Nồi tro om béo bùi ngày Tết

Gió Đông Bắc về đem theo cái rét se sắt của những ngày cuối năm. Bên bếp củi bập bùng, tôi ngồi xoay nhẹ chiếc nồi kê sát bếp vần quanh, nhìn mẹ ngồi hơ đôi bàn tay nhăn nheo khô sần mang dấu vết thời gian của bao năm tần tảo, nói khẽ: "Sắp Tết rồi đó mẹ".

Ừ thế là sắp Tết, thời gian còn trôi nhanh hơn cả cơn gió lạnh giữa đông, nhớ năm ngoái cũng tầm này chỉ có cha mẹ ngồi bên bếp bởi lệnh hạn chế vùng COVID, vậy mà một năm đã trôi qua. Mọi thứ đều chuyển trôi như dòng chảy, Tết đã cận kề.

Mẹ mở nồi, mùi thơm ngậy ngào ngạt bốc ra. Tôi thò tay xuống bên dưới lớp nước màu vàng cánh gián mỡ màng, nhón hai ngón tay bốc ra một thứ quả tròn tròn màu sẫm, ấn nhẹ thấy lớp thịt quả đã mềm, bèn bỏ tọt vào miệng.

"Tro bùi quá mẹ ơi".

Mẹ cười: "Ăn rứa coi chừng bỏng rồi đừng có kêu tau". Mẹ nhả miếng trầu xuống bếp, ngó qua làn hơi nước bốc lên từ nồi, thâu sang ô cửa sổ ra ngoài, thở dài: "Tro ngon ri trông Tết ni vợ chồng thằng Hải về mà ăn".

Tôi bỏ mấy quả tro đã chín ra chiếc bát đưa cho mẹ, rồi tiếp tục nhấm nháp vị béo bùi của từng thớ thịt tro tan giòn trong miệng. Cây tro là tên gọi của cây cọ theo tiếng địa phương của người dân miền núi Hà Tĩnh quê tôi, chúng thường mọc thành từng cụm vài ba cây, thân cao, lá có cuống gai và xòe tán.

Cha kể, xứ đất Hương Phong này xưa toàn là đồi núi hoang sơ, rồi người ta lên khai khẩn vỡ hoang, dân cứ chọn vùng nào tro mọc nhiều để dựng nhà.

Bởi lẽ chỗ nào tro đã mọc thì sạch bong bóng cỏ dại, lá tro dùng lợp nhà, cành tro gai chi chít được cắm làm hàng rào, quả tro om lên trở thành thứ lương thực chống đói cho những ngày cam khổ ấy.

Bởi lẽ vì vậy, Tết nào ở quê tôi người ta cũng bày biện một đĩa tro như truyền thống nhắc về những công lao mà cha ông tạo dựng.

Quả tro bẻ từ những cây tro nếp cao là thứ quả tròn và đậm vị, ít chát, chúng bám trên những buồng tạo quả như buồng cau lớn, người ta chặt xuống, gỡ quả ra khỏi buồng. Muốn tro ăn được phải làm sạch vỏ.

Tôi còn nhớ ngày nhỏ, mẹ bỏ tro vào thúng, bỏ luôn cả những cành nhỏ li ti của buồng tro sót lại sau khi tách quả vào, tôi và chị tôi đứng vào giẫm, sự ma sát giữa quả và cành làm lớp vỏ bong ra, đến khi tro sạch thì chân hai chị em tôi cũng nâu thẫm vì dính nhựa.

Quả tro

Mẹ đem tro đi rửa sạch, nấu một nồi nước nóng gần sôi, bỏ tro vào rồi om bên bếp lửa cho đến khi ấn tay vào quả thấy mềm là tro đã chín.

Khi ấy mấy anh chị em tôi xúm vào bên nồi tro thơm lừng, bốc từng quả từ nồi cho vào miệng vừa ăn vừa xuýt xoa.

Nhớ có hôm tro ngon quá, mấy chị em ăn hết của anh Hải, lúc đó đi ra đồng dắt bò về muộn, anh ngồi xuống mặt đỏ rần vì tiếc mà khóc trong khi mấy chị em ôm nhau cười ngặt nghẽo.

Hình như món tro om luôn đem lại cảm giác ấm cúng của sự đoàn tụ. Không ai nấu tro để ăn một mình, mà nồi tro luôn gắn với những ngày lạnh giá quây quần bên bếp lửa.

Tôi nhớ dạo trước vào ngày gần Tết, nhà nhà hái xuống vài rổ tro, một ít để om, một ít để muối dưa làm món ăn kèm bánh chưng chống ngán, đĩa tro om thường được bày biện vào bữa cơm cuối năm, như để nhớ những ngọt bùi bên nhau suốt một năm vất vả.

Nhưng rồi cuộc sống ngày một bộn bề hơn, anh Hải đi làm trong miền Nam, dăm bảy năm mới có cái Tết về quê.

Những cây tro cũng không còn nhiều như trước, người ta xây nhà, lợp ngói. Tấc đất trở thành tấc vàng. Tro bị chặt để lấy đất. Tết về món tro cũng không còn thịnh hành như xưa nữa, chỉ đôi ba nhà nấu vào ngày 30, thay vào đó là những thứ hoa quả nhập ngoại, bắt mắt.

Duy mẹ vẫn để lại vài gốc tro, kiên quyết không chặt. Mẹ nói, để thằng Hải khi nào về còn có thứ quả này mà ăn, để chúng bay còn ngồi quây bên bếp.

Và chúng tôi vẫn vậy, mong chờ ngày cuối năm, rũ bỏ bộn bề công việc, ngồi bên mẹ cha và nồi tro om ấm áp quanh bếp lửa, nghe mẹ kể những câu chuyện ngày xưa cũ, nghe cha nhắc: Tết nay thằng Hải sẽ về.

"Món Tết quê nhà" khép lại

Cuộc thi Món Tết quê nhà là nơi bạn đọc báo Tuổi Trẻ chia sẻ những bí quyết về các món ăn truyền thống ngày Tết, cũng là cơ hội cho những người con xa quê được dịp chia sẻ những cảm xúc về ngày Tết, những câu chuyện đón Tết, ký ức sum họp ấm áp, mâm Tết xa quê của bạn...

Ban tổ chức đã nhận được gần 1.000 bài dự thi từ bạn đọc khắp mọi miền Tổ quốc. Các bạn không chỉ viết về những câu chuyện thú vị quanh mâm cơm Tết, những món ăn tình thân sum họp gia đình, những món ăn "bắt buộc" phải có trong mâm cơm ngày Tết của từng vùng miền, những món ăn đặc trưng... mà còn từ đó nói lên tâm tư về ngày Tết quê mình qua ẩm thực.

Do khuôn khổ của cuộc thi, ban tổ chức chỉ có thể chọn số lượng bài nhất định vào sơ khảo để ban giám khảo (gồm nhà báo Nguyễn Trường Uy - phó tổng thư ký tòa soạn báo Tuổi Trẻ, nhà báo Lê Thị Thái Hòa - biên tập viên báo Tuổi Trẻ, ông Trịnh Đình Lê Minh - đạo diễn phim Mùi hương nước mắm, Chung cư của tôi, Thưa mẹ con đi, Bằng chứng vô hình…) chấm xét giải.

Tác giả và tác phẩm đoạt giải cuộc thi sẽ được công bố trên giai phẩm Tuổi Trẻ Xuân Quý Mão 2023. Các bài sơ khảo sẽ được in thành sách để tặng miễn phí cho các bạn có bài được đăng tải, là món quà xuân của báo Tuổi Trẻ gửi tặng bạn đọc trong các hoạt động của báo.

Lễ trao giải Món Tết quê nhà, ra mắt giai phẩm Tuổi Trẻ Xuân, ra mắt sách Món Tết quê nhà dự kiến diễn ra vào ngày 31-12-2022 tại Đường sách TP.HCM. Sự kiện này chào đón các bạn đọc của Tuổi Trẻ, nhất là các bạn đã gửi bài đến cuộc thi. Ban tổ chức cảm ơn bạn đọc đã hưởng ứng để cuộc thi thành công tốt đẹp.

BAN TỔ CHỨC

Món thịt bó mo cau của ba

TTO - Dễ đã hơn bốn mươi cái Tết trôi qua trong đời tôi, nhưng hương vị của món thịt heo luộc của những cái Tết có ba, như vẫn còn vương vất trong tôi mỗi lần Tết đến.