Theo Wired, tháng 11/2022, khi mùa đông tới luôn là tháng bận rộn đối với các nhà nghiên cứu về điều trị bệnh phổi Revathy K có trụ sở tại Mumbai. Bởi khi nhiệt độ đại dương giảm đột ngột, những cơn gió thường thổi bay bụi xây dựng, bụi mịn và khí thải của các phương tiện giao thông trong thành phố.

Cầu Bandra-Worli Sea Link, cây cầu nối trung tâm thành phố với các vùng ngoại ô phía bắc, đã biến mất sau bức màn sương mù khi chất lượng không khí của thành phố giảm xuống mức báo động đỏ, kỷ lục này đã nhanh chóng vượt qua Delhi, thành phố ô nhiễm nhất thế giới.

"Rất nhiều bệnh nhân đến khám với tình trạng khó thở, thậm chí không thở được," K nói, điều mà cô ấy thường thấy ở những bệnh nhân mắc bệnh hen suyễn hoặc rối loạn liên quan đến hút thuốc.

Trong khoảng thời gian vài tháng, từ tháng 11 đến tháng 1, các bác sĩ ở Mumbai cho biết số lượng bệnh nhân với các ca ho mãn tính và dai dẳng gia tăng cùng với cúm mùa hàng năm. "Đây là những bệnh nhân chưa bao giờ có bất kỳ triệu chứng dị ứng nào trong quá khứ nhưng họ lại có biểu hiện như viêm phế quản cấp tính". Bác sĩ K cho biết.

Vốn dĩ ô nhiễm không khí ở Ấn Độ là một thảm họa không có dấu hiệu dừng lại từ trước đến nay. Một báo cáo năm 2022 của Trung tâm nghiên cứu năng lượng và không khí sạch cho thấy rằng gần như toàn bộ dân số Ấn Độ đang phải tiếp xúc với ô nhiễm không khí trên mức hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới.

Hãng tin Reuter (Anh) dẫn số liệu của Cơ quan Giám sát Chất lượng Không khí, Dự báo và Nghiên cứu Thời tiết Ấn Độ (SAFAR), những ngày gần đây, Chỉ số Chất lượng Không khí (AQI) tại thủ đô với 20 triệu dân đã vượt mức 350 trên thang đo 500.

Chỉ số đo lường mật độ bụi mịn PM2.5 này ở mức báo động, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe. Bụi mịn PM2.5 có thể thâm nhập vào phổi, gây ra những căn bệnh chết người, trong đó có ung thư và các bệnh về tim mạch.

Năm 2019, vấn đề ô nhiễm không khí đã giết chết khoảng 1,6 triệu người Ấn Độ.

"Người giàu có thể có máy lọc không khí với chất lượng tốt nhất. Còn người nghèo thì không"

Khi những nỗ lực khắc phục vấn đề tại nguồn thất bại, một dạng bất bình đẳng mới đang diễn ra ở các thành phố của Ấn Độ.

Đối mặt với chất lượng không khí có khả năng gây chết người bên ngoài, những người Ấn Độ giàu có hơn đang trả tiền để được thở tự do, tạo ra một thị trường bùng nổ máy lọc không khí được dự báo sẽ tăng 35% lên 597 triệu USD vào năm 2027 .

Nhưng ở một đất nước đã bị phân chia về kinh tế theo đẳng cấp, giới tính và tôn giáo, nơi 63% người dân phải bỏ tiền cho dịch vụ chăm sóc sức khỏe và 10% dân số giàu nhất nắm giữ 77% tài sản , thì việc trả tiền cho không khí dễ thở không phải là điều dễ hiểu.

"Không phải là một lựa chọn đúng đắn cho hầu hết mọi vấn đề. Chúng ta đang bình thường hóa một thế giới hầu như không coi trọng tự nhiên và các quyền tự nhiên. Những nhu cầu cơ bản như nước uống sạch, không khí trong lành và không bị ô nhiễm, không gian đi bộ cho người đi bộ không nằm trong quy hoạch đô thị và những người giàu đang tỏ ra họ họ không hề liên quan đến vấn đề này và không muốn chia sẻ cho người nghèo". Suryakant Waghmore, giáo sư xã hội học tại Viện Công nghệ Ấn Độ, Bombay chia sẻ.

Waghmore cho biết máy lọc không khí làm cho những người giàu có đặc quyền được hưởng tất cả mọi chế độ, trong khi người dân có hoàn cảnh kém may mắn hơn phải chịu cảnh bị bỏ mặc giữa nền kinh tế đang mục nát và suy thoái này.

Timothy Dmello, người dành 12 giờ/ngày ở ngoài trời với công việc dắt chó đi dạo thuê, cho biết anh bắt đầu nhận thấy tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng trầm trọng khi đi trên Carter Road, con đường rợp bóng cọ bên cạnh căn hộ của những ngôi sao Bollywood. Anh kể rằng mình còn không thể nhìn rõ đường chân trời.

Vợ của Dmello đang chạy thận nhân tạo. Anh nhận công việc dắt chó đi dạo vì giờ giấc linh hoạt đồng nghĩa với việc có thể dành nhiều thời gian hơn cho vợ và cô con gái 14 tuổi của họ.

Dmello đã nhìn thấy những chiếc máy lọc không khí trong bệnh viện, nhưng chi phí lại nằm ngoài khả năng của gia đình (mẫu rẻ nhất có giá 6.000 rupee, khoảng 73 USD ). Giống như hầu hết người quen, Dmello cũng bị ho, cảm lạnh vào mùa đông này và không thể đi làm.

60% trong số gần 1,3 tỷ người của Ấn Độ sống với mức dưới 3,1 USD /ngày, dưới chuẩn nghèo trung bình của Ngân hàng Thế giới. Không tính công nhân nông trại, 18% dân số làm việc ngoài trời.

Tiếp xúc với PM 2.5 ở mức độ cao (hạt vật chất dưới 2,5 micromet, mắc kẹt trong phổi của con người) ở mức độ cao có thể gây ra các bệnh chết người như ung thư phổi, đột quỵ và bệnh tim. Số ca tử vong liên quan đến ô nhiễm PM 2.5 đã tăng hơn gấp đôi trong 20 năm qua và cướp đi sinh mạng của 979.900 người vào năm 2019. Ngoài ra, theo Báo cáo Chất lượng Không khí Thế giới 2022, ô nhiễm không khí khiến Ấn Độ thiệt hại 150 tỷ USD/năm .

Số ca tử vong liên quan đến ô nhiễm không khí đã tăng hơn gấp đôi trong 20 năm qua. Ngoài ra, theo Báo cáo Chất lượng Không khí Thế giới 2022, ô nhiễm không khí khiến Ấn Độ thiệt hại 150 tỷ USD /năm.

Năm 2019, khi 102 thành phố ở Ấn Độ không đáp ứng các tiêu chuẩn về ô nhiễm không khí của đất nước, chính phủ đã khởi động Chương trình Không khí Sạch Quốc gia. Nhưng chưa đầy 5 năm sau, số thành phố ô nhiễm đã tăng lên 132.

Các chính phủ quốc gia và tiểu bang đã cố gắng giải quyết cuộc khủng hoảng chất lượng không khí. Tại Delhi, Đảng Aam Aadmi, đảng điều hành thành phố, đã thử kế hoạch "chẵn-lẻ" vào năm 2016, khi chất lượng không khí giảm đáng kể .

Xe cá nhân có biển đăng ký kết thúc bằng số lẻ có thể đi vào ngày lẻ và xe có biển số chẵn đi vào ngày chẵn. Các nhà môi trường nói rằng nó có tác động tối thiểu đến mức độ ô nhiễm không khí.

Delhi, cũng như Gurugram gần đó, một trung tâm công nghệ lớn, cũng đã thử các giải pháp công nghệ. Vào năm 2021, Tòa án Tối cao đã ra lệnh cho chính quyền Delhi lắp đặt hai "tháp khói" khổng lồ, cao 24 mét để lọc các hạt từ không khí, trong khi Gurugram đặt máy lọc không khí ngoài trời tại chỗ.

Vào tháng 2, cơ quan dân sự của Mumbai, Brihanmumbai Municipal Corporation, đã công bố kế hoạch lắp đặt 14 máy lọc không khí ngoài trời trên toàn thành phố .Tuy nhiên, các chuyên gia tin rằng những biện pháp này là một ngõ cụt.

Ronak Sutaria, người sáng lập Respirer Living Science, một công ty khởi nghiệp dữ liệu đô thị theo dõi ô nhiễm không khí cho biết: "Máy lọc không hoạt động. Tôi nghĩ rằng có sự đồng thuận rộng rãi giữa các nghiên cứu trong cộng đồng khoa học rằng máy lọc không giải quyết được vấn đề."

Theo Pallav Purohit, học giả nghiên cứu cấp cao tại Viện Phân tích Hệ thống Ứng dụng Quốc tế ở Áo, máy lọc ngoài trời là giải pháp cuối cùng khi các phương pháp kiểm soát ô nhiễm khác không thành công.

Ông nói: "Chỉ nên sử dụng máy lọc không khí khi các phương pháp kiểm soát ô nhiễm truyền thống là không đủ. Sự thiếu sót của hầu hết các hệ thống lọc không khí ngoài trời là phạm vi bao phủ hạn chế, hiệu quả hạn chế và chi phí cao."

Purohit cho biết máy lọc tạo ra những cột không khí tinh khiết hẹp chỉ thực sự mang lại lợi ích cho những người ở gần chúng trong thời gian dài.

Rào cản lớn trong sự bất bình đẳng về ô nhiễm không khí

Khi một đợt lạnh quét qua Mumbai vào tháng 1 và mọi người mặc áo len và khăn trùm đầu để giữ ấm, một làn khói bụi lơ lửng trong không khí, thỉnh thoảng đọng lại trên lá và chất thành đống ở các góc phố. Các con đường vẫn tắc nghẽn giao thông, và những cư dân nghèo hơn của thành phố phải dùng đến các đống lửa, đốt các mảnh gỗ, cao su và nhựa để giữ ấm.

Sau cuộc khủng hoảng chất lượng không khí ở Mumbai vào mùa đông này, các nhà phê bình đã cáo buộc Ban kiểm soát ô nhiễm Maharashtra chuyển các cảm biến chất lượng không khí đến các khu vực "sạch hơn" của thành phố.

Trong khi đó, những cư dân giàu có hơn của Ấn Độ đã tự giải quyết vấn đề. Thương hiệu máy lọc không khí đã trở thành chủ đề bàn tán phổ biến của cư dân tầng lớp trung lưu.

Những người có đủ khả năng để làm như vậy chuyển từ những ngôi nhà được lọc không khí (nơi mỗi phòng thường có máy lọc riêng) đến các cửa hàng và trung tâm mua sắm được lọc không khí, lái những chiếc ô tô được lọc không khí.

Các thương hiệu đã tranh thủ các ngôi sao cricket và những người nổi tiếng Bollywood , quảng cáo trên các tờ báo tiếng Anh, trên phương tiện truyền thông xã hội và trên bảng quảng cáo.

Nếu sự kết hợp giữa quảng cáo và tin tức được đưa tin, thì việc hít thở không khí ở thủ đô của Ấn Độ tương đương với 50 điếu thuốc mỗi ngày trong lễ Diwali, một lễ hội của người Hindu nơi nhiều người đốt pháo, và 10 điếu thuốc mỗi ngày trong mùa đông.

Đối với quảng cáo Ngày Độc lập của Ấn Độ , Sharp gợi ý "Các tạp chất hãy rời khỏi Ấn Độ", đề cập đến phong trào "Hãy rời khỏi Ấn Độ" từ cuộc đấu tranh giành tự do của Ấn Độ.

Deekshith Vara Prasad, người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của công ty lọc không khí AirOK Technologies do Ấn Độ sản xuất, cho biết doanh số bán hàng của công ty ông đã tăng 18% kể từ năm 2018. (Máy lọc không khí của AirOK Technologies chủ yếu được sử dụng trong các bệnh viện và văn phòng.)

Prasad cho biết nhu cầu tăng cao đã dẫn đến các sản phẩm kém chất lượng trên thị trường. Để hoạt động trong không khí ở các thành phố của Ấn Độ, máy lọc cần lọc các hạt vật chất mịn, nấm, vi khuẩn, vi rút và các khí độc như lưu huỳnh và oxit nitơ.

Ông nói: "Có hàng trăm chất gây ô nhiễm. Nếu tôi loại bỏ hai chất gây ô nhiễm, tôi có thể tuyên bố rằng tôi đã thành công trong việc giảm thải ô nhiễm môi trường".

Điều này dẫn đến ranh giới của các không gian riêng tư, chẳng hạn như văn phòng và ngày càng nhiều khách sạn, đôi khi tự tiếp thị dựa trên khả năng thanh lọc không khí - là một minh họa rõ ràng cho việc tiếp cận không khí sạch một cách không bình đẳng.

Những người gác cổng, người phục vụ, nhân viên trực gác và nhân viên bảo vệ làm việc ở lối vào và lối ra của những tòa nhà này không được hít thở bầu không khí trong lành dành cho những người bên trong.

Waghmore nói rằng sự phân chia này liên quan đến sự bất bình đẳng xã hội của Ấn Độ xung quanh địa vị và đẳng cấp và máy lọc không khí chỉ củng cố hệ tư tưởng về "sự trong sạch" như một thứ trung tâm trong cuộc sống của giai cấp thống trị.

Sự bất bình đẳng như vậy có những hậu quả nghiêm trọng, vì những người thuộc các tầng lớp yếu thế đã phải đối mặt với những rào cản đáng kể trong việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe .

Waghmore nói rằng ý thức cao về chủ nghĩa cá nhân được đặc quyền nơi người giàu có đủ phương tiện để tự lo cho mình, những đã gây ra các hậu quả tồi tệ nhất ở các nước nghèo, nơi chính phủ vẫn chưa đầu tư về mặt đạo đức và kinh tế vào cơ sở hạ tầng và giao thông công cộng để chống lại sự xuống cấp của môi trường.

K, người thường xuyên đối xử với những người chịu đựng sự bất bình đẳng về ô nhiễm không khí ở Ấn Độ, nói ngắn gọn hơn. "Tôi không nghĩ mọi người nên sống chung với điều này," cô nói, đồng thời cho biết thêm rằng mọi người cần thực hiện các giải pháp theo nhu cầu. "Nếu bạn không có được thứ cơ bản như không khí trong lành, thì sống ở đất nước chúng tôi để làm gì?"