Toni Morrison (1931 - 2019), văn sĩ người Mỹ, là người phụ nữ da màu đầu tiên được trao giải Nobel Văn chương, vào năm 1993 - Ảnh: Medium

Tất nhiên, không phải ai cũng như ai.

"Không sự tác động từ bên ngoài nào ảnh hưởng tới tác giả và sách của họ nhiều như giải Nobel. Về mặt kinh doanh, đó thực sự là sự kiện trọng đại nhất có thể xảy ra với một nhà văn", Lucien Leitess, giám đốc xuất bản của nhà xuất bản Thụy Sĩ Unionsverlag, nói với đài Đức DW.

Nhà xuất bản của ông hiểu rõ điều đó: họ là nhà xuất bản chuyên văn chương quốc tế, đã in sách của các tác giả trên toàn thế giới, gồm 4 người từng được trao giải Nobel.

Leitess dẫn ra ví dụ về nhà văn Ai Cập Naguib Mahfouz, một trong những cái tên bất ngờ nhất từng được xướng lên cho Nobel văn chương, vào năm 1988. "[Trước khi nhận giải], không một ai biết tới ông ấy, hay thậm chí là đọc tên ông ấy cho đúng", Leitess kể.

"Suốt 3 năm chúng tôi bán được đúng 300 cuốn, rồi trong vòng 3 phút [sau giải Nobel], bán được 30.000 cuốn".

Tuy nhiên, Leitess cũng cảnh báo: "Hiệu ứng từ giải Nobel chỉ là khởi đầu. Tác giả có thành công trong dài hạn hay không vẫn phụ thuộc vào năng lực chinh phục người đọc của họ".

Mà điều đó thì phụ thuộc không ít vào truyền thông - bởi lẽ đào đâu ra những người đọc khách quan tuyệt đối. Ví dụ là nhà văn Trung Quốc Mạc Ngôn.

Mạc Ngôn - Nobel văn học 2012

Quyết định trao giải Nobel văn chương cho ông năm 2012 gây tranh cãi, vì Mạc Ngôn bị nhìn nhận là quá "lành" trong việc lên tiếng với chính quyền Trung Quốc, thường là tiêu chuẩn ngầm để các văn sĩ hay nghệ sĩ nói chung của nước này được công nhận rộng rãi ở phương Tây.

"Chúng tôi có vài cuốn của ông ấy dạng bìa mềm, nhưng tổng cộng có lẽ bán được 80.000 cuốn", Leitess chia sẻ, khá thấp so với một tác giả được giải Nobel.

Tuy nhiên, giống như lệnh phong tỏa và quyết tâm zero COVID của Trung Quốc thời gian qua, thị trường 1,4 tỉ dân này gần như là một thế giới riêng.

Ngay sau khi tin Mạc Ngôn đoạt giải Nobel được loan đi, đơn đặt hàng tiểu thuyết Báu vật của đời của ông ở Trung Quốc đã tăng gấp đôi so với cả tháng bán trước đó trên các trang thương mại điện tử.

Các tuyển tập và toàn tập của ông cũng nhanh chóng được xuất bản và bán rất chạy. Cuốn nổi tiếng nhất, Cao lương đỏ, bán được tới gần 10 triệu bản, theo Tập đoàn Xuất bản Thượng Hải. Một cuốn nổi tiếng khác, Ếch, bán được 200.000 bản chỉ trong một thời gian ngắn.

"Giải thưởng chắc chắn giúp tăng doanh số sách, nhưng tôi nghĩ chúng ta không nên đánh giá quá cao giải thưởng khi đặt trong bối cảnh văn chương Trung Quốc tổng thể", Eric Abrahamsen, nhà phê bình văn học giữ mục cho trang web về văn chương Trung Quốc bằng tiếng Anh Paper Republic, nói với China Daily.

Nhà văn Áo Peter Handke

Một ví dụ khác về thị trường đặc thù là nhà xuất bản Suhrkamp của Đức. Giải Nobel văn chương xướng tên nhà văn người Áo Peter Handke năm 2019 đánh dấu tác giả được giải Nobel thứ 16 của họ. Trong 7 tuần sau đó, Suhrkamp bán được 150.000 cuốn của Handke, theo người phát ngôn của nhà xuất bản, Tanja Postpischil.

Các tựa sách cũ cũng sẽ bỗng dưng đắt như tôm tươi với giải Nobel. Một ví dụ: nhà xuất bản có trụ sở ở Zurich (Thụy Sĩ) Kampa-Verlag là đơn vị thứ năm in sách của tác giả người Ba Lan Olga Tokarczuk, nhận giải năm 2019 cùng Handke.

"Bà ấy luôn là một tác giả lớn và rất quan trọng, nhưng khó bán ở các nước nói tiếng Đức", Daniel Kampa của nhà Kampa nói. Ông mới thành lập nhà xuất bản đấy từ mùa thu năm 2018 và đã mua lại bản quyền mọi tác phẩm được xuất bản bằng tiếng Đức trước đó của Tokarczuk - coi như một vụ trúng số.

Tác phẩm lớn nhất của bà, tiểu thuyết 1.200 trang The Books of Jacob, in ở Đức chỉ 10 ngày trước khi Tokarczuk được trao giải. Ròng rã một năm trước đó, Kampa chỉ bán được 1.200 cuốn. Nhưng trong vòng hai ngày sau khi có tin, 3.000 cuốn đã bán hết, họ thậm chí không kịp đặt in thêm.

Mức độ tác động của giải Nobel lên doanh số cũng phụ thuộc vào việc người thắng giải vốn đã nổi tiếng tới đâu (Haruki Murakami chẳng hạn, có lẽ sẽ không bán chạy hơn mấy, Nobel hay không). Các nhà thơ, như lâu nay vẫn vậy, đặc biệt gặp vấn đề trong chuyện bán sách.

Trong thập kỷ qua, nhà xuất bản Hanser-Verlag đã có vinh dự ăn mừng hai giải Nobel cùng các tác giả của họ, thi sĩ Thụy Điển Tomas Tranströmer (2011), và ba năm sau, tiểu thuyết gia Pháp Patrick Modiano.

Đó là hai trường hợp trái ngược. "Tranströmer là một bất ngờ lớn", người phát ngôn của Hanser, Jasmin Aldinger, nói. "Nhưng ông ấy không bán thêm được mấy. Luôn có sự khác biệt giữa các nhà thơ và tiểu thuyết gia. Còn với Modiano, giải Nobel chỉ có hiệu ứng vừa phải vì ông ấy đã nổi tiếng và viết rất nhiều rồi".

Nhưng cũng có những người chưa nổi tiếng lắm nhờ giải Nobel mà bán sách rất được. Nhà Fischer có tác giả Nobel gần nhất là Alice Munro, nhà văn chuyên truyện ngắn người Canada, vào năm 2013.

Giám đốc biên tập của Fischer, Hans Jürgen Balmes, nói hiệu ứng Nobel là rất rõ ràng với bà, tương tự là với nhà văn người Nam Phi John Maxwell Coetzee, thắng giải năm 2003. "Giải thưởng là bước ngoặt lớn với cả hai", ông nói.

"Với Coetzee, chúng tôi bán được 300.000 cuốn vài tuần sau khi có tin. Với Alice Munro còn nhiều hơn thế một chút".

Nhà văn Alice Munro

Fischer thậm chí đã "đón lõng" việc Munro được trao giải. "Chúng tôi thực ra định sang năm sau mới in sách của bà ấy", Balmes nói. "Nhưng sau đó quyết định cần chuẩn bị mọi thứ để nếu điều kỳ diệu xảy đến, chúng tôi có thể in sách ngay trong tháng 12".

Nhưng hiệu ứng Nobel rồi cũng phải đi tới kết thúc. "Sách Munro bán rất chạy trong 2-3 năm sau khi bà thắng giải. Nhưng sau đó thì cũng trở lại như bình thường", Balmes cho biết. "Doanh số của chúng tôi với tiểu thuyết mới của Kenzaburo Oe, vốn thắng giải vào năm 1993, giờ cũng rất nhỏ, chỉ là số lẻ so với trước kia".

Chủ nhân Nobel văn chương - Bob Dylan - sẽ ra sách mới

TTO - Huyền thoại nhạc folk-rock Bob Dylan đang ấp ủ một cuốn sách mới và dự kiến sẽ giới thiệu với công chúng "đứa con tinh thần" này vào tháng 11 tới.