Sáng 17/8, đứng giữa vườn đu đủ chín vàng ở xã Tây Hiếu, thị xã Thái Hòa, ông Nguyễn Quang Trung, Giám đốc Hợp tác xã Tây Hiếu, thất thần lo lắng khi quả trên các cây thỉnh thoảng rụng xuống mà chưa thấy người của Công ty cổ phần chanh leo Nafoods đến thu mua như cam kết.
Chứng kiến nhiều gốc đu đủ chất đống quả chín đã thối rữa, côn trùng bám đầy song ông Trung chỉ biết lấy tay bịt mũi rồi bước đi, không dám huy động nhân lực thu gom tiêu hủy vì "sợ vi phạm hợp đồng". Hợp tác xã trồng hơn 27.000 gốc đu đủ, đạt năng suất 200 tấn quả một ha, song thời điểm này chưa bán kịp nên mỗi ha đã rụng khoảng 50 tấn.
"Theo hợp đồng, nếu bên nào hủy bán hoặc hủy thu mua thì sẽ bị phạt gấp hai lần. Từ giữa tháng 7, quả thối rữa nhưng vẫn phải để tại vườn", ông Trung nói.
Một vườn đu đủ hồng phi Đài Loan tại hợp tác xã nông nghiệp Tây Hiếu. Ảnh: Lam Hùng
Tháng 11/2022, hợp tác xã nông nghiệp Tây Hiếu và Công ty cổ phần chanh leo Nafoods (phường Quán Bàu, TP Vinh, tỉnh Nghệ An) ký hợp đồng cung cấp cây giống đu đủ hồng phi Đài Loan và bao tiêu sản phẩm quả. Tây Hiếu mua giống trồng và phát triển, Nafoods thu mua quả tươi chín, tương đương 80 tấn một ha, từ tháng 7/2023 đến 12/2024.
16 gia đình trong và ngoài hợp tác xã tham gia trồng đu đủ trên diện tích gần 14 ha. Trung bình mỗi hộ bỏ hơn 300 triệu đồng, làm từ 5 sào đến 2 ha. Đến nay, cây phát triển cao gần 2 m, mỗi cây đạt khoảng một tạ quả.
Tuy nhiên, ngày 19/7, đúng thời điểm thu hoạch, Công ty Nafoods gửi thông báo chấm dứt hợp đồng kinh tế "vì lý do bất khả kháng, ảnh hưởng bởi chiến sự Nga - Ukraine" không thể xuất khẩu.
Theo ông Trung, chiến sự Nga - Ukraine diễn ra từ tháng 2/2022, trong khi tháng 11 cùng năm hai bên mới ký hợp đồng, vì thế lý do Nafoods đưa ra không hợp lý, gây thiệt hại lớn cho hợp tác xã. Tây Hiếu muốn Nafoods nếu không thu mua, phải hỗ trợ 16 hộ dân, mỗi hộ hơn 300 triệu đồng tiền vốn đầu tư, song không nhận được phản hồi.
Đủ đủ chín rụng đầy gốc nhưng hợp tác xã chưa thu gom tiêu hủy vì sợ vi phạm hợp đồng với đối tác. Ảnh: Lam Hùng
"Tôi làm hợp tác xã từ năm 2018 đến nay, trồng liên kết các loại như ớt cay, ngô bột, dưa hấu, dưa lê..., các đối tác đều thu mua theo cam kết. Đây là lần đầu gặp tình huống oái ăm thế này", ông Trung cho hay.
Anh Nguyễn Thế Dương, thành viên hợp tác xã Tây Hiếu cho biết, gia đình đã cải tạo đất, lắp đặt hệ thống tưới nước tự động, dẫn phân, mua khoảng 1.000 cây giống đu đủ hồng phi Đài Loan của Nafoods về trồng. Nay quả chín đầy gốc mà không được thu mua, nguy cơ thua lỗ nặng do trước đó phải vay mượn 175 triệu đồng để đầu tư.
Hợp tác xã Tây Hiếu tính toán, một ha đu đủ trung bình cho sản lượng 200 tấn quả. Với cam kết thu mua 3.500 đồng một kg, nếu thuận lợi, người dân thu về hơn 500 triệu đồng một ha. Hiện nay, 16 thành viên có nguy cơ mất hơn 7 tỷ đồng nếu đối tác đơn phương hủy hợp đồng mà không đền bù thiệt hại.
Nhiều quả đu đủ chín cây song đã hư hỏng. Ảnh: Hùng Lê
Lãnh đạo Công ty cổ phần chanh leo Nafoods cho hay doanh nghiệp vẫn giữ quan điểm không thu mua quả đu đủ chín từ hợp tác xã Tây Hiếu, do thời điểm này kinh tế khó khăn và thị trường xuất khẩu quốc tế gặp nhiều biến động. "Đơn vị sẽ có buổi làm việc với phía Tây Hiếu để chốt vấn đề này", đại diện công ty nói.
Ông Nguyễn Thứ Trung, Trưởng phòng Kinh tế, thị xã Thái Hòa cho biết hợp tác xã Tây Hiếu và Nafoods ký hợp đồng nhưng không thông báo để chính quyền chứng kiến, hỗ trợ.
"Qua xem xét thấy một số điều khoản không có lợi cho nông dân khi đối tác đơn phương chấm dứt. Chúng tôi đang chờ cuộc làm việc ngày 18/8 giữa hai bên", ông Trung nói và cho hay, nếu Nafoods hủy thu mua đu đủ, chính quyền sẽ huy động người dân cùng các tổ chức đoàn thể vào cuộc giải cứu.
Đức Hùng