Ngày 1-10-2021, văn bản số 436/2021/HHV của Công ty Cổ phần Đầu tư hạ tầng giao thông Đèo Cả đã gửi gửi tới cơ quan hữu quan tỉnh Lạng Sơn và Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam (Vietinbank) kiến nghị một số vấn đề liên quan đến Dự án cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng. 

Kiến nghị này đã thu hút sự quan tâm của dư luận và các chuyên gia kinh tế.

PGS-TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho biết xây dựng tuyến cao tốc từ Hà Nội đến Lạng Sơn đơn giản là xác định kết nối Hà Nội tới các cửa khẩu quan trọng của đất nước.Tiếp theo là gì khi đã liên thông đến cửa khẩu?

Theo ông Thiên, mục đích của giao thông không đơn thuần chỉ là kết nối mà là tạo động lực và lan tỏa phát triển. Điều đó giải thích tại sao nguyên lý của giao thông là "đồng bộ". Mục tiêu chiến lược của tuyến cao tốc này là giải quyết vấn đề kết nối – đồng bộ, tạo động lực phát triển; để trên cơ sở đó, lan tỏa phát triển ra các địa phương khác trong vùng Đông Bắc, đến Cao Bằng, Bắc Kạn, Lai Châu… và quốc tế chứ không thể chỉ giới hạn trong phạm vi của tỉnh Lạng Sơn.

"Tuyến cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn còn 30 km nữa mới đến thành phố Lạng Sơn; do đó, hiện nay, nó thường được báo chí gọi là "đường cao tốc cụt" bởi cái "logic ngược" không… kết nối"- ông Trần Đình Thiên nói.

Do đó dự án thành phần 2 (cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng) nối từ điểm "cụt" cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn đến thành phố Lạng Sơn và tiếp đó đến các cửa khẩu quan trọng của tỉnh Lạng Sơn được xem là để khai thông tình trạng vô lý của "đường cụt". Logic đầu tư và phát triển đòi hỏi nhiệm vụ này phải được khẩn trương triển khai, càng sớm càng tốt, để giải quyết tính hợp lý, đồng bộ.

"Nếu chúng ta không xử lý đồng bộ, thì vấn đề sẽ trở thành điểm tắc nghẽn lớn của phát triển"- PGS-TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh.

Hai yếu tố trong ý kiến của PGS-TS Trần Đình Thiên nêu là "tính đồng bộ" và "sự cấp bách" của vấn đề trong câu chuyện thực hiện Dự án cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng nói riêng, cũng như để giải bài toán công năng, hiệu quả của toàn tuyến cao tốc Bắc Giang – Lạng Sơn – Hữu Nghị - Chi Lăng đối với nhu cầu phát triển kinh tế và cải thiện đời sống người dân vùng Đông Bắc như kỳ vọng.

Thực tế, tuyến cao tốc hướng tâm từ Hà Nội lên Lạng Sơn dài 110 km bao gồm 2 dự án là Hà Nội - Bắc Giang dài 45,8 km và Bắc Giang - Lạng Sơn (kết thúc tại huyện Chi Lăng) dài 64 km dù đã hoàn thành vẫn được xem là một kết thúc "chơi vơi", khi chỉ còn cách thành phố Lạng Sơn 30 km và cửa khẩu Hữu Nghị 45 km, khiến đoạn đường nối đến 2 đầu mối giao thông và giao thương quan trọng cuối tuyến vẫn phải đi "mượn" tuyến Quốc lộ 1 chỉ có 2 làn xe được cải tạo cách đây 20 năm và đã quá tải từ lâu.

Được biết nhà đầu tư đã nhiều lần gửi văn bản đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền bày tỏ lo ngại về việc bị "đứt gãy" của một tuyến giao thông quan trọng, làm ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả đầu tư của tuyến cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn, do chưa được kết nối thông suốt nên dẫn đến thiếu cơ sở để triển khai tuyến cao tốc Đồng Đăng (Lạng Sơn) - Trà Lĩnh (Cao Bằng).

Vào tháng 9-2020, UBND tỉnh Lạng Sơn đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép UBND tỉnh Lạng Sơn thực hiện điều chỉnh dự án thành phần 2 (đoạn Hữu Nghị - Chi Lăng). Cụ thể, Dự án đường cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng sẽ chuyển từ BOT không có vốn Nhà nước sang hình thức PPP, loại hợp đồng BOT, có sự tham gia của vốn Nhà nước. Cơ cấu nguồn vốn dự kiến tham gia trong Dự án PPP đường cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng có tổng mức đầu tư gần 8.000 tỉ đồng gồm vốn do nhà đầu tư huy động (vốn chủ sở hữu, vốn tín dụng và vốn hợp pháp khác).

Trong khi đó, nguồn vốn ngân sách Trung ương hỗ trợ dự án trọng điểm, cấp bách của Quốc gia cũng đã được Bộ Kế hoạch và Đầu tư nêu ý kiến và Thủ tướng Chính phủ có ý kiến chỉ đạo về việc cân đối vốn cho dự án giai đoạn 2021-2025.

Tất cả dường như rất thuận lợi để triển khai nhưng "nút thắt" vẫn là sự chậm trễ nằm ở vai trò của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là UBND tỉnh Lạng Sơn.

Cùng nhìn nhận về việc nhà đầu tư đơn phương kiến nghị tháo gỡ vướng mắc và sẵn sàng rút lui khi cảm thấy dự án không khả thi, PGS-TS. Dương Đăng Huệ, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - Bộ Tư pháp cho rằng: Hiệu quả hoạt động sản xuất - kinh doanh là yêu cầu hàng đầu của bất cứ nhà đầu tư nào, và vì vậy, việc nhà đầu tư Đèo Cả xin rút lui khỏi doanh nghiệp dự án khi không nhìn thấy hiệu quả của dự án là điều rất bình thường.

Trên quan điểm như vậy, ông Huệ cho rằng cần giải quyết các tồn tại của Dự án Bắc Giang – Lạng Sơn; đồng thời cơ quan nhà nước có thẩm quyền sớm phê duyệt Hồ sơ báo cáo nghiên cứu khả thi (FS) nhằm chọn nhà đầu tư bằng một cơ chế rõ ràng, minh bạch là điều cần làm đối với Dự án cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng lúc này. Có như thế mới hy vọng đẩy nhanh được tiến độ dự án. Kinh nghiệm từ các Dự án ách tắc kiểu này đều phải được kiểm toán làm rõ để đảm bảo các bước triển khai tiếp theo không dẫn đến sai phạm.