Trước tình trạng các dự án điện mặt trời áp mái phát triển ồ ạt, thiếu sự kiểm soát gây quá tải lưới điện, tháng 2.2021, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công thương thanh tra, chấn chỉnh và xử lý nghiêm các sai phạm. Tuy nhiên, đến nay, Bộ Công tOkhương vẫn chưa thể báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Chính vì vậy, Thanh tra Chính phủ đã vào cuộc, thanh tra toàn diện các công trình, dự án điện phát triển trong 10 năm qua (2011-2021).
Thanh tra Chính phủ vào cuộc
Theo quyết định vừa được Phó tổng thanh tra Chính phủ Lê Sỹ Bảy ký, cơ quan này sẽ thanh tra các dự án điện phát triển từ năm 2011 đến 2021. Đây là các dự án thuộc quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011- 2020, có xét đến năm 2030 (quy hoạch Điện VII) và quy hoạch Điện VII điều chỉnh.
Quyết định này cũng đã được gửi tới UBND các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Đắk Lắk, Bình Phước, Bạc Liêu và Đắk Nông. Đây là các địa phương vừa qua có sự phát triển năng lượng tái tạo, nhất là điện mặt trời, điện mặt trời mái nhà, điện gió.
Việc thanh tra sẽ tiến hành trong 85 ngày làm việc, tập trung vào chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch và đầu tư xây dựng của các công trình, dự án điện này.
Sự phát triển và bổ sung quy hoạch nhiều dự án năng lượng tái tạo, nhất là điện mặt trời, điện mặt trời mái nhà ồ ạt vừa qua đã gây ra quá tải nghiêm trọng cho hệ thống truyền tải điện. Hệ luỵ là nhiều nhà máy điện mặt trời phải cắt giảm công suất phát, gây thiệt hại cho nhà đầu tư và làm giảm động lực phát triển của loại hình năng lượng này.
Ngay sau đó, Thủ tướng Chính phủ đã "lệnh" cho Bộ Công thương thành lập đoàn thanh kiểm tra các dự án này. Tuy nhiên, đã gần 1 năm trôi qua, kết quả cuối cùng chưa được công bố.
Nhiều dự án điện mặt trời mái nhà có sai phạm, hệ luỵ rất lớn, Thanh tra Chính phủ vào cuộc là tất yếu
Thực tế, từ năm 2020 đến nay, có nhiều địa phương công bố những sai phạm khi kiểm tra các dự án điện mặt trời mái nhà trên địa bàn. Đơn cử, tỉnh Đắk Lắk hiện có hơn 360 đơn vị đăng ký xây dựng trang trại lắp đặt hệ thống điện năng lượng mặt trời mái nhà, nhưng thực tế chỉ thấy sản xuất điện mặt trời.
Còn tại Vĩnh Long, một số dự án điện mặt trời mái nhà theo hình thức trang trại đã "lộ" loạt sai phạm sau quá trình kiểm tra của Sở Công thương Vĩnh Long. Khi kiểm tra hơn 40 dự án điện mặt trời mái nhà trên địa bàn, Sở này phát hiện một số sai phạm trong đầu tư, công tác nghiệm thu, đấu nối các dự án điện mặt trời mái nhà.
Sai phạm phổ biến tại các dự án điện mặt trời mái nhà trang trại tại Vĩnh Long, theo ông, là lắp trên mái công trình nông nghiệp, dưới hình thức trang trại nhưng chưa đảm bảo các tiêu chí về trang trại. Có dự án chênh lệch số liệu công suất pin lắp đặt giữa biên bản, hồ sơ nghiệm thu với hợp đồng mua bán điện đã ký với điện lực.
Trao đổi với Lao Động, một chuyên gia năng lượng cho biết, sự bùng nổ của các điện mặt trời trong giai đoạn 2018 - 2020 có nguyên nhân là do giá mua điện cao theo Quyết định 11 năm 2017 và Quyết định 13 năm 2020 dành cho điện mặt trời.
Với mức giá mua điện chốt cứng, cao hơn giá bán lẻ điện bình quân mà EVN đang bán đến tay hơn 28 triệu hộ tiêu thụ trong cả nước, các nhà đầu tư điện mặt trời không cần phải đàm phán giá điện để nhanh chóng bắt tay vào phát triển dự án.
Điều này đã khiến các dự án năng lượng tái tạo tăng trưởng đột biến về công suất, từ chỗ chỉ có 5 MW điện mặt trời trước khi có Quyết định 11, đã tăng lên đạt 17.000 MW vào ngày 1.1.2021.
Sự phát triển quá nhanh các dự án điện mặt trời đã gây ra những hạn chế trong kiểm soát quy mô và kế hoạch phát triển nguồn và hệ thống. Hệ luỵ là có những công trình phát điện rất lớn, nhưng "núp bóng" và lợi dụng danh nghĩa... làm điện mặt trời mái nhà.
"Việc phát triển mất kiểm soát này dẫn đến công suất tăng thêm quá lớn, dẫn đến cắt giảm công suất các nhà máy điện hiện có đang vận hành gây thất thoát lớn cho các nhà máy điện của nhà nước, cũng như thiệt hại cho các nhà đầu tư tư nhân đã đầu tư một cách đúng luật và bài bản trước đó", chuyên gia nhận định.
Theo chuyên gia, bên cạnh đó, việc mua một lượng công suất điện lớn như vậy có nguy cơ đẩy giá thành điện lên cao và sẽ tăng giá điện bán lẻ cho người dân và doanh nghiệp trong nay mai là điều chắc chắn.
"Bộ Công thương là đơn vị xây dựng và đề xuất cơ chế giá cho điện mặt trời. Với những sai phạm của các dự án điện mặt trời trong thời gian vừa qua, theo chuyên gia này, Thanh tra Chính phủ vào cuộc là tất yếu, để xem xét một cách khách quan; từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm trong phát triển năng lượng sắp đến", vị chuyên gia nói.