Lợi ích từ xổ số kiến thiết (XSKT) đem lại "ích nước - lợi nhà" đã quá rõ, đó là đóng góp lớn cho ngân sách nhà nước, một số ít người may mắn trúng thưởng và đại đa số người dân được hưởng thụ các công trình công cộng được xây dựng từ nguồn thu XSKT.

Tuy nhiên, cái khung "ích nước, lợi nhà" này của Bộ Tài chính vẫn lộ ra những điểm không còn phù hợp như tỉ lệ trả thưởng, thu nhập cho người bán vé số... Dù vậy, lúc này thu từ vé số vẫn là con gà đẻ trứng vàng nhưng vẫn cần phải điều chỉnh để con gà tiếp tục đẻ trứng vàng.

"Trông cậy" vào XSKT miền Nam

Dù hai vợ chồng làm lụng cực nhọc nhưng ông Phan Sô (phường 4, TP Sóc Trăng, tỉnh Sóc Trăng) cho hay số tiền kiếm được chỉ đủ nuôi sống bốn miệng ăn và lo cho hai con nhỏ ăn học nên chưa biết đến khi nào mới có tiền để sửa lại căn nhà cấp 4 đang bị hư hỏng.

Do vậy, ngày nào ông cũng mua năm tờ vé số để cầu may. Ông Sô cho biết đã đeo đuổi chơi vé số 10 năm nay nhưng chưa lần nào trúng các giải giá trị, trong khi số tiền ông bỏ ra chơi vé số trong 10 năm qua cũng khoảng 200 triệu đồng.

"Nghĩ lại giật mình, không ngờ số tiền bỏ ra chơi vé số quá lớn. Nếu dành dụm, tiền này đã đủ sửa nhà. Tôi quyết định nghỉ mua, thay vào đó bỏ tiền vào tủ để dành.

Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau tui mua vé số trở lại. Chơi lâu ngày riết thành thói quen, vả lại đa số bà con bán vé số đều là người nghèo. Chiều nào sắp tới giờ xổ số bán không hết họ năn nỉ thấy thương nên phải mua ủng hộ", ông Sô cho biết.

Tương tự, ngày nào ông Nguyễn Thanh Tâm (quận 3, TP.HCM) cũng mua vé số, trừ khi ốm đau hoặc nhà có việc lớn. "Tôi mua khi có người khó khăn hơn mình đem bán, cũng mong có cơ may thì sửa lại căn nhà cho con cái ở.

Nhà tôi cấp 4, với nghề bảo vệ, cứ bình thường chắc không bao giờ sửa nổi" - ông Tâm nói về lý do mua vé số của mình. Theo ghi nhận, những người có thói quen mua vé số hằng ngày như ông Tâm hay ông Sô không hiếm, nhất là ở khu vực phía Nam.

Theo Bộ Tài chính, số thu ngân sách từ hoạt động kinh doanh vé số năm sau đều tăng so với năm trước. Như năm 2023, dự toán số thu từ hoạt động XSKT đạt 37.580 tỉ đồng, tăng 3.280 tỉ so với năm 2022.

Song sáu tháng đầu năm nay đã đạt 24.480 tỉ đồng, bằng 65% kế hoạch năm. Trong đó, các công ty XSKT khu vực phía Nam đóng góp chính vào con số thu này với doanh thu tăng bình quân hơn 10%/năm, nộp ngân sách tăng 12%/năm.

Như sáu tháng đầu năm, bất chấp tình hình kinh tế gặp nhiều khó khăn, doanh thu xổ số truyền thống các tỉnh khu vực miền Nam vẫn tăng trưởng tốt. Theo Hội đồng XSKT khu vực miền Nam, doanh thu xổ số truyền thống của 21 tỉnh phía Nam hai quý đầu năm nay vẫn đạt 68.843 tỉ đồng, tăng 16,4% so với cùng kỳ năm 2022.

Tỉ lệ tiêu thụ vé bình quân đạt 98,46%/doanh số phát hành. Lợi nhuận đạt gần 8.800 tỉ đồng, tăng 10,45%. Số nộp ngân sách đạt 22.031 tỉ đồng, tăng hơn 25% so với cùng kỳ và đạt gần 61% kế hoạch năm.

Ông Âu Văn Dự - giám đốc Công ty TNHH một thành viên XSKT Sóc Trăng - cho hay trong hơn 30 năm qua, các chỉ tiêu về doanh số tiêu thụ, lợi nhuận, nộp ngân sách đều hoàn thành vượt kế hoạch, tốc độ tăng trưởng năm sau luôn cao hơn năm trước và hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Tuy nhiên có lẽ "khủng" nhất là giai đoạn 2012 - 2021 khi doanh số tiêu thụ 26.000 tỉ đồng; lợi nhuận đạt 3.408 tỉ đồng và nộp ngân sách gần 8.594 tỉ đồng, tăng 518%.

Thu nhập của người bán vé dạo quá bèo bọt

Trao đổi với Tuổi Trẻ, lãnh đạo các công ty XSKT đều thừa nhận những người bán vé số lẻ có công đóng góp rất lớn vào doanh số chung của các công ty xổ số nhưng thu nhập của người bán vé số chưa tương xứng.

Thông tin từ Bộ Tài chính cũng cho biết đang có khoảng 500.000 người tham gia bán vé dạo, đóng góp rất lớn cho kinh doanh xổ số truyền thống nhưng thu nhập bình quân của những người bán vé số dạo khoảng 4 triệu đồng/tháng.

Ông Trần Khắc Tâm - đại biểu Quốc hội khóa XIII (đơn vị Sóc Trăng) - cho biết chỉ riêng Sóc Trăng có trên 6.300 người bán vé số dạo, đa số là người già và trẻ em, chưa kể nhiều học sinh gia đình khó khăn tranh thủ đi bán vé số kiếm thêm thu nhập vào những tháng hè nên con số này sẽ lớn hơn.

Và để bán được tờ vé số, bà con phải lặn lội khắp nơi, đội nắng mưa để chào mời người mua vé số, chịu rất nhiều rủi ro. Thế nhưng, ngoài được hưởng 10%/tờ vé số bán được, họ chẳng còn quyền lợi gì khác.

Do đó, theo ông Tâm, cần xem xét điều chỉnh tăng thêm hoa hồng để người bán vé dạo được trả công xứng đáng. Ngoài ra, cần sớm nghiên cứu cho người bán vé số dạo tham gia bảo hiểm y tế, bảo hiểm tai nạn hoặc hình thức hỗ trợ nào khác.

Tại một số cuộc họp của ngành xổ số mới đây, ông Lê Văn Khanh - chủ tịch Công ty XSKT Sóc Trăng - khẳng định những người bán vé số lẻ có công đóng góp rất lớn vào doanh số chung của các công ty xổ số và lên tiếng kêu gọi tăng thêm quyền lợi cho người bán vé số dạo.

Theo quy định của Bộ Tài chính, các công ty XSKT được trích 15% doanh thu để chi trả hoa hồng cho các đại lý. Ông Lâm Minh Đạo - giám đốc Công ty XSKT tỉnh Kiên Giang - cho biết đại lý cấp 1 chia cho người bán vé số dạo từ 10%/tờ vé số (tương đương 1.000 đồng/tờ) trở lên.

Còn việc chia sẻ cho người bán vé dạo mức hưởng lợi nhiều hơn hay ít hơn là do thỏa thuận chứ pháp luật cũng không quy định phải là bao nhiêu.

Chủ tịch một công ty XSKT khu vực miền Nam cũng khẳng định các công ty xổ số ăn nên làm ra là nhờ đóng góp rất lớn của hàng ngàn người bán vé số dạo nhưng thu nhập của họ chưa tương xứng.

"Tôi và các công ty đã nhiều lần đề xuất cho các công ty lấy chi phí của đơn vị để mua bảo hiểm y tế cho người bán vé số dạo nhưng Bộ Tài chính đều từ chối", vị này cho biết. Liên quan đến "lợi nhà", Tuổi Trẻ sẽ đi sâu phân tích trong số báo tới.