỡi.

Còn hoa quả, phải chính tay bà mẹ đi chợ chọn lấy. Cũng thì vải thiều, nhưng phải kén đúng giống Thanh Hà, mã trắng, trái nhỏ, không nổi gai, thế mới ngọt nước, dày cùi, hạt nhỏ như hạt thóc. Chớ ham trái vải đỏ sẫm, quả to bắt mắt, nhưng ăn chát mò, hạt lại to sều sều.

Mận thì chọn đúng thứ mận Hậu, vỏ hơi xanh ngả hanh vàng, trông cũng hơi kém mã một chút so với mận Tam Hoa, ăn giòn khau kháu, ăn miết không chán. Và đào Lạng Sơn, dưa hấu Nga Sơn, hồng xiêm Xuân Đỉnh, dứa mật Phú Thọ... ngoài chợ có thứ gì, mẹ già sẽ cố mua cho đủ, mỗi thức một chút thôi.

Hoa quả rửa còn bóng nước, rượu nếp đơm thơm rựng. Sáng sớm, thắp hương xong là cả nhà ăn thỏa thích. Thằng cu con tham quá, ăn cả bát cơm rượu đầy, mặt mũi đỏ lừ, miệng nói líu ríu, khiến cả nhà cười như nắc nẻ.

Trong lúc khề khà đưa cay với đôi chân vịt, ông bố mới kể cho lũ con sự tích Tết Đoan ngọ mùng năm tháng năm âm lịch. Nghe nói là có nguồn gốc tự bên Tàu. Người Trung Hoa làm tết này để nhớ ngày nhà thơ yêu nước Khuất Nguyên nước Sở thời Xuân Thu đã tự trẫm trên con sông Mịch La để giữ trọn khí tiết.

Nhưng người Việt mình ăn Tết mùng năm tháng năm cũng từ bao đời. Chỉ cần nhớ ấy là ngày Tết giết sâu bọ. Đồ cúng chủ yếu là hoa quả và cơm rượu nếp. Còn tại sao lại gọi là ngày Tết giết sâu bọ, có lẽ bởi ông cha mình chọn ngày này để tẩy giun sán cho cả gia đình cũng nên.

Bà vợ vừa nghe câu chuyện cũ, vừa nguýt dài ông chồng: "Thôi ông uống rượu vừa chứ, tết này là tết cơm rượu nếp, ai cho ông đánh rượu trắng tì tì, mau sẻ tiết canh cho cả nhà cùng ăn với, khéo đang vữa hết kia kìa".

Ông bố giật mình, nghiêng vội đĩa tiết canh trên mâm: "Vữa là vữa thế nào, chả đem lạt xâu mà xách như xách bánh đúc đây này".

"Vâng, chả có phải tôi chế nước mắm vừa vặn thì có ối mà đông đặc như thế! Hai bà ăn những miếng lườn vịt này cho mềm thơm. Các con đâu, vào dì chan bún măng cho nào. Ăn nhanh đi. Tí nữa đúng 12 giờ trưa là ra sân đợi chị Trưởng nhỏ chanh vào mắt cho mắt sáng quanh năm nhớ...".

Tết Đoan Ngọ nhớ bánh tro Đắc Sở

TTO - Không khí oi bức đầu tháng 6 khiến người ta nhớ đến Tết Đoan Ngọ và chợt thấy thèm những món ăn mát mẻ, nhẹ nhàng của ngày tết truyền thống này. Trong số ấy không thể không nhắc đến bánh gio (bánh tro) Đắc Sở - một “thương hiệu” của mảnh đất ngàn năm Hà thành.