Theo Sở Quy hoạch và Kiến trúc (QH-KT) TP HCM, việc khai thác không gian ngầm đã được thành phố nghiên cứu hơn 10 năm trước và hiện nay một số nơi đã đi vào lập quy hoạch xây dựng. Đặc biệt, kế hoạch khai thác không gian ngầm được đẩy nhanh nhất là khi tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) đang tăng tốc hoàn thiện để đưa vào hoạt động.

Hấp dẫn không gian ngầm

Sở QH-KT TP HCM thông tin trong lộ trình khai thác không gian ngầm liên quan đến tuyến Metro số 1, tháng 4-2020, UBND TP đã phê duyệt kế hoạch tuyển chọn "Ý tưởng thiết kế đô thị và không gian ngầm khu vực nhà ga Bến Thành".

Không gian ngầm tại tầng B1 ga Nhà hát TP thuộc tuyến Metro Bến Thành - Suối Tiên, với các hạng mục thiết kế hiện đại đã cơ bản hoàn thiện. Ảnh: Ý LINH

Yêu cầu cho việc thiết kế đô thị và không gian ngầm khu vực nhà ga Bến Thành là phải đáp ứng yêu cầu về quy hoạch, kiến trúc, đạt hiệu quả kinh tế cao, bảo vệ môi trường. Đặc biệt, khu trung tâm thương mại ngầm Bến Thành phải kết nối hài hòa với không gian đô thị các tuyến đường xung quanh như Lê Lợi, Hàm Nghi, Đồng Khởi, Nguyễn Huệ và các tòa nhà trung tâm thương mại lân cận. Trung tâm thương mại ngầm Bến Thành được thành phố dự kiến xây dựng có diện tích khoảng 45.000 m2 gồm khu vực cửa hàng thương mại rộng 18.100 m2, hành lang và quảng trường ngầm rộng 21.500 m2. Trung tâm thương mại ngầm sẽ được triển khai xây dựng đồng bộ với gói thầu 1a của tuyến Metro số 1 nhằm giảm thiểu việc phải đào đường thi công, cũng như tránh ảnh hưởng đến tuyến Metro số 1 khi tuyến này đi vào hoạt động.

Ngoài ra, Sở QH-KT cũng đang lên ý tưởng và kêu gọi các chuyên gia góp ý kiến về việc xây dựng không gian ngầm tại trung tâm thành phố và khu đô thị mới Thủ Thiêm. Hiện thành phố có 11 ha diện tích không gian ngầm, chủ yếu thuộc các trung tâm thương mại và các bãi xe. Tương lai sẽ có thêm 72 nhà ga ngầm thuộc 11 tuyến metro. Theo lộ trình trước năm 2025 xây dựng các cụm trung tâm thương mại liên kết với tuyến Metro số 1, Metro số 2. Lúc này, người dân có thể sử dụng mạng lưới không gian ngầm từ nhà ga đến các tầng hầm của các cao ốc lân cận. Điều này đồng nghĩa với việc một "thành phố dưới lòng đất" đáp ứng nhu cầu đi lại, mua sắm và ẩm thực sẽ hình thành trong giai đoạn này.

Ông Nguyễn Thanh Nhã, Giám đốc Sở QH-KT TP, nhấn mạnh khi không gian ngầm được khai thác hiệu quả sẽ góp phần giảm mật độ khai thác trên mặt đất, thu hút người dân tham gia các phương tiện công cộng mà cụ thể là metro. Đặc biệt, tạo thêm nguồn lực mới về kinh tế và giảm chi phí đầu tư.

Cần nhiều ý kiến đóng góp

Từ kế hoạch và mong muốn khai thác không gian ngầm một cách hiệu quả nhất, Sở QH-KT TP chia sẻ đây thực sự không chỉ là câu chuyện riêng của quy hoạch mà là câu chuyện của người dân, của nhiều sở, ngành, quận, huyện. Vì vậy, sở này mong muốn tạo ra một diễn đàn để thảo luận và lắng nghe ý kiến của các nhà chuyên môn, người dân, doanh nghiệp. Từ đây, chính quyền, doanh nghiệp, các nhà chuyên môn và người dân cùng kiến tạo, hình thành các hoạt động văn hóa, nét hấp dẫn thú vị cho không gian dưới mặt đất.

TS Võ Kim Cương, nguyên Phó KTS trưởng TP HCM, nhận xét thuận lợi lớn nhất tại thành phố là chưa nhiều nơi khai thác không gian ngầm và các tòa nhà cao tầng chưa khai thác nhiều dưới lòng đất; khảo sát cho thấy nhà dân xây dựng sâu không quá 15 m2, các tòa nhà có tầng đào sâu chừng 50 m… nên việc quy hoạch không gian ngầm một cách bài bản tương đối thuận tiện. Tuy nhiên, để quy hoạch không gian ngầm với quy mô lớn cần có nhiều dữ liệu về không gian gần mặt đất (độ sâu 5 m trở lại) cũng như nắm rõ được thông tin về các công trình ngầm như điện, nước, viễn thông để tiến hành thực hiện. "Hai việc này cần phải làm ngay" - TS Võ Kim Cương góp ý.

Dẫn chứng không gian ngầm tại Công viên 23-9 (quận 1) và sau đó trở thành trung tâm thương mại, KTS Trần Vĩnh Nam nói mặc dù không gian này không tiện ích, không bảo đảm các chỉ tiêu về không gian lòng đất nhưng người dân, du khách tìm đến rất nhiều. Một thực tế cần bàn là người dân thành phố ngại đi bộ, ngại dùng xe đạp để đi lại vì thời tiết nắng nóng. Do đó, nếu quy hoạch tốt không gian ngầm sẽ khuyến khích người dân tìm đến vừa tiện vui chơi giải trí, mua sắm và sử dụng metro, vì bên dưới có điều hòa tạo ra không gian mát mẻ, sạch sẽ. "Ở Singapore - nơi tôi sinh sống, có khi cả tuần người ta không xuất hiện trên mặt đường. Buổi sáng từ tòa nhà chung cư họ đi thẳng xuống tầng hầm, sau đó đi bộ một đoạn ngắn dưới lòng đất đã đến nhà ga. Từ đó họ đi thẳng đến nơi làm việc. Không gian ngầm ở Singapore khá rộng, sâu hàng trăm mét và có 3-4 tầng khác nhau"- KTS Nam nêu.

Tuy nhiên, theo KTS Trần Vĩnh Nam, để làm được như Singapore, TP HCM cần xem xét lại quy hoạch phía trên mặt đất tránh gây xung đột. Tiếp theo, do chi phí xây không gian ngầm cao gấp 10-20 lần so với việc xây dựng một công trình mặt đất nên TP cần đẩy mạnh xã hội hóa trong đầu tư.

"Với những gì tôi biết được thì khai thác không gian ngầm để hoàn vốn chủ yếu phụ thuộc vào việc xây dựng các trung tâm thương mại và hạn chế bãi đậu xe nhằm loại bỏ phương tiện xe cá nhân. Ban đầu, nên hình thành không gian ngầm ở khu vực trung tâm và dần dần mở rộng ra khu vực lân cận. Chắc chắn trong tương lai, không gian ngầm của TP HCM sẽ phát huy tác dụng tốt nhất nếu được quy hoạch và triển khai nhanh chóng, đồng bộ, hiện đại" - KTS Trần Vĩnh Nam cho biết.

Cũng theo KTS này, nhà nước cần tạo điều kiện và khuyến khích các tòa nhà xung quanh không gian ngầm kết nối vào ga metro. Việc này thuận lợi cho rất nhiều phía, trong đó hành khách tìm đến nhà ga để sử dụng, giảm kẹt xe mặt đất và tòa nhà đó thu hút nhiều người đến tham quan, mua sắm.

Sớm xác lập quyền sở hữu

Theo một lãnh đạo Văn phòng Đăng ký Đất đai TP HCM, Luật Đất đai hiện nay chỉ nêu rõ không gian mặt đất, không gian trên cao, chưa nói rõ về quyền làm chủ không gian dưới lòng đất. Lâu nay việc xây dựng tầng hầm dựa vào chỉ tiêu quy hoạch và khả năng tài chính của chủ sở hữu; người dân có quyền xin và khai thác không gian dưới lòng đất nằm trên khu vực đang sở hữu. "Nếu chưa có quy định cụ thể về chủ sở hữu dưới lòng đất thì ngầm hiểu phần diện tích đó thuộc quản lý của nhà nước. Vì vậy, thành phố cần sớm có quy hoạch cụ thể để kiểm soát việc khai thác không gian ngầm nhằm tránh xảy ra tình trạng mỗi nơi làm một kiểu" - vị lãnh đạo Văn phòng Đăng ký Đất đai TP HCM nói.

Lê Phong