Quá trình xử lý nợ xấu của hệ thống ngân hàng thực sự tạo nên bước đột phá kể từ khi Quốc hội ban hành Nghị quyết số 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu kéo dài trong 5 năm, kể từ tháng 8/2017 đến tháng 8/2022.

Theo đó, Nghị quyết 42 đã giúp xử lý được khối lượng nợ xấu rất lớn. Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước cho biết, lũy kế từ 15/8/2017 đến 31/12/2021, toàn hệ thống tổ chức tín dụng xử lý được 380.200 tỷ đồng, bằng 47,9% số nợ xấu theo Nghị quyết 42 tại thời điểm 15/8/2017 và số nợ xấu theo Nghị quyết số 42 phát sinh mới trong thời gian Nghị quyết số 42 có hiệu lực.

Tuy nhiên, do nghị quyết mang tính thí điểm, thời hạn chỉ kéo dài đến 15/8/2022 nên đã tạo ra khoảng trống pháp lý về xử lý nợ xấu sau thời hiệu nói trên. Nhằm tránh khoảng trống này, Quốc hội cho phép kéo dài hiệu lực của Nghị quyết 42 đến 31/12/2023.

Ngày 13/7, Tạp chí Kinh tế Việt Nam đã tổ chức buổi đối thoại chuyên đề "Hoàn thiện pháp lý về nợ xấu sau khi Nghị quyết 42 kết thúc thí điểm" với sự tham gia của nhiều chuyên gia để cùng bàn luận về việc xử lý nợ xấu của ngành ngân hàng trong thời gian tới.

Tại buổi hội thảo, các chuyên gia đã chỉ ra việc mối quan hệ, quyền và nghĩa vụ giữa bên vay và cho vay tại Việt Nam chưa bình đẳng, cần phải thay đổi để làm sao tôn trọng quyền hợp pháp giữa hai bên.

Dự báo nợ xấu gộp năm 2022 lên tới 6%

TS Cấn Văn Lực, Kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ Quốc gia, cho rằng thời gian tới, nếu không cẩn thận, có thể nợ xấu sẽ tiếp tục tăng.

"Mặc dù hiện nay nợ xấu nội bảng đang ở mức khoảng 1,4% nhưng tháng 6 vừa qua, Thông tư 14 đã hết hiệu lực. Nếu thông tư này không được gia hạn, những khoản lẽ ra không phải chuyển nhóm nợ sẽ phải chuyển nhóm. Như vậy thì đương nhiên nợ xấu sẽ tăng", vị chuyên gia giải thích. Nhóm nghiên cứu của TS. Cấn Văn Lực dự báo nợ xấu nội bảng năm 2022 sẽ được đẩy lên mức 2% và nợ xấu gộp ở mức khoảng 6%.

Bên cạnh đó, tại hội thảo, ông Cấn Văn Lực chỉ ra, tư duy quan niệm về tín dụng tại Việt Nam rất khác so với quốc tế.

Theo đó, ở Việt Nam, mối quan hệ giữa bên đi vay và cho vay không được bình đẳng khi chúng ta có thiên hướng ủng hộ bên đi vay nhiều hơn. "Nợ xấu phát sinh ra không phải chỉ do mỗi ngân hàng", ông Lực nói. Theo ông, thông thường nợ xấu sinh ra do tác động tự 3 phía: khách quan bên ngoài, khách hàng và ngân hàng.

"Khi xử lý nợ xấu đưa ra tòa thì tổ chức tín dụng luôn bị coi là 'tội phạm'. Nếu vấn đề này nếu không xử lý bằng chuyện luật hóa thì sẽ mãi là một câu chuyện không giải quyết được," ông Lực cho hay. Ông Lực ủng hộ luật hóa Nghị quyết 42 về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng.

"Nếu nợ xấu không được xử lý thì nó mãi nằm ở đó, là một chi phí tốn kém vô hình lớn để quản lý, xử lý nợ.. mà còn có khả năng không xử lý được", ông nói.

Ông Đỗ Giang Nam, Phó Tổng Giám đốc Công ty Quản lý tài sản (VAMC), cũng đồng tình và cho rằng dường như nhiều người coi việc xử lý nợ xấu là trách nhiệm chung của ngành ngân hàng mà chưa nhận được sự phối hợp tích cực của các bộ, ngành, các địa phương.

"Chúng ta phải nhìn nhận đây là nợ xấu chung của nền kinh tế và việc tháo gỡ nợ xấu không chỉ giúp khơi thông ngành ngân hàng mà còn là động lực để phát triển nền kinh tế", lãnh đạo VAMC nhấn mạnh.

Đảo bảo quyền, nghĩa vụ của ngân hàng, người vay nợ

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội khóa XV, cho rằng cần nhìn dài hơi hơn là hoàn thiện khung pháp lý về nợ xấu sắp tới.

Theo đó, thực sự phải tuân thủ và đặt nguyên tắc thị trường lên cao nhất. Đồng thời, đẩy nhanh tiến trình xử lý nợ xấu và vượt qua những "rườm rà" của thủ tục hành chính mới tăng tính hiệu quả.

"Chúng ta càng chậm trễ trong việc trả nợ, những chi phí về mặt tài sản bảo đảm như chi phí vay nợ của chủ nợ, của người đi vay nợ cũng sẽ tăng lên. Cùng với đó, chi phí của phía ngân hàng cũng sẽ tăng lên, từ việc bảo quản, trông coi, quản lý tài sản và các chi phí kinh doanh khác liên quan", ông Hiếu phân tích.

Đáng lưu ý, điểm hưởng lợi khác cần quan tâm là các doanh nghiệp khác cũng được hưởng lợi. "Nếu như chúng ta giữ một khoản nợ - nợ xấu sẽ ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh, hạn mức tín dụng. Có những dự án rất tốt nếu được cấp vốn kịp thời, nhanh hơn thì rõ ràng sẽ phát huy hiệu quả tốt cho nền kinh tế", ông nói.

Dù chưa rõ ràng hình hài khung pháp lý nợ xấu sau khi Nghị quyết 42 kết thúc, nhưng theo ông Phan Đức Hiếu, việc đầu tiên là phải đề cao, phải tôn trọng, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của cả hai bên: ngân hàng và cả những người đi vay nợ. "Đây là quyền và lợi ích hợp pháp đều phải được bảo đảm, chứ không đề cao ai hơn ai", ông cho hay.

"Về mặt phạm vi, rõ ràng Ngân hàng Nhà nước nên rà soát ở một phạm vi rộng nhất có thể, trong nguồn lực và thời hạn và tất nhiên là liên quan trực tiếp đến vấn đề xử lý nợ xấu và các tài sản có liên quan đến nợ xấu", ông Hiếu nói thêm.

Cùng với đó, ông Hiếu khẳng định không thể thí điểm quá dài, buộc phải luật hóa Nghị quyết 42, không phải Nghị định hay một văn bản dưới luật mà phải luật hóa thành một khung pháp luật có giá trị pháp lý cao nhất và được thông qua bởi một trình tự thủ tục chặt chẽ nhất, bảo vệ tốt nhất quyền lợi, lợi ích hợp pháp của các bên.

Ông Hiếu lưu ý thêm, khi rà soát, cần phân biệt rất rõ đâu vướng mắc pháp lý từ luật và đâu là do khâu tổ chức thực thi, do các cơ quan có liên quan có thể chưa nhiệt tình, chưa tích cực, chưa chủ động.

"Ngoài ra, có thể nghĩ thêm một cơ chế để thúc đẩy người đi vay tự giải quyết vấn đề của mình", ông Hiếu nói.