Nhà máy ximăng Hải Phòng - Ảnh: V.H.
Khai thác "chui" hàng triệu tấn khoáng sản
Kết luận được Kiểm toán Nhà nước đưa ra trong báo cáo kết quả kiểm toán chuyên đề quản lý nhà nước về tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2017 - 2021 tại Tổng công ty Ximăng Việt Nam, được công bố mới đây.
Kiểm toán Nhà nước cho biết 5 công ty thành viên (công ty con) thuộc Vicem đã khai thác vượt công suất được cấp phép hàng triệu tấn đá vôi mỗi năm để sản xuất ximăng, clinker.
Trong đó, Công ty cổ phần ximăng Hoàng Mai (Vicem Hoàng Mai) đã vi phạm Luật khoáng sản năm 2010, tổ chức thăm dò khoáng sản khi chưa được Bộ Tài nguyên và môi trường cấp phép.
Tại mỏ đá vôi Hoàng Mai B (tỉnh Nghệ An) do Vicem Hoàng Mai khai thác để sản xuất ximăng và clinker, Kiểm toán Nhà nước phát hiện trong năm 2019, Vicem Hoàng Mai khai thác vượt công suất 212.208 tấn đá vôi, năm 2020 khai thác vượt 82.860 tấn đá vôi, năm 2021 khai thác vượt 153.740 tấn đá vôi, so với giấy phép khai thác khoáng sản được cấp vào năm 1995.
Tương tự, ở mỏ đá Tràng Kênh (TP Hải Phòng), Công ty TNHH MTV ximăng Vicem Hải Phòng (Vicem Hải Phòng) đã khai thác vượt công suất cấp phép 84.572 tấn đá vôi để sản xuất ximăng, clinker trong năm 2021.
Trong năm 2021, Công ty ximăng Vicem Tam Điệp (Vicem Tam Điệp) cũng khai thác vượt công suất mỏ đá vôi Hang Nước (tỉnh Ninh Bình) khoảng 111.188 tấn đá vôi, so với giấy phép được Bộ Tài nguyên và môi trường cấp.
Còn tại mỏ sét Ba Sao (tỉnh Hà Nam), trong quá trình khai thác sét phục vụ sản xuất ximăng, clinker, Công ty cổ phần ximăng Bút Sơn (Vicem Bút Sơn) đã hai năm liên tiếp khai thác vượt công suất mỏ nhưng không báo cáo với cơ quan quản lý nhà nước.
Cụ thể, năm 2019 Vicem Bút Sơn khai thác vượt công suất mỏ sét Ba Sao khoảng 215.380 tấn, năm 2020 khai thác vượt công suất 43.350 tấn so với giấy phép được cấp.
Vô tư "đào bới" tài nguyên
Qua kiểm toán việc khai thác tài nguyên khoáng sản tại Vicem, Kiểm toán Nhà nước phát hiện các công ty con, công ty thành viên thuộc Vicem có dấu hiệu lãng phí tài nguyên trong quá trình khai thác.
Nhiều đơn vị thuộc Vicem chưa lắp đặt trạm cân tại vị trí đưa khoáng sản nguyên khai ra khỏi khu vực khai thác. Điều này vi phạm nghị định 158 năm 2016 của Chính phủ về hướng dẫn thi hành một số điều của Luật khoáng sản.
Cơ quan kiểm toán cũng phát hiện Vicem Hải Phòng không lắp đặt trạm cân tại mỏ sét Núi Na, Vicem Tam Điệp không lắp đặt trạm cân tại mỏ đá vôi Hang Nước, mỏ sét Quyền Cây.
Đồng thời, Vicem Tam Điệp cũng không lắp đặt camera giám sát kho chứa khoáng sản tại hai mỏ này.
Đối với Vicem Hoàng Thạch, dù năm 2020 công ty đã hết thời hạn được cấp phép quyền khai thác mỏ đá vôi Núi Han (tỉnh Hải Dương) nhưng đến nay vẫn tiếp tục khai thác mà chưa gia hạn quyền khai thác mỏ.
Cũng theo Kiểm toán Nhà nước, quá trình các công ty con của Vicem khai thác các mỏ đá vôi phục vụ sản xuất ximăng, clinker, có hàng trăm ngàn tấn đá vôi kém chất lượng, đá lẫn sét, được thu gom (không tính vào công suất khai thác mỏ), nhưng các đơn vị lại chưa nộp bổ sung tiền cấp quyền khai thác khoáng sản cho Nhà nước.
Chẳng hạn như năm 2016 Vicem Hoàng Mai đã thu gom bổ sung 259.949 tấn đá dolomit, năm 2017 thu hồi 90.019 tấn đá dolomit trong quá trình khai thác đá vôi nhưng chưa được cơ quan thẩm quyền cấp phép, chưa nộp tiền cấp quyền khai thác.
Để xử lý Vicem Hoàng Mai, Kiểm toán Nhà nước đã ban hành quyết định xử phạt hành chính và kiến nghị lập báo cáo tổng thể về trữ lượng đã khai thác và sử dụng thực tế hằng năm, yêu cầu phải nộp tiền cấp quyền khai thác về Tổng cục Địa chất và khoáng sản Việt Nam.
Bên cạnh đó, Vicem Hạ Long còn tồn đọng khoảng 264.944 tấn đất đá, khoáng sản đi kèm tại bãi chứa số 2 nhưng chưa được tổng hợp, báo cáo.
Trường hợp của Vicem Hải Phòng dù được cấp quyền khai thác 2,8 triệu tấn đá vôi/năm để sản xuất ximăng, clinker nhưng nhà máy của công ty chỉ có công suất nghiền khoảng 1,8 triệu tấn/năm, thừa công suất 1 triệu tấn/năm.
Việc thuê đất tại Vicem Bỉm Sơn cũng có nhiều bất cập, công ty này ký hợp đồng thuê tỉnh Thanh Hóa 8,02ha đất nhưng lại khai thác khoáng sản trên diện tích rộng hơn gấp nhiều lần.
Với hàng loạt vi phạm trong khai thác tài nguyên khoáng sản của các công ty thành viên trực thuộc Vicem, Kiểm toán Nhà nước đề nghị Vicem chỉ đạo các đơn vị thành viên, người đại diện vốn tại các đơn vị được kiểm toán chấn chỉnh, khắc phục tình trạng khai thác khoáng sản vượt công suất được phép khai thác, việc thực hiện thăm dò trước khi được cấp phép.
Kiểm toán Nhà nước cũng phát hiện các đơn vị thành viên Vicem nộp thiếu hơn 6,8 tỉ đồng tiền thuế, trong đó có khoảng 2,46 tỉ đồng thuế tài nguyên, 4,43 tỉ đồng phí bảo vệ môi trường. Kiểm toán đã kiến nghị các đơn vị phải nộp bổ sung đầy đủ vào ngân sách.
Kiến nghị kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân
Sau kiểm toán tại Tổng công ty Ximăng Việt Nam, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị Hội đồng thành viên chỉ đạo người đại diện phần vốn nhà nước của tổng công ty tại các đơn vị tổ chức đánh giá nguyên nhân, kiểm điểm, xác định trách nhiệm của tập thể, cá nhân liên quan đến những tồn tại được nêu trong báo cáo kiểm toán.
Trong đó, chú trọng xử lý việc Vicem Hoàng Mai tổ chức thăm dò khi chưa được Bộ Tài nguyên và môi trường cấp phép; Vicem Bỉm Sơn sử dụng đất nhưng chưa ký hợp đồng thuê đất với Nhà nước; khai thác khoáng sản vượt công suất cấp phép tại Vicem Bỉm Sơn, Vicem Hoàng Mai, Vicem Bút Sơn, Vicem Tam Điệp, Vicem Hải Phòng.
Các dự án lớn đối mặt 'bão giá' vật liệu TTO - Nửa đầu năm 2022, giá cả vật liệu xây dựng như thép, ximăng, nhựa đường, cát, đá xây dựng... đồng loạt tăng giá mạnh.