Trong cuốn nhật ký viết tỉ mỉ từ năm 1846 đến năm 1882, John Langdon Sibley, thủ thư của Đại học Harvard, thường phàn nàn về cái nóng héo mòn của mùa hè, khiến ông "héo úa, kiệt sức và phát ốm".

Sibley sống trước thời đại của điều hòa không khí, nhưng nghiên cứu gần đây cho thấy quan sát của ông vẫn chính xác: mùa hè thực sự là thời gian giảm năng suất. Bộ não của chúng ta đúng là có héo đi, theo nghĩa bóng.

Một trong những lý do then chốt là động lực: khi thời tiết ẩm ương, không ai muốn ra ngoài, nhưng khi mặt trời soi rọi, không khí ấm áp và bầu trời trong xanh, sự thư thái mời gọi.

Một nghiên cứu năm 2008 cho thấy vào những ngày mưa, nam giới làm thêm trung bình 30 phút so với những ngày tương đối nắng.

Để tìm nguyên nhân, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm với một nhóm sinh viên Harvard: trước mỗi ngày, họ được cho xem 6 bức ảnh về các hoạt động ngoài trời khi thời tiết đẹp, chẳng hạn chèo thuyền hay ăn uống ngoài trời, hoặc được yêu cầu mô tả thói quen hằng ngày của họ.

Các nhà nghiên cứu phát hiện rằng những người này làm việc kém năng suất hơn khi họ xem ảnh; thay vì tập trung vào công việc, họ chỉ nghĩ đến chuyện lẽ ra mình phải được tận hưởng (dù thời tiết thật sự lúc đó là nắng hay mưa).

Chỉ riêng việc nghĩ đến những lựa chọn vui vẻ hơn so với thực tế (phải làm việc) đã đủ khiến họ mất tập trung.

Năm 1994, Gerald Clore, người tiên phong trong việc nghiên cứu ảnh hưởng của việc thay đổi tâm trạng theo môi trường tới nhận thức và phán đoán, đã phát hiện rằng thời tiết dễ chịu thường có thể dẫn đến sự suy nghĩ thiếu thận trọng.

Nhóm của Clore khảo sát 122 sinh viên về tính cần thiết của kỳ thi toàn diện cuối kỳ. Họ phát hiện rằng thời tiết càng tốt, càng dễ thuyết phục sinh viên tin vào các lập luận kém vững chắc hơn, và ngược lại, thời tiết xấu sẽ tăng tính phản biện của sinh viên.

Cụ thể, vào những ngày nắng, trời trong và ấm áp, sinh viên đồng ý với cả các lập luận mạnh và yếu, nhưng khi trời mưa, nhiều mây và lạnh, chỉ có lập luận chặt chẽ mới đủ sức thuyết phục họ.

Clore và các đồng nghiệp kết luận rằng thời tiết dễ chịu khiến mọi người chấp nhận suy nghĩ dựa trên kinh nghiệm nhiều hơn và bỏ qua phân tích thực tế.

Một nghiên cứu khác cho thấy thời tiết xấu có thể kích thích tư duy phân tích chặt chẽ hơn: nhà tâm lý học Uri Simonsohn phát hiện ra rằng sinh viên có nhiều khả năng đăng ký vào một trường đại học nổi tiếng về sự nghiêm khắc trong học tập nếu họ đến tham quan trường vào những ngày nhiều mây.

Thời tiết ấm cải thiện tâm trạng, nhưng nếu ấm thành nóng - nhất là khi nhiệt độ đạt đến mức cao nhất trong mùa hè - tác động của nó sẽ đảo ngược.

Trong một nghiên cứu năm 2013 về nhận thức hạnh phúc, nhà kinh tế học Marie Connolly phát hiện ra rằng tác động tiêu cực của những ngày nhiệt độ tăng trên 32 độ C đến mức độ hạnh phúc còn hơn hậu quả của việc trở nên góa bụa hoặc ly hôn.

Có lẽ điều tuyệt vời nhất là trời nóng như thiêu đốt cho chúng ta một lý do hoàn toàn chính đáng để ăn kem: các nghiên cứu đã nhiều lần chỉ ra rằng lượng đường trong máu có liên quan đến hiệu suất nhận thức và sức mạnh ý chí.

Khi nhiệt độ tăng, có lẽ não không cần gì ngoài việc ta cắn một thứ gì đó lạnh và ngọt, làm tăng lượng glucose dự trữ đã cạn kiệt.

Tiến sĩ Nancy Molitor, phó giáo sư về tâm thần và khoa học hành vi tại Trường Y Feinberg thuộc Đại học Northwestern, Mỹ, cho biết việc chúng ta thấy uể oải khi trời nắng nóng là có lý do, hơn thế, đó là khoa học.

Sự uể oải này là do cơ thể đang phải điều chỉnh nhiệt độ bên trong, phản ứng với ánh sáng tự nhiên của mùa hè và nhiều yếu tố khác.

Có thể bạn thấy từ chính kinh nghiệm bản thân rằng mình hay buồn ngủ sớm và cứ muốn ngủ gà ngủ gật trong những tháng hè.

Đó là phản ứng tự nhiên của cơ thể do chúng ta vừa phải sử dụng nhiều năng lượng hơn vừa phải phản ứng với sự thay đổi ánh sáng.

Con người có nhịp sinh học. Đồng hồ sinh học trong cơ thể đánh thức hoặc bảo chúng ta đi ngủ nhờ hoạt động của các hormone như melatonin. Melatonin bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố mà một trong những yếu tố chính là ánh sáng theo mùa.

Nếu phòng ngủ của bạn đón ánh sáng tự nhiên, bạn có thể sẽ thức sớm hơn khi ánh nắng đầu ngày lọt vào khe cửa.

Nhịp sinh học của chúng ta tự động điều chỉnh theo chu kỳ ngày dài đêm ngắn của mùa hè. Vì thức sớm và đốt cháy nhiều glucose hơn để chống nóng, nên đến đầu buổi tối, dù gà mới lên chuồng, bạn có thể sẽ cảm thấy mắt như muốn sụp xuống.

Mặc dù uể oải khi trời nóng là hoàn toàn bình thường. Trường hợp cảm thấy đặc biệt mệt mỏi trong mùa hè, đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác mà bạn cần đi khám để xác định nguyên nhân.

Khi tập thể dục, mồ hôi ướt lưng áo nhưng tinh thần lại phấn chấn, chúng ta ngờ rằng đã có gì đó xảy ra bên trong cơ thể mình. "Cái gì đó" đã được các nhà khoa học chỉ mặt đặt tên: phân tử hy vọng (hope molecule), hay các hóa chất được gọi là myokine.

Myokine cực kỳ mạnh mẽ trong việc hỗ trợ sức khỏe tổng thể, cả về tinh thần và thể chất. Chúng chính là "bí mật tại sao tập thể dục lại tốt cho sức khỏe tinh thần" - Devi Sridhar, giáo sư sức khỏe công cộng toàn cầu tại Đại học Edinburgh, viết cho báo The Guardian ngày 4-5.

Cộng đồng khoa học bắt đầu nhận ra mối quan hệ giữa vận động cơ bắp và tâm trạng từ khoảng năm 2003. Khi đó, một nhóm các nhà nghiên cứu tại Copenhagen, Đan Mạch khám phá rằng khi vận động cơ bắp, chúng tiết ra các phân tử myokine.

Điều này nghĩa là cơ bắp xem sự vận động là tín hiệu giải phóng dòng thác myokine được lưu trữ trong cơ thể.

Khi chúng ta vận động, các phân tử myokine được cơ bắp tiết ra và đi vào máu, rồi theo đó đến não, vượt qua hàng rào máu não và hoạt động như một chất chống trầm cảm tại trụ sở chỉ huy của cơ thể.

Thông qua hoạt động của myokine, mô cơ giao tiếp trực tiếp với não về các hoạt động của não, kích hoạt một loạt phản ứng sinh học giúp chúng ta hưng phấn, cải thiện trí nhớ, khả năng học tập, bảo vệ não khỏi những tác động tiêu cực do lão hóa.

Myokine cũng chịu trách nhiệm cải thiện quá trình trao đổi chất, giảm viêm và tăng sức mạnh cơ bắp bên cạnh các chất khác cũng mang lại sự dễ chịu và tác động tích cực đến não như dopamine, noradrenaline và serotonin mà cơ thể giải phóng khi tập thể dục.

Những điều này ngụ ý rằng khi vận động, ngoài lợi ích sức khỏe thể chất hay để có hình thể sáu múi, chúng được lợi về sự nhận thức (minh mẫn) và sức khỏe tâm thần (sảng khoái).

Myokine khiến chúng ta bớt lo lắng và chán nản, giúp bộ não hoạt động tốt. Ngược lại, không vận động khiến myokine bị giam cầm, không thể phát huy tác dụng.

Tin mừng là chúng ta không cần phải chạy xa, nhảy cao… như các vận động viên đỉnh cao thì mới được hưởng lợi từ hóa chất hy vọng thần thánh này.

Mỗi người đều có thể tự trao cho mình những liều thuốc hy vọng hằng ngày, mỗi ngày, bằng các hoạt động vận động cơ bắp như đi bộ, đạp xe hay đẩy tạ nhẹ nhàng, yoga... Càng vận động nhiều, lợi ích do phân tử hy vọng mang lại càng lớn.