Tiếp tục phiên họp thứ 27, sáng nay (12/10), Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về báo cáo giám sát chuyên đề về thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng 2016 - 2021.
Báo cáo kết quả giám sát, Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học – Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy, Phó trưởng đoàn thường trực đánh giá, năng lượng Việt Nam giai đoạn 2016-2021 đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Sản lượng điện sản xuất toàn hệ thống hàng năm tăng, năm sau cao hơn năm trước. Hệ thống điện vận hành an toàn, ổn định.
“Năm 2020, tổng sản lượng điện sản xuất và nhập khẩu đạt 247 tỷ kWh, tăng 1,5 lần so với năm 2015 (163,8 tỷ kWh). Điện thương phẩm tiêu thụ cũng tăng 1,5 lần so với 2015, đạt gần 217 tỷ kWh” – báo cáo dẫn chứng.
Với mức này, đoàn giám sát tính toán, sản lượng điện thương phẩm bình quân đầu người tăng 1,42 lần trong 5 năm, từ 1.567 kWh/người năm 2015 lên 2.219 kWh/người năm 2020…
Tuy nhiên, qua giám sát, đoàn giám sát phát hiện nhiều tồn tại, hạn chế trong phát triển năng lượng Việt Nam khiến mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đối mặt nhiều thách thức.
Đoàn giám sát phân tích, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia được đánh giá dựa trên 6 chỉ tiêu, gồm tỷ số trữ lượng và sản xuất của than, dầu thô và khí được quy đổi; sự phụ thuộc vào nhập khẩu than, dầu và khí đốt tự nhiên; tỷ trọng chi phí nhập khẩu trên tổng thu nhập quốc nội; đa dạng hóa nguồn nhập khẩu; đa dạng hóa cơ cấu dữ liệu để phát điện; và cường độ năng lượng sơ cấp. Thế nhưng, có đến một nửa chỉ tiêu này đang biến động theo chiều hướng bất lợi.
Đáng lưu ý, nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu, dẫn đến phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn. Tài nguyên năng lượng sơ cấp của Việt Nam ngày càng cạn kiệt khi thủy điện cơ bản đã khai thác hết, sản lượng dầu và khí ở một số mỏ lớn suy giảm nhanh.
“Những bất cập trong cung ứng năng lượng, nhất là việc chuẩn bị nhiên liệu sơ cấp cho cung ứng, vận hành hệ thống điện hằng năm, cùng việc mất cân đối giữa cung và cầu năng lượng trong nước, nguồn phát điện giữa các vùng và một số dự án nguồn điện chậm vận hành hoặc dừng triển khai… dẫn tới tình trạng thiếu điện ở miền Bắc đầu năm 2023” – đoàn giám sát chỉ ra.
Với xăng dầu, theo đoàn giám sát, hiện Việt Nam mới có hệ thống kho dự trữ xăng dầu thương mại, chưa có kho dự trữ quốc gia xăng dầu của Nhà nước và chưa có hệ thống dự trữ quốc gia về than, khí thiên nhiên.
“Dự trữ quốc gia dầu mỏ, sản phẩm xăng dầu mới chỉ dừng ở quy hoạch. Cả 3 kho dự trữ dầu thô quốc gia trong quy hoạch đều chưa được thực hiện. Dự trữ xăng dầu mỏng nên khi thị trường thế giới biến động mạnh, ảnh hưởng tới trong nước, hệ quả là tình trạng thiếu xăng dầu cục bộ xảy ra cuối năm 2022” – đoàn giám sát lo ngại.
Trong khi đó, đoàn giám sát phản ánh, việc triển khai quy hoạch các phân ngành năng lượng còn hạn chế, nhất là trong thực hiện Quy hoạch điện VII, và VII điều chỉnh với phát triển điện mặt trời, điện gió và thủy điện nhỏ.
Dẫn kết luận của Thanh tra Chính phủ, báo cáo của đoàn giám sát cho hay, việc phê duyệt bổ sung tổng số 168 dự án điện mặt trời, với tổng công suất 14.707 MW; 123 dự án điện gió (công suất 9.047 MW), phê duyệt riêng lẻ 390 dự án thủy điện nhỏ với tổng công suất 4.138 MW vào quy hoạch phát triển điện lực các cấp trong giai đoạn 2016 - 2020 đã gây ảnh hưởng đến phát điện và truyền tải điện lên hệ thống.
Giai đoạn 2016 - 2021, qua thanh tra đã phát hiện vi phạm về kinh tế 15.170 tỷ đồng, 5.960 m2 đất, xử lý hành chính 246 tổ chức, 724 cá nhân và chuyển cơ quan điều tra tiếp tục, xem xét, xử lý 23 vụ.
Đề cập đến chính sách giá điện, đoàn giám sát khẳng định “còn nhiều bất hợp lý về cơ cấu phát điện, chưa bảo đảm minh bạch”.
Đoàn giám sát nhìn nhận, các tín hiệu thị trường ở khâu phát điện chưa được phản ánh đầy đủ ở giá điện áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng. Giá điện được điều chỉnh nhưng chưa bù đắp được chi phí đầu vào và đảm bảo lợi nhuận hợp lý của doanh nghiệp.
Tương tự cơ cấu biểu giá bán lẻ thực hiện theo Luật Điện lực chưa phù hợp với thực tế tiêu thụ điện của các nhóm khách hàng, chưa có lộ trình cụ thể để áp dụng giá điện hai thành phần; cũng như vẫn duy trì bù chéo, giá điện sinh hoạt của người dân chi trả còn cao hơn mức giá cho nhóm khách hàng là hộ sản xuất, kinh doanh, chưa phù hợp với mục tiêu khuyến khích sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đối với các ngành, lĩnh vực sản xuất thâm dụng điện.
Kiến nghị nhiều nhiệm vụ, giải pháp cần làm ngay trong giai đoạn 2024-2025, đoàn giám sát đề nghị tập trung rà soát, trình Quốc hội việc sửa đổi, bổ sung các luật như Luật Điện lực, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Khoáng sản, Luật Hóa chất…
“Năm 2023 cần ban hành Kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII, Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia, danh mục các dự án phát triển năng lượng quan trọng quốc gia, cấp bách trong giai đoạn 2023-2030” – đoàn giám sát yêu cầu.
Đồng thời, đoàn giám sát đề nghị nghiên cứu, rà soát, đánh giá tác động, có cơ chế phù hợp, nếu cần thiết đề xuất cơ chế đặc thù để triển khai kịp tiến độ các dự án nguồn và lưới điện cấp bách theo quy hoạch.
“Không để thiếu điện, than, xăng dầu và khí đốt cho nền kinh tế, sinh hoạt của người dân trong mọi tình huống” - đoàn Giám sát nêu quan điểm.