Thị trường năng lượng toàn cầu chao đảo trong năm 2022 với sự đứt đoạn của nguồn cung, giá cả bị đẩy lên cao kỷ lục, hệ luỵ kéo theo là lạm phát, suy thoái kinh tế ở nhiều nơi. Điều này diễn ra sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine và diễn biến khủng hoảng Nga - Ukraine tiếp tục tác động rất lớn đến thị trường năng lượng toàn cầu trong năm 2023.

Giá năng lượng tăng?

Giá dầu thô ngọt nhẹ Mỹ (WTI) hiện giảm 40% so với mức đỉnh 123 USD/thùng hồi tháng 3, song khó có thể tiếp tục giảm. Josh Young, người sáng lập của quỹ đầu tư Bison Investments, cho biết, giá dầu tiếp tục tăng vào năm 2023.

“Trong năm tới, rất có thể giá dầu cao hơn nhiều. Nhân tố ảnh hưởng thị trường dầu mỏ trong 6 tháng qua bao gồm việc tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) sản xuất quá mức so với công suất của họ, xung đột Nga - Ukraine, trong khi nhu cầu dầu của Trung Quốc giảm do chính sách ‘Zero COVID’”, chuyên gia Josh Young cho hay.

Ông Josh Young nói thêm rằng, ngay cả khi có khả năng xảy ra suy thoái kinh tế nghiêm trọng vào năm 2023, giá dầu sẽ không thể giảm xuống mức thấp hơn.

"Ngay cả khi diễn ra cuộc suy thoái kinh tế thế giới tồi tệ khiến nhu cầu giảm 2 triệu thùng mỗi ngày - điều tồi tệ hơn so với những gì diễn ra trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 - 2009... song giá có thể sẽ cao hơn nhiều. Nguồn cung cho thị trường thế giới sẽ ở dưới mức từ 2 đến 3 triệu thùng mỗi ngày” , ông Josh Young cho biết thêm.

Khi châu Âu và các khu vực khác ở bắc bán cầu chuẩn bị cho một mùa đông khó khăn, câu hỏi được đặt ra là khi nào giá xăng và dầu sẽ trở lại mức trước xung đột Nga - Ukraine?

Giá gas và dầu hiện thấp hơn so với đầu năm nay. Trên sàn TTF của Hà Lan, giá khí đốt chuẩn của châu Âu, ở mức khoảng 148 USD mỗi megawatt giờ vào ngày 11/12, giảm mạnh so với mức cao nhất là 338 USD vào cuối tháng 8. Giá một thùng dầu Brent - chuẩn cho giá dầu thô, đã giảm mạnh trong những ngày gần đây, giảm từ mức cao gần 128 USD vào đầu tháng 8 xuống còn 76 USD vào ngày 11/12.

Các chuyên gia không kỳ vọng giá dầu sẽ giảm nhiều hơn. Tom Marzec-Manser, Giám đốc bộ phận phân tích khí tại Công ty tư vấn thị trường năng lượng và hóa chất ICIS ở London (Anh), cho biết: “ Thực tế là chúng ta chắc chắn sẽ thấy giá tăng trở lại. Các yếu tố khiến giá dầu giảm sẽ không tiếp diễn vào năm 2023”.

Giá dầu thô giảm mạnh, xuất phát từ việc G7 áp mức trần giá đối với dầu của Nga ​​cũng sẽ không kéo dài. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), dầu dự kiến ​​có giá trung bình 92 USD vào năm 2023, cao hơn 30% so với mức năm 2021.

Hồi tháng 10, Ngân hàng Thế giới (WB) công bố báo cáo triển vọng thị trường hàng hóa mới nhất, cho biết dự kiến ​​giá năng lượng sẽ giảm 11% vào năm 2023 sau khi tăng 60% vào năm 2022.

Báo cáo của WB dự báo giá dầu thô Brent trung bình là 92 USD/thùng vào năm 2023, giảm xuống 80 USD vào năm 2024, song cao hơn nhiều so với mức trung bình 5 năm là 60 USD.

WB cũng thông tin, xuất khẩu dầu của Nga có thể giảm tới 2 triệu thùng mỗi ngày do lệnh cấm vận của Liên minh châu Âu (EU) và các hạn chế về bảo hiểm và vận chuyển. Giới hạn giá dầu của G7 có thể ảnh hưởng đến dòng chảy của dầu từ Nga. Tuy nhiên, những biện pháp này cần sự tham gia của các thị trường mới nổi lớn, những nền kinh tế đang phát triển để có hiệu quả.

Theo WB, giá khí đốt tự nhiên và giá than đều sẽ giảm vào năm 2023 so với mức cao kỷ lục trong năm 2022. Tuy nhiên, giá khí đốt tự nhiên của Mỹ và giá than của Australia vẫn được dự báo sẽ cao gấp đôi mức trung bình trong 5 năm qua vào năm 2024.

Trong khi đó, giá khí đốt tự nhiên của châu Âu và giá xăng có thể cao hơn gần bốn lần. WB dự đoán thêm rằng, xuất khẩu dầu của Nga có thể giảm tới 2 triệu thùng mỗi ngày do các lệnh trừng phạt của EU đối với các sản phẩm dầu của Nga, cùng hạn chế về bảo hiểm và vận chuyển, có hiệu lực vào ngày 5/12.

Khủng hoảng tiếp diễn ở châu Âu?

Nhu cầu năng lượng của châu Âu gặp khó trong năm nay kể từ khi Nga - quốc gia cung cấp phần lớn khí đốt tự nhiên và dầu mỏ của lục địa này - giảm xuất khẩu. Ông Josh Young cho biết, mặc dù giá khí đốt tự nhiên tương lai trên sàn TTF của Hà Lan (tháng 1/2023) giảm 56% so với mức cao 345 euro vào tháng 8, song cuộc khủng hoảng năng lượng châu Âu vẫn chưa kết thúc.

“Chúng tôi bắt đầu thấy giá khí đốt tự nhiên tăng trở lại khi mùa đông đến. Các lô hàng khí đốt tự nhiên hóa lỏng đang giúp châu Âu lấp đầy kho chứa, nhưng mức lưu trữ cùng với năng lực nhập khẩu trong mùa đông là không đủ so với nhu cầu sử dụng. Sẽ là một mùa đông khắc nghiệt..., giá khí đốt tự nhiên của châu Âu sẽ tăng đáng kể vào một thời điểm nào đó trong mùa đông này”, ông Josh Young nhận định.

Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) và Ủy ban châu ÂU (EC) cho rằng, dù châu Âu có đủ năng lượng năm nay, năm sau lại là câu chuyện khác. Hôm 12/12, Giám đốc IEA Fatih Birol và Chủ tịch EC Ursula von der Leyen cảnh báo về khủng hoảng năng lượng tại châu Âu. Báo cáo mới nhất của IEA chỉ ra châu Âu có thể thiếu 27 tỷ m3 khí đốt tự nhiên năm 2023. Con số này tương đương 7% tiêu thụ hàng năm của khối này.

Theo IEA, nguồn cung cho châu Âu có thể thiếu hụt 57 tỷ m3 vào năm tới. Khoảng 30 tỷ m3 có thể được bù đắp bằng các biện pháp như tăng tích trữ và tự nguyện giảm nhu cầu khí đốt 15% giai đoạn tháng 8/2022 đến tháng 3/2023. Tuy nhiên, IEA cho rằng, việc này vẫn là chưa đủ.

IEA chỉ ra 3 rủi ro có thể dẫn đến thiếu hụt khí đốt ở châu Âu. Nga có thể dừng hoàn toàn việc bán hàng cho EU vào năm sau. Nhiệt độ ôn hòa đầu mùa đông có thể không kéo dài. Trên thực tế, thời tiết lạnh giá đang gây nhiều khó khăn cho Nam Âu. Đáng chú ý, thị trường khí tự nhiên toàn cầu có thể xáo trộn nếu kinh tế Trung Quốc mở cửa, tăng tốc trở lại sau khi gỡ bỏ lệnh phong tỏa chống dịch COVID-19.

Những lo ngại này là hiện hữu khi các đường ống khí đốt mà Nga đang cấp cho EU sẽ dừng hoàn toàn đầu năm 2023, trong khi các cơ sở lưu trữ khí đốt của châu Âu chỉ còn 30% cuối mùa đông này. Còn nhập khẩu khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) của Trung Quốc có thể sẽ quay về mức năm 2021.

Tuy nhiên, IEA cũng cho rằng phần thiếu hụt vẫn có thể giảm nếu châu Âu tích cực cải thiện hiệu suất sử dụng năng lượng, tăng phổ cập năng lượng tái tạo, dùng máy sấy bơm nhiệt và khuyến khích thay đổi thói quen tiêu dùng. Những chính sách này có thể khiến châu Âu tiêu tốn 100 tỷ euro (106 tỷ USD).

Nguồn năng lượng thay thế

Theo Tom Marzec-Manser, xung đột Nga - Ukraine sớm kết thúc sẽ là dấu hiệu tích cực cho năng lượng toàn cầu. “Điều đó sẽ làm giảm rủi ro địa chính trị liên quan việc chuyển giao năng lượng và thương mại, đồng thời phần nào giảm bớt sự thiếu hụt về nguồn cung, góp phần điều chỉnh giá thị trường năng lượng toàn cầu”, ông Tom Marzec-Manser nói.

Tuy nhiên, Henning Gloystein - Giám đốc nhóm năng lượng, khí hậu và tài nguyên tại công ty tư vấn Eurasia Group cho rằng, ngay cả điều đó cũng không thể đưa giá năng lượng xuống mức thấp hơn. Bởi sau những gì đã xảy ra thời gian qua, châu Âu sẽ không muốn tiếp diễn sự lệ thuộc vào năng lượng từ Nga, do đó, khó có thể quay trở lại nhập khẩu lượng lớn khí đốt của Nga.

Ngay cả trong trường hợp Brussels muốn quay lại làm việc bình thường với điện Kremlin trong lĩnh vực năng lượng, thì những thiệt hại lớn từ vụ nổ đường ống hồi tháng 9 đối với dòng chảy Nord Stream 1 và Nord Stream 2 - hai đường ống dẫn khí đốt lớn nhất từ ​​Nga đến châu Âu, khiến cho thương mại năng lượng giữa Nga và châu Âu giờ đây không còn “chắc chắn”.

Các chuyên gia cho rằng, cách duy nhất để giá dầu và khí đốt có thể giảm xuống mức trước khi xung đột Nga - Ukraine bùng nổ là các nguồn cung mới - nhiên liệu hóa thạch hoặc năng lượng tái tạo, xuất hiện để cung cấp các giải pháp thay thế cho năng lượng mà Nga xuất khẩu.

Theo Renewables 2022 - báo cáo thường niên của IEA, những lo ngại về an ninh năng lượng do cuộc khủng hoảng Nga - Ukraine đã thúc đẩy các quốc gia ngày càng chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời và điện gió để giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu. Công suất năng lượng tái tạo toàn cầu hiện dự kiến ​​sẽ tăng thêm 2.400 gigawatt (GW) trong giai đoạn 2022-2027, tương đương với toàn bộ công suất điện của Trung Quốc hiện nay.

Mức tăng khổng lồ dự kiến ​​này cao hơn 30% so với mức tăng trưởng được dự báo một năm trước. Điều đó cho thấy các nước đã nhanh chóng đưa ra chính sách bổ sung phát triển năng lượng tái tạo. Báo cáo của IEA cho thấy năng lượng tái tạo sẽ chiếm hơn 90% lượng điện mở rộng toàn cầu trong 5 năm tới, vượt qua than đá để trở thành nguồn điện lớn nhất toàn cầu vào đầu năm 2025.

Xung đột ở Ukraine là thời điểm quyết định đối với năng lượng tái tạo ở châu Âu, nơi các chính phủ và doanh nghiệp đang tìm cách nhanh chóng thay thế khí đốt của Nga bằng các giải pháp thay thế. Công suất năng lượng tái tạo bổ sung ở châu Âu trong giai đoạn 2022-2027 được dự báo sẽ cao gấp đôi so với giai đoạn 5 năm trước đó. Tuy nhiên, tổ chức tư vấn Agora Energiewende của Đức đầu năm nay cảnh báo có thể mất đến năm 2027 để châu Âu thay thế 80% lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga bằng năng lượng sạch.

Ngoài châu Âu, việc điều chỉnh tăng tốc độ tăng trưởng năng lượng tái tạo trong 5 năm tới còn được thúc đẩy bởi Trung Quốc, Mỹ và Ấn Độ. Theo đó, Trung Quốc dự kiến ​​sẽ chiếm gần một nửa công suất năng lượng tái tạo mới được bổ sung trên toàn cầu trong giai đoạn 2022-2027. Trong khi đó, Đạo luật Giảm lạm phát của Mỹ đã cung cấp hỗ trợ mới và tầm nhìn dài hạn cho việc mở rộng năng lượng tái tạo ở nước này.

Trung Quốc sẽ tạo cạnh tranh lớn trong 2023

Trung Quốc từ lâu đã là nước nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới. Năm 2021, Trung Quốc cũng trở thành quốc gia mua khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) lớn nhất toàn cầu, vượt qua Nhật Bản. Thế nhưng, chính sách “Zero COVID” của nước này khiến tăng trưởng kinh tế của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới suy giảm, từ đó kìm hãm nhu cầu năng lượng của nước này.

Chuyên gia Tom Marzec-Manser nhận định: “ Chính sách Zero COVID, đóng biên của Trung Quốc được xem là tin tốt cho châu Âu và thế giới. Điều này giúp châu Âu và phần còn lại của thế giới có thể mua năng lượng mà không phải cạnh tranh với Trung Quốc”.

Giờ đây, chính quyền Trung Quốc cũng từng bước nới lỏng biện pháp hạn chế ở một số thành phố. Đến một lúc nào đó, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới gỡ bỏ hoàn toàn biện pháp kiểm soát COVID-19, thúc đẩy nền kinh tế hoạt động hết công suất. Điều đó sẽ tác động đến thị trường năng lượng toàn cầu.

Chuyên gia Henning Gloystein cho rằng: “Một khi nhu cầu của Trung Quốc tăng trở lại, điều này sẽ tạo ra sự cạnh tranh mới trong việc mua dầu và khí đốt giữa châu Âu và quốc gia Đông Bắc Á. Qua đó, đẩy giá năng lượng lên cao”.