Khi số ca Covid-19 tái bùng phát với tốc độ nhanh chóng ở phần lớn châu Âu và Mỹ vào cuối năm ngoái, Slovakia đã kiểm soát được làn sóng lây nhiễm với việc triển khai xét nghiệm diện rộng. Vào tháng 10 và 11, sau một thời gian ngắn phong toả, Slovakia đã thực hiện xét nghiệm nhanh với phần lớn dân số.

Không giống như xét nghiệm PCR thông thường, phương pháp của quốc gia này không cần đến phân tích trong phòng thí nghiệm chuyên biệt và có thể trả kết quả chỉ trong 15-30 phút.

Chỉ trong 1 tuần, các quận ở Slovakia đã thực hiện 2 đợt xét nghiệm hàng loạt và chứng kiến số ca nhiễm giảm tới 58%, theo số liệu được công bố hồi tháng 3 trên tạp chí Science của Mỹ. Ngoài ra, số liệu mới bổ sung cũng cho thấy số ca nhiễm ở quốc gia này ước tính giảm khoảng 70% so với kịch bản tiêu cực ở trước đợt xét nghiệm.

Tại Slovakia, tác động đối với tình hình dịch bệnh từ những biện pháp như phong tỏa và giãn cách xã hội vẫn không làm giảm số ca nhiễm. Trong khi đó, yếu tố hiệu quả nhất là xét nghiệm diện rộng. Dù cách tiếp cận này có thể không phát huy hiệu quả ở nhiều nơi, nhưng đây vẫn là minh chứng cho thấy việc xét nghiệm nhanh, kết hợp với những biện pháp chống dịch khác, là một công cụ quan trọng để đẩy lùi đại dịch.

Martin Pavelka - chuyên gia dịch tễ học tại Bộ Y tế Slovakia, đã có cuộc trò chuyện với Tạp chí Scientific American về nỗ lực xét nghiệm diện rộng ở quốc gia này.

Martin Pavelka.

Khởi đầu của chiến dịch xét nghiệm nhanh diễn ra như thế nào?

Về cơ bản, ban đầu, đây chỉ là một ý tưởng. Nhưng vì chúng tôi là một quốc gia nhỏ, nên việc áp dụng có phần thuận lợi hơn. Các tổ chức trên khắp Slovakia đã bàn luận về chiến lược này và nhanh chóng triển khai trong 2 tuần sau đó. Chúng tôi đã nhờ đến sự trợ giúp của quân đội để tổ chức các đợt xét nghiệm.

Tuy nhiên, tôi không cho rằng chiến lược này sẽ hiệu quả ở các quốc gia lớn như Mỹ - với hơn 300 triệu người. Bởi việc triển khai ở các nước này sẽ cần đến quy mô lớn. Tại Slovakia, chúng tôi có 40.000 người trong quân đội hỗ trợ, cùng 20.000 nhân viên y tế để thực hiện chiến dịch.

Xét nghiệm diện rộng có hiệu quả như thế nào ở Slovakia?

Các chính trị gia nghĩ rằng chiến dịch này sẽ giải quyết tất cả mọi thứ. Trong khi đó, tôi nghĩ rằng xét nghiệm nhanh có tác động lớn. Nhưng 2-3 tuần sau khi thực hiện đợt xét nghiệm đầu tiên, chúng tôi chứng kiến số ca tăng vọt trở lại, điều này đã được dự tính trước.

Xu hướng này tiếp tục căng thẳng hơn trước dịp lễ Giáng sinh. Vào tháng 1, chúng tôi đã thực hiện lại toàn bộ chiến dịch xét nghiệm. Từ đó đến nay, tình hình dịch bệnh tại Slovakia đã khả quan hơn, số ca giảm mạnh kể từ đầu năm xuống chỉ ghi nhận trung bình 223 ca trong 1 tuần và mở cửa dần dần kể từ tháng 4.

Người dân Slovakia xếp hàng chờ xét nghiệm.

Sau đợt xét nghiệm tháng 4, toàn bộ người dân Slovakia, nếu không phải cách ly và không làm việc tại nhà, đều phải xét nghiệm ít nhất 1 lần/tuần. Họ sẽ nhận được một giấy xác nhận và kết quả âm tính với virus SARS-CoV-2 để được ra vào nơi làm việc. Để đến ngân hàng, cơ quan thuế, bưu điện, người dân phải mang theo giấy xét nghiệm có kết quả âm tính với thời hạn không quá 7 ngày.

Tiêm vắc-xin liệu có ảnh hưởng gì không? Các biện pháp can thiệp khác thì sao?

Tính đến tháng 9, chỉ chưa đến 30% dân số Slovakia đã được tiêm ít nhất 1 mũi. Do đó, có thể thấy, hiệu quả chống dịch của chúng tôi phần lớn là nhờ xét nghiệm diện rộng. Ngay cả khi phong toả, số ca nhiễm tại đây cũng không giảm với tốc độ 58%.

Để so sánh, Anh đã phong tỏa trong cả tháng 11 năm ngoái, cũng ở mức nghiêm ngặt tương tự như Slovakia, toàn bộ hoạt động giải trí đều bị ngừng lại, người dân được yêu cầu ở nhà. Anh mất đến 1 tháng để giảm số ca nhiễm xuống 30%, còn chúng tôi chỉ mất 1 tuần để đạt được con số trên.

Các F0 tại Slovakia cách ly như thế nào?

Tại đây, việc cách ly là tự nguyện. Tuy nhiên, dù thế nào đi chăng nữa, người dân Slovakia lại rất sợ loại virus này. Chỉ trong đợt bùng dịch đầu tiên, tôi đã rất ngạc nhiên khi sau 1 đêm người dân đều đeo khẩu trang và không ai thắc mắc về điều đó.

Nếu nhiễm bệnh, người dân được yêu cầu tự cách ly tại nhà trong 14 ngày, cùng các thành viên trong gia đình. Đây cũng chính là phát hiện quan trọng khác mà chúng tôi nhận về điều gì giúp xét nghiệm diện rộng thành công.

Chúng tôi đặt ra 2 giả định, một kịch bản là tất cả các thành viên trong gia đình phải cách ly nếu 1 người là F0. Và ở đây, chỉ cần 1 đợt xét nghiệm hàng loạt sẽ đủ để giảm số ca nhiễm tới 58%. Nhìn chung, để đạt được hiệu quả, chiến dịch này phải được thực hiện kết hợp với các biện pháp giãn cách nghiêm ngặt.

Đã có một số tranh luận về việc xét nghiệm nhanh, vậy độ chính xác của việc này là như thế nào?

Tuỳ thuộc vào xét nghiệm đó, vì mỗi loại xét nghiệm kháng nguyên lại không giống nhau. Từ kinh nghiệm của chúng tôi thì xét nghiệm kháng nguyên với bộ kit Standart Q của SD Biosensor là rất hiệu quả. Trong khi đó, Khoa Y Đại học Geneva cũng đã xác thực về xét nghiệm CT-PCR, giá trị CT đạt 18-12 sẽ cho ra kết quả khớp 100% với PCR.

Phương pháp của chúng tôi cũng có độ khớp gần như 100%. Đương nhiên vẫn có một số trường hợp dương tính giả. Nhiều nhà khoa học lo ngại sẽ có hàng hoạt bệnh nhân như vậy, nhưng chúng tôi chỉ ghi nhận khoảng vài trăm. Chúng tôi đã xác định được hơn 50.000 ca bệnh, do đó vài trăm ca dương tính giả cho thấy mức độ hiệu quả của phương pháp này.

Theo tôi, việc xét nghiệm nhanh sẽ hiệu quả nhất khi mọi thứ nằm ngoài tầm kiểm soát. Khi dịch bệnh đột nhiên bùng phát hay có một sự kiện siêu lây lan, đây chính là một biện pháp an toàn. Về cơ bản, người dân sau đó sẽ giãn cách khoảng 1 tuần và được xét nghiệm. Điều này sẽ giúp mọi thứ trở lại bình thường, giảm số ca nhiễm tới 50% và quay trở lại với phương pháp xét nghiệm thông thường khi mọi thứ ổn định hơn.

Hơn nữa, xét nghiệm nhanh sẽ sớm mang lại "sự tự do". Ý tôi là, không ai có thể mãi ở trong nhà, mọi người sẽ cố gắng tìm cách "lách luật".

Xét nghiệm nhanh có mức độ phù hợp ra sao khi ngày càng nhiều người được tiêm vaccine?

Vaccine chính là giải pháp cuối cùng. Thử nghiệm diện rộng ở Slovakia cuối cùng sẽ không được thực hiện nữa. Tôi không thể chắc chắn thời điểm đó là khi nào, có thể là cho đến khi 1/3 hoặc 1/2 dân số được tiêm chủng.

Khó có thể kết luận liệu người dân có chấp nhận xét nghiệm khi họ không bị lây nhiễm, trong bối cảnh nhiều người đã được tiêm vaccine. Tuy nhiên, chúng ta có thể xét nghiệm theo cụm dân.

Tham khảo Scientific American

Chi Lan