Theo Nghị định 126/2020/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý thuế có hiệu lực từ ngày 5-12, ngân hàng thương mại có trách nhiệm cung cấp các thông tin về tài khoản thanh toán của người nộp thuế mở tại ngân hàng cho cơ quan quản lý thuế. Quy định này gây ra nhiều tranh luận về bảo mật thông tin khách hàng.

Trách nhiệm thuộc ngành thuế

Nghị định 126 quy định Ngân hàng Nhà nước (NHNN) phối hợp Bộ Tài chính chỉ đạo, hướng dẫn NH thương mại, tổ chức tín dụng, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán được cấp phép trong việc kết nối, cung cấp thông tin với cơ quan quản lý thuế liên quan đến giao dịch qua NH của tổ chức, cá nhân; phối hợp với cơ quan thuế trong thực hiện biện pháp cưỡng chế thuế. Cần thiết lập cơ chế quản lý, giám sát các giao dịch thanh toán xuyên biên giới trong thương mại điện tử, kinh doanh dựa trên nền tảng số và dịch vụ khác với tổ chức, cá nhân ở Việt Nam.

Đáng lưu ý, Nghị định quy định NH thương mại có trách nhiệm cung cấp thông tin giao dịch của khách hàng qua tài khoản, số dư tài khoản, số liệu giao dịch theo đề nghị của thủ trưởng cơ quan thuế để phục vụ mục đích thanh tra, kiểm tra xác định nghĩa vụ thuế phải nộp; thực hiện các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định hành chính về quản lý thuế theo quy định. Cơ quan quản lý thuế có trách nhiệm bảo mật thông tin và hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự an toàn của thông tin theo quy định của Luật Quản lý thuế và quy định của pháp luật có liên quan.

NH thương mại cũng phải thực hiện khấu trừ, nộp thay nghĩa vụ thuế phải nộp của nhà cung cấp ở nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, kinh doanh dựa trên nền tảng số với tổ chức, cá nhân ở Việt Nam… NH phải trích tiền để nộp thuế từ tài khoản của người nộp thuế, phong tỏa tài khoản của người nộp thuế bị cưỡng chế thi hành quyết định hành chính về quản lý thuế theo đề nghị của cơ quan quản lý thuế.

Trước băn khoăn của nhiều người về việc ngành thuế có đủ năng lực tiếp nhận, xử lý dữ liệu, từ đó xác định thu nhập và nghĩa vụ người nộp thuế, cũng như việc khách hàng không muốn thông tin tài khoản của mình phải tiết lộ cho người khác, lãnh đạo một NH TMCP ở TP HCM nói rằng, khi cơ quan thuế đề nghị các NH cung cấp tài khoản người nộp thuế, có thể bước đầu một số khách hàng lo ngại thông tin của mình bị lộ. Tuy nhiên, do pháp luật đã quy định ngành thuế có trách nhiệm bảo mật, sử dụng thông tin tài khoản người nộp thuế chỉ để phục vụ cho công tác kiểm tra về thuế nên quan trọng là thực thi ra sao. Mặt khác, cơ quan thuế có thể chọn lọc các đối tượng nộp thuế cần quan tâm rồi mới đề nghị NH cung cấp, tránh đại trà.

Doanh nghiệp và người dân làm thủ tục thuế tại Cục Thuế TP HCM. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Rủi ro lộ thông tin cá nhân sẽ tăng

Một lãnh đạo Vụ Pháp chế (NHNN) cho biết pháp luật đã có quy định nên khi ngành thuế đề nghị cung cấp thông tin tài khoản, NH thương mại phải tuân thủ. Nhưng thực tế, do thông tin tài khoản NH mang tính cá nhân, khối lượng dữ liệu đồ sộ nên cơ quan thuế cần chọn lọc, đưa ra yêu cầu cung cấp thông tin theo từng nhóm đối tượng cụ thể. Nếu NH thương mại cung cấp toàn bộ dữ liệu của khách hàng, ngành thuế sẽ không đủ sức để xử lý, lưu giữ; từ đó thông tin có thể bị rò rỉ ra bên ngoài ảnh hưởng đến các vấn đề riêng tư của người nộp thuế.

Theo luật sư Nguyễn Đức Nghĩa, Chủ nhiệm CLB Đại lý Thuế TP HCM, do tài khoản NH liên quan đến dòng tiền nên cơ quan thuế cần giới hạn yêu cầu cung cấp thông tin, ban hành tiêu chí ai là người được quyền yêu cầu, tiếp nhận, xử lý, lưu giữ và bảo mật thông tin. Trên cơ sở đó, cơ quan thuế có thể chọn lọc những tài khoản có giao dịch đột biến hoặc khả nghi vi phạm về thuế để đề nghị NH cung cấp nhằm đáp ứng nhiệm vụ thu ngân sách.

Chẳng hạn, cơ quan thuế chỉ yêu cầu NH cung cấp số liệu giao dịch của chủ tài khoản nhằm xác định thu nhập, nghĩa vụ nộp thuế phục vụ công tác thu ngân sách. Riêng thông tin của chủ tài khoản, các cán bộ ngành thuế được quyền yêu cầu, tiếp nhận lưu giữ và bảo mật thông tin đó phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Còn việc bảo mật như thế nào là việc của cơ quan thuế, sao cho thông tin của chủ tài khoản được bảo đảm an toàn.

Phó tổng giám đốc một NH thương mại góp ý: "Dưới góc độ bảo mật thông tin khách hàng, không cần đến khi cơ quan thuế yêu cầu cung cấp mà từ trước tới nay, các NH phải tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc bảo mật. Có điều, khi cung cấp thông tin của khách hàng cho bên thứ 3 thì rủi ro bị lộ sẽ tăng lên nên cơ quan thuế cũng phải tuyệt đối tuân thủ yêu cầu về bảo mật".

Triển khai thận trọng

Một trong những lo ngại của các NH thương mại và chuyên gia kinh tế là khách hàng sẽ chuyển sang thanh toán bằng tiền mặt, cả trong lĩnh vực thương mại điện tử, thay vì các kênh thanh toán không tiền mặt như hiện nay.

Chuyên gia kinh tế, TS Huỳnh Trung Minh phân tích ở các nước, phần lớn dòng tiền vào - ra của khách hàng đều qua hệ thống NH nên việc kiểm soát, yêu cầu cung cấp thông tin của khách hàng để cơ quan thuế truy thu đơn giản hơn. Trong khi đó, ở nước ta thanh toán tiền mặt vẫn còn chiếm tỉ trọng cao. Nếu áp dụng quy định NH thương mại phải cung cấp thông tin số tài khoản, thông tin giao dịch của khách hàng… dễ phát sinh tâm lý lo ngại, né tránh và dịch chuyển trở lại thanh toán bằng tiền mặt, từ đó ảnh hưởng đến chính sách khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt của nhà nước thời gian qua. "Quy định phải quản lý để chống thất thu thuế là đúng nhưng thời điểm này có thể chưa phù hợp, do vậy cần triển khai thận trọng" - TS Huỳnh Trung Minh góp ý.

Theo phó tổng giám đốc một NH thương mại, người nộp thuế đang quen dần với việc thanh toán thông qua tài khoản NH. Khi NH cung cấp thông tin tài khoản của họ, ngành thuế sẽ nắm bắt được dòng tiền, nguồn gốc thu nhập của chủ tài khoản để xác định thu nhập và nghĩa vụ thuế. Với những quy định tiến bộ của Nghị định 126 và với việc ngành thuế - ngân hàng đã có sự liên thông, vấn đề quan trọng là cơ quan thuế phải thực hiện tốt nghĩa vụ bảo mật thông tin tài khoản NH của khách hàng, bảo đảm việc thực thi pháp luật. Làm được như vậy thì việc thực thi nghị định mới bảo đảm tính hiệu lực, hiệu quả.

Khó xác định thuế nhà thầu trong giao dịch thương mại điện tử

Nghị định 126 cũng quy định Tổng cục Thuế phối hợp với cơ quan có liên quan xác định, công bố tên, địa chỉ website của nhà cung cấp ở nước ngoài chưa thực hiện đăng ký, kê khai, nộp thuế mà người mua hàng hóa, dịch vụ có thực hiện giao dịch. Trên cơ sở đó, Tổng cục Thuế thông báo cho NH thương mại để xác định tài khoản giao dịch của nhà cung cấp ở nước ngoài và thực hiện khấu trừ, nộp thay nghĩa vụ thuế đối với các giao dịch của người mua là cá nhân ở Việt Nam thanh toán cho tài khoản giao dịch của nhà cung cấp ở nước ngoài.

Ông Chung Thành Tiến, Giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ kế toán Đồng Hưng, bày tỏ lo ngại đối với quy định này, nhất là đối với đối tượng là nhà cung cấp ở nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, kinh doanh dựa trên nền tảng số với tổ chức, cá nhân ở Việt Nam. Theo ông Tiến, về mặt bản chất, đây là thuế nhà thầu được áp dụng với hoạt động liên quan đến thương mại điện tử hoặc trên nền tảng số. Vấn đề không hề dễ dàng đối với phía NH là nhân viên NH chưa chắc đã hiểu rõ về thuế nhà thầu để áp dụng cho đúng, dẫn đến có thể yêu cầu được giữ lại một phần tiền của doanh nghiệp trong khi chưa chắc giao dịch có phát sinh thuế. Mặt khác, bản thân NH cũng không thể tính toán hay xác định được giao dịch có phát sinh thuế hay không để áp dụng đúng đối tượng.

Cũng theo ông Tiến, việc xác định thế nào là giao dịch thương mại điện tử hoặc kinh doanh trên nền tảng số còn chưa rõ ràng, nhất là khi nghị định sửa đổi về quản lý thương mại điện tử chưa hoàn thiện. Như vậy, cũng không loại trừ tình huống nhân viên NH xác định sai giao dịch cần khấu trừ thuế. Khi đó, có thể có tình huống giao dịch mang bản chất thương mại điện tử hoặc kinh doanh trên nền tảng số sẽ lách luật để trốn khấu trừ thuế, còn giao dịch không thực sự mang bản chất thương mại điện tử lại bị "ép" khấu trừ.

THY THƠ - THÁI PHƯƠNG - PHƯƠNG NHUNG