Cần hiến pháp gia đình để ‘lót đường’ cho quá trình chuyển giao thế hệ doanh nhân

Trang Nguyễn

(TBKTSG Online) - Sự khác biệt trong tư tưởng giữa thế hệ chuyển giao và thế hệ kế cận là một trong những yếu tố cản trở quá trình chuyển giao thế hệ trong các doanh nghiệp gia đình diễn ra trơn tru và thuận lợi. Giải pháp cho các doanh nghiệp gia đình Việt là bắt tay vào xây dựng bản Hiến pháp gia đình hay Quy chế gia đình giúp quá trình chuyển giao diễn ra thuận lợi hơn.

Bài học chuyển giao quốc tế

‘Khảo sát doanh nghiệp gia đình toàn cầu của Deloitte năm 2019” với 791 doanh nghiệp gia đình cho thấy 65% doanh nghiệp mong muốn trao quyền sở hữu hoặc quyền quản lý cho thành viên trong gia đình. Việc duy trì tầm kiểm soát và ảnh hưởng của gia đình đối với công việc kinh doanh chính là tư tưởng cốt lõi trong các định hướng dài hạn của phần lớn doanh nghiệp gia đình.

Mặc dù vậy, chỉ có 24% số doanh nghiệp gia đình có kế hoạch chuyển giao thế hệ hay kế hoạch kế nhiệm của các vị trí chủ chốt trong doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp gia đình cho rằng có thể vận hành doanh nghiệp mà không cần một kế hoạch cho việc kế nhiệm các vị trí lãnh đạo bằng văn bản chính thức.

Chuyển giao thế hệ là một quá trình, không phải là một thời điểm. Ảnh minh họa: TTXVN

Ông Bùi Tuấn Minh, Phó tổng giám đốc phụ trách dịch vụ doanh nghiệp tư nhân của Deloitte Việt Nam, cho rằng giai đoạn nhạy cảm đối với các doanh nghiệp gia đình thường là khi doanh nghiệp bắt đầu sự chuyển giao từ thế hệ sáng lập sang thế hệ kế cận. Thách thức lớn mà các doanh nghiệp gia đình gặp phải trong quá trình chuyển giao chính là việc dung hòa sự khác biệt trong hệ tư tưởng giữa thế hệ chuyển giao và thế hệ kế cận.

Trong nhiều bài học chuyển giao thế hệ thành công trên thế giới, mô hình chuyển giao của các doanh nghiệp gia đình Nhật Bản có nhiều điểm phù hợp mà Việt Nam có thể tham khảo. Một trong những ví dụ điển hình được nhắc đến trong cuộc khảo sát là doanh nghiệp gia đình Somic Ishikawa tại Nhật Bản do gia đình Ishikawa thành lập vào năm 1916, chuyên sản xuất phụ tùng ô tô, có doanh thu hợp nhất hàng năm khoảng 700 triệu đô la.

Theo chia sẻ của ông Shogo Ishikawa, Chủ tịch Somic Ishikawa, doanh nghiệp vẫn duy trì hoạt động vững mạnh trong hơn 100 năm qua đến nay, có sự tham gia quản lý của cả thế hệ thứ ba và thứ tư nhờ ba yếu tố chình là xây dựng quy trình thiết lập các ưu tiên trong kinh doanh, biết cách kết nối các mục tiêu gia đình với tương lai của doanh nghiệp và giữ gìn sự thịnh vượng của gia đình.

Đối với yếu tố đầu tiên, tất cả các thành viên gia đình và lãnh đạo không phải thành viên gia đình khi xác định những ưu tiên ngắn hạn hay dài hạn cần đảm bảo các giá trị chia sẻ được liên kết liền mạch. Trong gia đình Ishikawa, sự khiêm tốn, học hỏi các giá trị từ quá khứ, tò mò khám phá những điều chưa được trải nghiệm và can đảm đưa ra quyết định của riêng mình là những giá trị được chia sẻ trong nhiều năm.

Để kết nối các mục tiêu, gia đình Ishikawa thường xuyên tổ chức gặp mặt để khẳng định rằng tất cả các thành viên trong gia đình đều có thể có mong muốn cá nhân của riêng họ và doanh nghiệp là tài sản chung có ảnh hưởng đến sự thành công của mỗi cá nhân và của cả gia đình.

Đối với gia đình Ishikawa, sự thịnh vượng của gia đình chính là sự giàu có về tinh thần, đến từ sự kết hợp hài hòa giữa tiền bạc và mối gắn kết giữa các thành viên trong gia đình. Để duy trì sự giàu có về tinh thần này, mỗi thành viên đều được trao cơ hội để thử thách bản thân, hiện thực hóa các ý tưởng kinh doanh và chịu trách nhiệm về kết quả.

Trải thảm cho quá trình chuyển giao

Để quá trình chuyển giao được diễn ra thuận lợi sẽ cần đến sự phối hợp của các thế hệ chuyển giao và một sự chuẩn bị mang tên “Hiến pháp gia đình”.

Ông Tuấn Minh của Deloitte cho rằng việc chuyển giao thế hệ là một quá trình, không phải là một thời điểm.

“Doanh nghiệp gia đình cần lập kế hoạch chuyển giao từ sớm dưới dạng văn bản và có thể cập nhật hàng năm để tìm ra nhân sự phù hợp và tùy chỉnh theo biến động của thị trường. Công tác xây dựng và rà soát kế hoạch chuyển giao giúp theo dõi sự phát triển của thế hệ kế cận trên phương diện năng lực, quan điểm, tư duy, từ đó đánh giá mức độ phù hợp của thế hệ kế cận với vị trí chủ chốt sẽ nhận”, ông Minh chia sẻ.

Ngoài ra, mỗi doanh nghiệp gia đình cần nuôi dưỡng niềm tự hào, truyền cảm hứng về sự sáng tạo đột phá trong kinh doanh, cũng như chia sẻ những bài học thất bại, tầm nhìn về gia đình và doanh nghiệp cho những thế hệ kế cận.

Cùng với đó, theo ông Minh, mỗi doanh nghiệp gia đình cũng cần lên kế hoạch đào tạo thế hệ kế cận phát triển cả về chuyên môn và khả năng lãnh đạo, để có được sự chuẩn bị tốt nhất cho vị trí tương lai trong doanh nghiệp. Quá trình đào tạo này không chỉ giúp thế hệ kế cận hiểu rõ và hình thành niềm đam mê đối với công việc kinh doanh của gia đình, mà còn kéo gần khoảng cách giữa các thế hệ.

Và cuối cùng, ông Minh nhấn mạnh tới tầm quan trọng của việc xây dựng hiến pháp gia đình cho quá trình chuyển giao, bởi khi hiến pháp gia đình được soạn thảo rõ ràng, minh bạch, quá trình chuyển giao thế hệ sẽ diễn ra thuận lợi hơn, giải quyết những bất đồng, tạo sự đoàn kết trong gia đình, doanh nghiệp gia đình theo đó phát triển vững mạnh và bền vững hơn.

“Những thông tin quan trọng như các giá trị, định hướng kinh doanh của gia đình, thể chế gia đình và doanh nghiệp, tầm nhìn, sứ mệnh cốt lõi của doanh nghiệp và cam kết của gia đình đối với doanh nghiệp, và chính sách về các vấn đề quan trọng của gia đình (như tuyển dụng thành viên trong gia đình và ngoài gia đình, kế nhiệm, chuyển nhượng cổ phần, chính sách hỗ trợ giáo dục cho thế hệ cháu, chắt…) không chỉ đơn thuần xuất hiện trong những cuộc trao đổi, họp gia đình mà nên được ghi chép, viết vào hiến pháp gia đình”, ông Minh lý giải.

Hiến pháp gia đình, theo đó, sẽ giúp điều chỉnh các mối quan hệ của gia đình với hoạt động kinh doanh, cũng như hỗ trợ quản lý kỳ vọng của các bên liên quan một cách phù hợp. Hiến pháp gia đình ngoài ra còn giúp thiết lập các quyền hạn, trách nhiệm của mỗi thành viên đối với gia đình và công việc kinh doanh chung.

Quy mô gia đình, quy mô doanh nghiệp và giai đoạn phát triển là yếu tố cần được cân nhắc. Đối với những doanh nghiệp gia đình ở quy mô nhỏ, giai đoạn phát triển doanh nghiệp khoảng 15-20 năm có thể bắt đầu xây dựng Quy chế gia đình với những điều khoản đơn giản hơn. Tuy nhiên, khi quy mô gia đình càng lớn với sự tham gia của nhiều thế hệ, nhiều thành viên gia đình cùng huyết thống cũng là thời điểm Quy chế gia đình có thể được “nâng cấp” thành Hiến pháp gia đình.